استفاده از لیزر برای پاکسازی سنگ‌های تخت جمشید
مسئول بخش مطالعات لیزر پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اشاره به استفاده از تکنولوژی‌های نوین در مرمت آثار باستانی گفت: ایران در استفاده از روش‌های نوین مرمتی از دنیا عقب است.
شیبا خدیر (مسئول بخش مطالعات لیزر پژوهشکده حفاظت و مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری) با اشاره به آنکه این روزها با توسعه تکنولوژی شاهد ورود روش‌های جدیدی برای مرمت و پاکسازی اشیاء تاریخی هستیم، گفت: از لیزر برای پاکسازی اشیاء استفاده می‌کنیم. این یکی از روش‌های نوینی است که چند سالی است در دنیا مورد استفاده قرار گرفته و حدود ۵ سال است که با کمک مراکز علمی مانند دانشگاه شهید بهشتی و انرژی اتمی از این روش برای حفاظت بهتر آثار استفاده می‌کنیم. روش پلاسما نیز از دیگر روش‌های جدید مرمت اشیاء تاریخی است که چندی است توسط مرمتگران مورد استفاده قرار گرفته است تا بتوان از تکنولوژی‌های نو برای ارتقای روش‌های مرمتی و ترمیم آثار تاریخی و باستانی استفاده کرد.
به گفته او، از لیزر برای پاکسازی آثاری مانند سنگ و فلزات استفاده شده. درحال حاضر با وجود آنکه لیزر کارآیی‌های متعددی دارد اما بیشتر برای تمیزکاری آثار به کار می‌رود. در زمینه فلز، رسوبات سخت و ضخیمی که بر اثر تغییرات محیط بر روی فلز بوجود آمده‌اند توسط لیزر به راحتی پاک می‌شود. استفاده از لیزر بخصوص در آثاری که شکننده هستند و انجام مرمت با روش‌های مکانیکی می‌تواند سبب شکستن آن‌ها شود و یا در شرایطی که استفاده از روش‌های شیمیایی برای پاکسازی می‌تواند مضر باشد، بسیار کارآمد است.
خدیر تاکید کرد: استفاده از لیزر نیازمند مطالعات و تخصصی است و کسی که با این روش کار می‌کند باید علاوه بر شناخت ساختار و مواد شی‌ء باستانی که قرار است با آن کار کند، به علم استفاده از لیزر و طول موج آن نیز مسلط باشد. لیزر طول موج، دامنه و البته دستگاه‌های مختلفی دارد که استفاده از هر کدام از آن‌ها برای آثار متفاوت، فرق دارد. نباید فراموش کرد که دستگاه‌های لیزر بسیار گران هستند و مرمت از این طریق یک روش گران محسوب می‌شود.
مسئول بخش مطالعات لیزر پژوهشکده مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این سئوال که آیا این امکان وجود دارد که استفاده از لیزر برای مرمت آثار تاریخی، در دراز مدت آسیب رسان باشد، گفت: این مهم سال‌هاست مورد مطالعه است و ما همچنان درحال مطالعه هستیم. ضمن آنکه درحال حاضر از لیزر فقط برای سطح آثار استفاده می‌شود و خاصیت این دستگاه‌ها آن است که قابل کنترل است و لایه‌هایی که مد نظرمان است حذف می‌شود. به طور مثال چندی پیش تعدادی از ظروف نقره‌ای را پاکسازی کردیم و فقط رسوبی که مد نظر بود پاکسازی شد و با توجه به آنکه طول موج لیزر درست انتخاب شده بود، وقتی به سطح نقره می‌رسید بدون آنکه به فلز آسیب برساند، منعکس می‌شد.
از آنجایی که هنوز در فاز مطالعاتی قرار داریم، هنوز استفاده از لیزر در تمام بخش‌های مرمتی کشور باب نشده و به گفته خدیر، تاکنون از این روش برای پاکسازی چند سکه، قطعه‌ای از آثار بم، چند کاشی و… که از جمله آثار مطالعاتی محسوب می‌شدند، مورد استفاده قرار گرفته.
هرچند استفاده از لیزر برای مرمت آثار باستانی از دهه ۷۰ میلادی مورد استفاده است اما حدود ۵ سال است که ایران از این تکنولوژی استفاده می‌کند و می‌توان گفت سال‌ها از تکنولوژی‌های روز دنیا در عرصه مرمت عقب هستیم.
مسئول بخش مطالعات لیزر پژوهشکده مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری درخصوص استفاده از این تکنولوژی برای آثاری که در فضای باز قرار دارند نیز گفت: با گروهی از مرمتگران خارجی در تخت جمشید این کار را انجام دادیم که به منظور بدست آوردن لایه رنگی بود که روی سنگ‌های تخت جمشید قرار دارد. این کار بسیار موفق بود و می‌توان گفت شاید تنها روشی است که می‌توان از طریق آن لایه‌ها را شناسایی کنیم. این روش برای زدودن لایه‌های سطحی و رسیدن به رنگ سنگ موثر بود.
به گفته او، لیزرهایی وجوددارند که از طریق آن‌ها می‌توان جنس و مواد اشیاء باستانی را بدون آنکه آسیبی متوجه آن‌ها شود، شناسایی کرد. چنانکه به صورت آنی می‌توان این کار را انجام داد اما از آنجایی که این دستگاه‌ها بسیار گران هستند بیشتر در مراکز علمی و تحقیقاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و استفاده از آن‌ها در مراکز مرمتی نیازمند حمایت دولت است.
مسئول بخش مطالعات لیزر پژوهشکده مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری درخصوص روش‌های نوینی که برای مرمت به کار گرفته می‌شوند، گفت: علاوه بر لیزر و پلاسما، از نانو و روش‌های آنالیزی متفاوتی در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد که ما هنوز در ایران از این امکانات بی‌بهره هستیم.
منبع: ايلنا