از جنس پشم؛ به استحکام آهن

از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگ و تمدن ایران می‌توان به قالی‌های بافته شده در کشور اشاره کرد. با نقوش سنتی و اسلامی که این فرهنگ همگام با زمانه در حال پیشرفت و نو شدن است، کیفیت نقوش و طراحی قالی ایرانی باعث شهرت آن در سطح جهان شده است.

فرش آنقدر در بین ایرانی‌ها محبوب است که در هر گوشه این سرزمین بین هر قومی شکل و رنگ و طرح مخصوص به خود را دارد، گاهی در عرش است و گاهی در فرش.

زنجانی‌ها هم فرش‌هایی با دار و گره ترکی همانند دیگر مناطق آذربایجان دارند. نقشه‌های قلتوق و بیدگینه آن به ثبت جهانی رسیده است که از نقشه‌های فرش افشار است ولی در حال حاضر نقشه ماهی‌ افشار بیشترین میزان بافت را در این استان دارد.

بیدگینه روستایی با نقشه جهانی ثبت‌ شده

روستایی در ۳۰ کیلومتری زرین‌آباد شهرستان ایجرود، زادگاه هنری است که شاید نتوان در نقطه دیگری از ایران نمونه کوچکی از آن را یافت. روستای بیدگینه سرزمین زنان و مردانی است که هنر بافت فرشی را از پدران و مادران خود به ارث برده‌اند که آن را شایسته معرفی به همه جهانیان و ثبت در فهرست آثار جهانی کرده است.

فرش بیدگینه خاص است، چون از بدو تولید مواد اولیه آن تا بافت و نقش نگاری‌اش، مسیر ویژه‌ای را طی می‌کند. تار و پود و گره‌های آن را از پشم خالص گوسفند تولید می‌کنند و رنگ هر گره آن از رنگ‌های طبیعی سیراب می‌شود و همین موضوع است که آن را به فرشی خاص و گران بها تبدیل می‌کند و ارزش آن را در کنار سایر فرش‌های زیبایی ایرانی دو چندان می‌سازد.

در روستای بیدگینه امروزه در کمتر خانه‌ای می‌توان نقش و نگار قدیمی فرش بیدگینه را یافت و طرح ریزماهی افشار جایگزین حاجی اورنگی شده، حتی دیگر اهالی روستا کمتر به دنبال رنگرزی نخ فرش‌های خود هستند و طرح ریزماهی جایگزین طرح حاجی‌اورنگی شده است اما هیچ‌کدام از این موارد نمی‌تواند زیبایی و استحکام فرش بیدگینه را از صفحات تاریخ پاک کند.

زنان روستای بیدگینه در بافت طرح ریزماهی افشار از نقشه استفاده نمی‌کنند، بلکه همه را از حفظ می‌دانند و رنگ‌آمیزی آن را به سلیقه خود انتخاب می‌کنند. فرش بیدگینه چه با طرح حاجی اورنگی و چه با نقشه ریزماهی قوام و تراکم بسیار بالایی دارد تا آنجا که برخی از آن با نام فرش آهنین یاد می‌کنند. همه افرادی که دستی در فرشبافی و طرح و نقش فرش دارند، خوب می‌دانند که عمر فرش افشار با هر طرح و نقشی، بسیار طولانی است.

نقوش سه‌گز، سه‌ترنج، قندیل، کله قوچی، ماهی، و پرنده در این طرح ها وجود دارد که برگرفته از طبیعت زیبای بیدگینه است. رنگ غالب در این فرش‌ها تیره است و اغلب از رنگ‌های لاکی، آبی سیر، سرمه ای و مشکی استفاده می‌شود. اهالی این منطقه در رنگرزی از مواد طبیعی، مانند روناس بهره می‌گیرند.

مدیر فرش سازمان صمت استان زنجان، در رابطه با این فرش می‌گوید: فرش بیدگینه قدمت طولانی دارد و نشان جغرافیایی فرش دست‌بافت بیدگینه ثبت جهانی شده، البته به جز این نقشه، نقشه قلتوق نیز ثبت جهانی شده است.

وی با بیان اینکه همه مواد مورد استفاده در فرش بیدگینه طبیعی است و نقش آن از دل طبیعت استخراج می‌شود، می‌افزاید: رج‌شمار فرش بیدگینه سابق بر این به ۳۰ تا ۴۵ رج در هر هفت سانتی‌متر می‌رسید و امروز این تراکم به ۴۵ تا ۶۰ رج در هر هفت‌ سانت رسیده است. تراکم ۴۵ تا ۶۰ رج فرش بیدگینه به آن کیفیت بالایی می‌بخشد، این یعنی کاهش سرعت بافت و افزایش ارزش آن.

به گفته جعفری، طرح قدیمی فرش بیدگینه حاجی اورنگی و طرح جدید آن چهار قد است که هر دو از طرح‌های فرش افشار به شمار می‌آید.

این مسئول خاطرنشان می‌کند: ۱۰ نوع بافت مختلف از فرش بیدگینه طی دوران گذشته وجود داشته که اکنون در حال فراموشی است و با کمک برخی اهالی در حال احیا شدن است.

فرش‌بافی از همان ابتدا شغلی خانگی بود و در گذشته زنان در کنار کار خانه‌دار قالی برپا کرده و با فرش‌بافی به اقتصاد خانواده کمک می‌کردند، به طوری که حتی زنان عشایر با برپایی دارهای افقی، گلیم‌های منحصر به فرد ایل خود را بافته و در معیشت خانوار همکاری می‌کردند و حال نیز این صنعت قدیمی می‌تواند با توجه به بخش‌های مختلف آن از طراحی و رنگرزی گرفته تا بافت و پرداخت در مراحل آخر آن به شکوه و درآمدزایی قبل خود بازگردد.

مدیر اجرایی طرح ملی مشاغل خانگی در زنجان در رابطه با این طرح می‌گوید: طرح ملی توسعه مشاغل خانگی در ۳۱ استان توسط وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی به عنوان کارفرما و ناظر و جهاددانشگاهی به عنوان مجری طرح در حال اجرا است. طرح ملی توسعه مشاغل خانگی از برنامه‌های اشتغال فراگیر است که در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، تولید، پشتیبانی و مانع‌زدایی‌ها، کمک و حمایت از کسب و کارهای خرد در حال اجرا است.

لیلا اجلی ادامه می‌دهد: اجرای این طرح در سه فاز پیش‌بینی شده که فاز اول شناسایی و اولویت‌بندی مزیت‌، ظرفیت‌ و پتانسیل‌های اشتغال در حوزه مشاغل خانگی است. فاز دوم به توانمندسازی متقاضیان از طریق مشاوره، راهنمایی، استعدادسنجی، بهره‌گیری از آموزش‌های کوتاه‌مدت کارآفرینی، شناخت بازار و مسائل مالی و فاز سوم به تعامل با فعالان عرصه فروش محصولات مشاغل خانگی، اتصال به بازار و ارتباط با برندهای معروف بازار فروش می‌پردازد.

وی با بیان اینکه قالیباف و بافنده تابلو فرش بیشترین متقاضی را در بین رسته‌های اعلامی برای استان زنجان دارد، می‌افزاید: رشته‌هایی که به عنوان مزیت در استان به آن پرداخته شده، شامل قالی‌بافی، بافنده تابلوفرش، گلیم‌بافی، قلم‌زنی، خیاط لباس، ملیله‌سازی، تولیدات چرمی دست‌دوز، ویرایشگر متون، گیاهان دارویی، مترجم (کتاب و مقاله)، برنامه‌نویس، انیماتور، پرورش‌دهنده گوسفند و بز، پرورش‌دهنده زنبور عسل و ملحفه‌دوز است.

از جنس پشم؛ به استحکام آهن

وجود دو نقشه ثبت جهانی شده، بافنده‌های زیاد و ماهر، طراحان و رنگرزان کارآمد در استان زنجان، فرصت مناسبی برای صادرات فرش‌های بافته شده این استان است که البته این مهم اتفاق می‌افتد و بازارهای خوبی را نیز دارد ولی نه با اسم و برند زنجان بلکه با اسم و برند استان‌های دیگر. تا زمانی که برندی با نام زنجان در بازارهای جهانی، پا به عرصه نگذارد؛ فرش‌های آهنین بیدگینه جایگاه درخور شان را نخواهد یافت.

منبع: ايسنا