از قیاس رتبه ایران با ترکیه تا پژوهشگرانی که بیشترین مقاله ها را دارند
بررسی‌های یک مطالعه نشان داد که رشد تولیدات علمی ایران در حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم قابل توجه است، اما رتبه علمی آن از نظر کمیت و کیفیت نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تری دارد.
به گزارش ایسنا، در سند جامع علمی کشور تاکید فراوانی بر رشد و توسعه علمی حوزه‌های مختلف شده است. برای ارزیابی میزان رشد و توسعه علم، بروندادهای علمی هر حوزه را مورد بررسی قرار می‌دهند. بروندادهای علمی نشان‌دهنده فعالیت‌های پژوهشی و میزان توسعه و پیشرفت علم در کشورهای مختلف است و ارزیابی آن‌ها برای سیاست‌گذاران علمی کشورها و دانشگاه‌ها، کاری ضروری است.
مطالعات علم‌سنجی، به منظور بررسی کمیت و کیفیت بروندادهای پژوهشی پژوهشگران، موسسات، کشورها، مجلات و حوزه‌های مختلف به کار می‌رود و نقش مهمی در هدایت سرمایه‌های مالی و انسانی در مراکز علمی دارد.
حوزه «غدد درون‌ریز و متابولیسم» یکی از حوزه‌های بسیار مهم سلامت است؛ چراکه طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مربوط به این حوزه ماهیتی مزمن و غیر واگیر دارند و به عنوان یکی از محرک‌های اصلی اتلاف هزینه سلامت در کشورهای مختلف به شمار می‌روند. برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غدد درون‌ریز و متابولیسم، در سراسر دنیا پژوهش‌هایی با هزینه گزاف در سراسر دنیا انجام شده و نتایج آن در نشریات معتبر علمی منتشر می‌شود اما در صورت عدم کیفیت مناسب و عدم استفاده توسط سایر پژوهشگران و جامعه پزشکی می‌تواند باعث اتلاف هزینه شود.
مطالعات گذشته نشان داده که در دو دهه اخیر، حوزه موضوعی غدد درون‌ریز و متابولیسم در ایران رشد چشم‌گیری از نظر تولیدات علمی داشته است و در نقشه علمی پزشکی ایران، اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین وجود برنامه‌هایی برای سیاست‌گذاری‌های علمی در این حوزه ضروری است.
با توجه به این‌که تا کنون مطالعه جامعی در خصوص تولیدات علمی حوزه غدد ایران در پایگاه وب آو ساینس (web of science) که معتبرترین پایگاه استنادی دنیا است، انجام نشده، به همین دلیل پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انجام یک مطالعه علم‌سنجی، پژوهش‌های ایران در این حوزه را مورد بررسی قرار دادند.
برای انجام این مطالعه فهیمه محمدی، مریم شکفته و مریم کازرانی؛ پژوهشگران گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مشارکت داشتند.
در این پژوهش، کلیه مدارک منتشر شده در حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم در ایران؛ شامل: مقاله، چکیده، مقاله مروری و … که در سال ۲۰۱۹ در پایگاه استنادی وب آو ساینس نمایه شده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.
بر اساس بررسی‌های انجام شده مشخص شد که تا پایان سال ۲۰۱۹، تعداد کل انتشارات علمی حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم در دنیا ۸۹۲ هزار و ۸۶۴ مدرک و سهم ایران از آن‌ها چهار هزار و ۳۱۸ مدرک است و ۰.۴۹ درصد از این انتشارات این حوزه توسط پژوهشگران ایرانی منتشر شده است. به طور کلی می‌توان گفت که تولیدات این حوزه در ایران و در جهان روند رشد خوبی داشته‌اند.
در بین تولیدات ایران تنها دو عنوان به زبان فرانسوی و بقیه تولیدات به زبان انگلیسی منتشر شده بود. در بین انتشارات علمی ایران در این حوزه، بیشترین میزان مربوط به مقالات پژوهشی (حدود ۶۲ درصد)، چکیده مقالات همایش (۲۵ درصد) و مقالات مروری (حدود ۱۰ درصد) بود. در این بین یک مقاله نیز ابطال (رترکت) شده بود.
بررسی‌ها نشان داد که بیشترین درصد انتشارات علمی ایران مربوط به سال ۲۰۱۹ با ۱۵.۵۳۴ درصد بود. ایران در بین کشورهای دنیا، رتبه ۳۲ را داشت ولی در سال‌های مورد بررسی، روند روبه‌رشدی داشته است. به طوری که از رتبه ۶۳ در سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۹۹ میلادی (۵۱ تا ۷۷ شمسی) به رتبه ۱۹ در سال ۲۰۱۹ رسیده است و در این سال بهترین رتبه را کسب کرده است. همچنین در تولیدات حوزه غدد درون‌ریز نیز ایران در بین کلیه حوزه‌های پزشکی ایران از رتبه ۲۷ در سال ۲۰۰۱ به رتبه هشت در سال ۲۰۱۹ رسیده است.
همچنین مشخص شد که با توجه به مجموع تولیدات علمی کشورهای مختلف در زمینه غدد درون‌ریز و متابولیسم، در بین کشورهای خاورمیانه، کشورهای ترکیه، اسرائیل و ایران به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم خاورمیانه و رتبه‌های ۲۲، ۲۳ و ۳۲ جهانی را کسب کرده‌اند. از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ رتبه اول تا سوم کشورهای خاورمیانه در این حوزه، به ترتیب مربوط به ترکیه، اسرائیل و ایران بود؛ اما از سال ۲۰۱۵ به بعد ایران توانسته بعد از کشور ترکیه، رتبه دوم را در بین کشورهای خاورمیانه به‌دست آورد.
پژوهشگران در این مطالعه شاخص استناد را نیز بررسی کردند. این شاخص تا حدودی کیفیت مقالات را نشان می‌دهد. این بررسی نشان داد که در حوزه غدد میانگین استنادهای دریافتی هر مدرک هشت استناد بوده است. پژوهشگران می‌گویند به نظر می‌رسد برای بالا بردن تعداد استنادها در این حوزه، نیاز به پژوهش‌های با کیفیت‌تری است.
در بررسی‌ها مشخص شد که در حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم، همانند سایر حوزه‌های پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران رتبه اول را دارد. از نظر میانگین استناد دریافتی برای هر مقاله، پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بهترین عملکرد را در میان ده دانشگاه برتر کشور داشته‌اند و به طور میانگین ۱۲.۸۶ استناد دریافت کرده‌اند و این موضوع نشان می دهد که مقالات این دانشگاه، به نسبت دیگر دانشگاه‌ها کیفیت بیتشری داشته‌اند.
بررسی‌های این مطالعه نشان داد که بیش از ۳۰ درصد از کل تولیدات علمی کشور در حوزه غدد توسط ۱۰ پژوهشگر پر تولید منتشر شده است که در این میان «فریدون عزیزی» و «باقر لاریجانی» پر تولیدترین پژوهشگران این حوزه هستند.
نتایج مربوط به همکاری‌های علمی نشان داد که پژوهشگران ایرانی با پژوهشگرانی از ۷۹ کشور دنیا مشارکت علمی داشته‌اند. بیشترین مشارکت با کشورهای ایالات متحده آمریکا، انگلیس و کانادا بوده است.
بررسی‌ها نشان داد که پژوهشگران این حوزه تولیدات علمی خود را در ۱۶۲ نشریه مختلف منتشر کرده‌اند و در این میان ۱۰.۵۹ درصد از تولیدات علمی حوزه غدد ایران در مجله Annals of Nutrition and Metabolism منتشر شده است. این مجله در کشور سوئیس به چاپ می‌رسد و در سال ۲۰۱۸ ضریب تاثیر آن ۳.۰۵۱ بوده است.
پژوهشگران این مطالعه در خصوص نتایج به‌دست‌آمده می‌گویند: تولیدات علمی حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم در ایران رتبه مناسبی در بین سایر حوزه‌های پزشکی ایران داشته و از رشد قابل قبولی برخوردار است. اما هنوز فاصله زیادی با کشورهای برتر این حوزه دارد. ایران برای رسیدن به رتبه اول منطقه در این حوزه باید کشور ترکیه را پشت سر بگذارد و از نظر کمی و کیفی به توسعه بیشتری نیاز دارد. تعیین اولویت‌های پژوهشی، ارتقای مجلات ایران در سطح بین‌المللی و همچنین همکاری‌های ملی و بین‌المللی در این خصوص می‌تواند به ارتقای کمی وکیفی پژوهش‌های مذکور کمک کند.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تحلیل علم‌سنجی بروندادهای علمی ایران در حوزه غدد درون‌ریز و متابولیسم در پایگاه وب آو ساینس» در مجله غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران، زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتشر شده است.
انتهای پیام
منبع:ایسنا