آسیب‌های کتاب‌های دینی کودک و نوجوان
آسیب‌های کتاب‌های دینی کودک و نوجوان در یک نشست بررسی شد.
به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، «نشست سیره رضوی در کتاب‌های کودک و نوجوان، دستاوردها و فرصت‌ها»، با حضور محمدرضا سنگری، پژوهشگر و نویسنده، حسین فتاحی، نویسنده و محقق و سیدعلی کاشفی خوانساری، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و پژوهشگر، و سارا عرفانی، نویسنده و مدرس دانشگاه به همت کتابخانه مرکزی پارک شهر و با مشارکت کتابخانه‌های مرکزی استان‌های خوزستان و خراسان رضوی در محل کتابخانه مرکزی پارک شهر و همزمان به‌صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد.
آسیب‌های کتاب‌های دینی کودک و نوجوان
محمدرضا سنگری در این نشست گفت: ادبیات داستانی دینی ما، تاریخ است و کسی که می‌خواهد به این حوزه بپردازد باید تاریخ را خوب بشناسد چرا که تاریخ زمان‌مند است و باید زمان و اجزای زمان را بشناسیم؛ چون شناخت اجزای زمان برای پرداخت داستان بسیار کمک‌کننده است. نکته بعدی این است که حادثه در مکان اتفاق می‌افتد و به عبارت دیگر، تاریخ، مکان‌مند است و نویسنده باید بداند که مکان چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد و سومین نکته، «شناخت عناصر» است که در حادثه حضور دارند – چه عناصر مستقیم و چه عناصر غیرمستقیم.
این نویسنده اظهار کرد: آنچه در بیشتر کتاب‌های دینی کودک و نوجوان وجود دارد این است که نه زمان‌بندی خوبی دارد نه مکان‌مند است و نه به عناصر حادثه توجه دارد.
نویسنده کتاب «آینه در کربلا» یادآور شد: عنصر دیگری که در داستان‌های تاریخی ضروری است توجه به فضای تاریخی یا «اتمسفر» است و هنر یک نویسنده بزرگ این است که این فضا را به خوبی ترسیم کند. البته منظور من از فضا یا اتمسفر، فضای فیزیکی و جغرافیایی نیست بلکه منظور وضعیت ترس، اندوه، شادی و حالاتی است که این فضا را خلق می کند. مورد دیگر «فرایند حادثه‌ها» است که حادثه از کجا شروع می‌شود؟ دلایل آن چیست؟
او عنصر بعدی داستانویسی را «راوی حادثه» ذکر کرد و گفت: این‌که راوی از کدام زاویه قصه را تعریف می‌کند مهم است. عنصر بعدی، «نوع پرداخت» است که چگونه به حادثه پرداخت می‌شود و آیا داستان با توصیف یا مونولوگ یا دیالوگ به پیش می‌رود یا خیر؟
سنگری با بیان این‌که ما در حوزه داستان با یک عنصر کاملا متفاوت با تاریخ سروکار داریم، اضافه کرد: با وجودی که تاریخ واقعیت است اما داستان هرگز تاریخ نیست هرچند که از تاریخ می‌گوید اما تاریخ نیست و اگر داستانی تاریخ شد دیگر داستان نیست. این درحالی است که عنصر «تخیل»، «تجربه»، «مشاهده» و «مطالعه» برای داستان‌نویسی مهم است.
اهمیت تبدیل یک روایت چندخطی از زندگی ائمه به یک داستان بلند
حسین فتاحی، نویسنده و محقق نیز در این نشست با بیان این‌که چرا سیره رضوی مهم است و چرا کتاب‌هایی با این مضمون نوشته می‌شود، گفت: در این مورد باید به چند نکته اشاره کنم. معمولا در مباحث دینی، انسان خلیفه خداست و خداوند فرمانروای صفات نیکو است که هزاران صفت در دعای جوشن کبیر ذکر شده است که این صفات کمتر در انسان‌های معمولی وجود دارد. این درحالی است که پیامبران انسان‌های کاملی هستند و همه صفات خوب را دارند. اگر این صفات منحصر به ائمه و پیامبران است پس لازم است ما زندگی آنان را از ابعاد دیگر جست‌وجو کنیم، پس مجبوریم به تاریخ پناه ببریم اما دسترسی به تاریخ برای عموم مردم سخت است و فهم آن هم خیلی آسان نیست این درحالی است که خیلی از کتاب‌هایی که مرجع استناد به تاریخ هستند به زبان عربی آن هم با نثر بسیار سخت نوشته شده‌اند.
او ادامه داد: معمولا مردم به زندگی اهل بیت (ع) خیلی دسترسی نداشتند و دسترسی محدودشان هم بیشتر به صورت شفاهی و از طریق علما بوده که در مراسم‌های روضه‌خوانی به مردم انتقال داده شده و کمتر مردمی بوده‌اند که به صورت مستقیم به تاریخ مراجعه کرده باشند.
نویسنده کتاب «مدرسه انقلاب» با اشاره به روایت‌های تاریخی تصریح کرد: اکثر روایت‌های تاریخ در مورد ائمه، بیشتر از چند خط نیست و در واقع این نویسندگان هستند که این چند خط را با بهره‌گیری از عناصر داستانی به داستان تبدیل می‌کنند و البته تنها از ۲۰ درصد عناصر داستانی در این روایت‌ها استفاده می‌کنند زیرا در داستان‌های مذهبی به دلیل حساسیت‌هایی که وجود دارد، خیلی قدرت تخیل‌پردازی نداریم. اگر خیلی خوشبینانه برخورد کنیم ما تنها توانسته‌ایم این روایت‌های چندخطی را فقط با ۲۰ درصد عناصر داستانی خلق کنیم.
فتاحی گفت: هنگامی که این روایت‌ها با عناصر داستانی نوشته شوند قابل فهم‌تر خواهند بود و این اتفاق خوبی است مثلا در مورد حضرت معصومه (س) ما خیلی مطالب تاریخی در اختیار نداریم، بنابرای آن نویسنده‌ای که کتاب چندصد صفحه‌ای در مورد این معصوم می‌نویسد حتما کار مهمی انجام داه است یا مثلا در مورد امام جواد (ع) یا امام حسن عسگری (ع). لذا این که یک روایت چند خطی به یک کتاب داستانی تبدیل شود کار مهمی است و ناشران هم که در این حوزه در کنار نویسندگان قرار می‌گیرند و سرمایه‌گذاری می‌کنند و همچنین تصویرگران از جمله آدم‌های فرهنگی هستند که در این کتاب‌ها بسیار تاثیرگذارند.
انبوه کارهای مشابه در حوزه ادبیات دینی
سیدعلی کاشفی خوانساری نویسنده و پژوهشگر هم در این نشست با طرح این سوال که آیا انتشار بازنویسی تاریخ از زندگی ائمه برای کودکان مفید و ضروری است، یادآورشد: وقتی از «ادبیات دینی کودک و نوجوان» سخن می‌گوییم در واقع با سه موضوع روبه‌رو هستیم. اول «ادبیات»، دوم «دینی» و سوم «کودک و نوجوان»؛ لذا باید دید که در این سه موضوع اولویت با کدام است. البته این اولویت به نگاه نویسنده برمی‌گردد که از کدام زاویه کتاب و قصه را آغاز می‌کند. اما یک نگاه دیگر این است که ببینیم کودک و نوجوان چه نیازی دارند لذا در ادبیات دینی کودک و نوجوان، اولویت کودک و نوجوان است زیرا ما بیش از این‌که با دین روبه‌رو باشیم با یک سنت و یک رویه نگارش داستان‌های دینی روبه‌رو هستیم.
نویسنده کتاب «مهمان کوچک» اظهار کرد: ما باید به آموزه دینی بدون این‌که به حاشیه‌های آن بپردازیم توجه کنیم و در قالب یک داستان حتی یک داستان موش و گربه آن را به بچه‌ها بیاموزیم. لذا ما آنچه در آثار کودک و نوجوان در حوزه دینی می‌بینیم انبوهی از کارهای مشابه هستند که معمولا هم آثار برجسته‌ای نیستند. آیا ما باید همین رویه را دنبال کنیم؟ یا این‌که می‌شود یک جاهایی اولویت را به ادبیات داد و آثار ادبی و زیباشناسانه خلق کرد هرچند که ممکن است وجه تاریخی و استنادهای آن به تاریخ کم باشد؟
او با بیان این‌که همه آموزه‌های دینی برای انتقال نباید در قالب داستان باشند، ادامه داد: چه کسی گفته برای آشنایی بچه‌ها با مثلا محیط زیست، انرژی اتم و مدافعین حرم حتما باید رمان نوشته شود؟ چه کسی گفته تنها راه موجود حرکت به سمت داستان است این درحالی است که واقعا جای کتاب‌های غیرداستانی در آثار کودک و نوجوان در حوزه دینی خالی است.
زمان آن رسیده که طرحی نو دراندازیم
سارا عرفانی، نویسنده و مدرس دانشگاه نیز در این نشست با بیان این‌که به عنوان نویسنده باید به دنبال راه‌های جدیدی برای بیان قصه‌های اهل بیت(ع) برای کودکان باشیم و زمان آن رسیده که طرحی نو دراندازیم، گفت: میزان ماندگاری کتاب‌های کودک و نوجوان در مورد معصومین(ع) بر روی ذهن بچه‌ها باید مورد توجه نویسندگان این حوزه باشد. این در حالی است که نباید از تاثیرگذاری شخصیت‌های کارتونی هالیوودی بر روی ذهن بچه‌های ایرانی غافل بود.
او ادامه داد: معتقدم باید اتاق فکری با کمک جمعی از روان‌شناسان و پژوهشگران در کنار نویسندگان حوزه کودک و نوجوان تشکیل شود تا این نویسندگان از طریق مشورت با این کارشناسان و با نگاه تازه‌تری به خلق داستان‌های دینی بپردازند به امیدی که این آثار بتوانند جای داستان‌های هالیوودی را در ذهن بچه ها بگیرند.
به گفته نویسنده کتاب «پنج‌شنبه فیروزه‌ای» شخصیت‌هایی همچون حضرت ابوالفضل (ع) و دیگر شخصیت‌های دینی، قابلیت تبدیل شدن به قهرمانان دینی ماندگار در ذهن بچه ها را دارند.
باید آستان‌های مقدس معصومین (س) متولی تولید آثار دینی در قالب کتاب باشند
سارا عرفانی با بیان این‌که باید قدم‌های موثرتری برای معرفی ائمه و معصومین (ع) در قالب کتاب‌های داستانی برداشته شود، اظهار کرد: پیشنهاد می‌کنم نهادهایی که متولی برگزاری جشنواره‌هایی همچون رضوی هستند در فکر تربیت نویسندگان جوان و خلاق در حوزه دین هم باشند و از این پس آستان قدس رضوی و یا آستان حضرت معصومه(س) متولی تولید آثار معصومین در قالب کتاب هم باشند. بزرگوارانی که در آستان مقدس ائمه در ایران فعال هستند در راستای نگارش کتاب‌های دینی، به نویسندگان کمک کنند و کتاب‌های دینی را که خودشان قبول دارند در اختیار نویسندگان قرار دهند و پس از چاپ کتاب نیز از آنان حمایت کنند تا ما شاهد یک کار عملیاتی برای نگارش کتاب در عرصه دینی باشیم.
انتهای پیام
منبع:ایسنا