آیین‌های عزاداری محرم در نوش‌آباد
شهر کاشان مهد هنر تعزیه و شبیه‌خوان‌های کاشانی سرآمد شهرهای ایران بوده‌اند و نسخه‌های میر عزا و میر غم کاشانی در دست تعزیه خوان‌ها حتی در خارج از مرزهای ایران اجرا می شوند، اما به مرور زمان مداحی جای تعزیه را گرفته و مناطقی مثل نوش آباد، نشلج و قاسم آباد میراث دار این هنر باقی مانده اند.
«اولین دستگاه تعزیه مربوط به سید اشرف الدین حسینی معروف به بابا شرف است و سید مصطفی میرعزای کاشانی نیز در دوره قاجاری گل سرسبد تکیه دولت بود اما تعزیه میرعزای کاشانی با گروه روح الامین در نوش آباد رونق گرفت»، این گفته سیف الله امینیان، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی است.
امینیان گفت: سه منطقه نوش آباد، آران و بیدگل که در تاریخ تمدن ایران معروف به قرا ثلاثه هستند، شهرهای مرثیه بوده اند و سیدرضا محمدی نوش آبادی بود با وجود نابینایی یک چشم مرثیه می گفت.
وی با اشاره به آیین های محرم نوش آباد گفت: عزاداری در شهرهایی مانند اردبیل و زنجان عزاداری های باشکوهی است، اما عظمت آیین های عزاداری عاشورا و محرم در منطقه کاشان و نوش آباد به تنوع و حفظ اصالت سنتی آن است که در کشور کم نظیر است.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: اگرچه تعزیه کاشان با نام میرعزا شهرت پیداکرده است، اما میرزا سیدجلال الدین نوش آبادی و روح الامین آرانی در ۱۸۰ سال پیش دستگاه های تعزیه برپا کردند که نمونه آن تعزیه عالم ذرع بود.
خیمه کوبی عصر روز هشتم محرم
تعزیه خوانی نوش آباد از عصر روز هشتم محرم با آیین خیمه کوبی آغاز می شود. بیش از یک قرن است که این آیین با حضور بیش از دو هزار نفر به روشن‌ترین زبان، حرکت قافله حسینی از مدینه تا کربلا را بازآفرینی می کنند.
در آغاز مراسم، کاروانی از اولیا، حرکت می کند که در میانه راه، لشکر اشقیا راه بر آنها می‌بندند. حربن یزید ریاحی، پیشاپیش این سپاه ایستاده است. عمر بن سعد با سپاهش سایه به سایه کاروان حسینی را تعقیب می‌کند و شمر بن ذی‌الجوشن، که مأمور بود او را به جنگ با فرزند رسول خدا، بفرستد نیز حضور دارد.
در این قافله حضرت آدم(ع)، پیامبران اولوالعزم و فرشتگان نیز همرکاب حسین(ع) هستند که بعد از طی مسیر به بیابانی می‌رسد و خیمه‌های خود را برپا می‌کنند و در سوی دیگر، در کنار فرات انگار، خیمه‌های لشگر اشقیا برافراشته می‌شود تا روز عاشورا برسد و معرکه حق و باطل، برپا شود.
خیمه برداری عصر یازدهم محرم
آئین سنتی و مذهبی خیمه برداری نوش‌آباد دو بخش است که با تعزیه امام حسین (ع) آغاز می‌شود و با شهادت آن حضرت، لشکر اشقیاء سوار بر اسب یا پیاده، با سنگ یا خنجر به میدان و خیمه‌ها یورش می‌برند، بر پیکر شهدا می‌تازند، کودکان را با تازیانه می‌نوازند و زنان حرم را به اسارت می‌برند.
بخش دوم این آئین، بازآفرینی حضور زنان بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) است، اما زمانی می‌رسند که واقعه عاشورا به پایان رسیده است. کشته‌ها در میدان افتاده، خاندان آنها به اسارت برده شده و خیمه‌هایشان در آتش سوخته است.
قوم بنی اسد که لباس‌های سفید عربی بر تن دارند، تکه‌هایی از چوب نی در دست گرفته و از بالای سر، با ریتمی خاص بر هم می‌زنند و در میدان تعزیه می‌گردند و می‌گریند:
ای خیل عرب، حرمت از این کشته بدارید
هرچند شهید است، غریب است به خاکش بسپارید
آئین‌های سنتی و مذهبی خیمه کوبی نوش‌آباد، بزرگترین مراسم آیینی مذهبی بر اساس یک سنت دیرینه است که سال ۱۳۹۲ به شماره ۵۹۸ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسید.
کُتَل
آیین کُتَل از دیگر برنامه های نوش‌آباد در پاسداشت حماسه حسینی با نقش آفرینی کودکان و نوجوانان است که به شماره ۱۳۳۳ در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است. کُتَل، شامل عناصر متعدد رمزی و زیباشناختی است.
شهروندان نوش‌آباد، فرزند خردسال خود را در نخستین یا دومین عاشورای بعد از تولد کتل می‌کنند تا به اعتقاد خود، به شفاعت علی اصغر علیه السلام، از گزند بلا به دور بوده و روزگاری به سلامت داشته باشند.
از مقدمات این آیین، اسبی را با پارچه‌های رنگارنگ تزیین کرده و در جلو زین اسب دو میوه مانند پرتقال، انار یا سیب که میوه های بهشتی هستند در کاردی فرو کرده و دو کبوتر کنار آن می‌گذارند و کودک را با آرایش خاص بر اسب‌سوار می‌کنند. پدر کودک با تُنگی از آب یا شربت به همراه کودک حرکت می‌کند.
شخصی در کنار کتل، مداحی می‌کند، و نوجوانانی لباس سبز مخمل پوشیده و با چوب‌دستی، کتل را همراهی می‌کنند که در اصطلاح “شاطر” نامیده می‌شوند و پس از پایان مراسم صاحبان کتل مردم را با ناهار پذیرایی می‌کنند.
تعزیه خوانی در روز عاشورا در مرکز هیئت حسینی برپا می شود. بنا به سنت دیرین، هیئت حسینی آخرین هیئتی است که باید در امامزاده برنامه اجرا کند بنابراین از چاشتگاه، شبیه خوانان در میدان حسینیه تعزیه خوانی کرده و عزادارن را به صحرای کربلا سفر می دهند. هیئت های قاسمی و علی اکبری با حضور در این مراسم نیز به سینه و زنجیز زنی می پردازند و سپس به امامزاده می روند.
بعد از نماز ظهر، کاروان تعزیه خوانی همراه با کشته و گروه سقاخوانی پیشاپیش هیئت سینه زنی حرکت کرده و بخش دیگری از برنامه خود را در کنار امامزاده و همراه با سایر هیئت های مذهبی اجرا می کنند.
توغ‌برداری
توغ‌برداری عنوان آیین دیگری است که به عنوان یکی از آیین‌های رایج و مهم عزاداری شیعیان در ایران شناخته می‌شود. پیشینه توغ برداری در نوش‌آباد نیز به دوره صفویه بر می‌گردد. برای اجرای این آیین که آداب مختلفی در تزیین و جابجایی دارد در روز عاشورا پیشاپیش هیئت و بعد از دسته کتل توسط صاحبان آن حمل می‌شود.
منبع: ايسنا