انقراض و تاراج فرش‌های اصیل بارانداز فرش ایران

قدمت صنعت قالی‌بافی در همدان ثابت نشده‌ اما قابل استنباط است که با زمستان‌های سرد و طولانی این منطقه لازم بوده مردم برای پوشش محل نشیمن یا کف اتاق خود یک نوع فرش تهیه کنند.

شواهدی وجود دارد که این صنعت در قرن شانزدهم میلادی در قروه درجزین یا درگزین همدان وجود داشته چراکه گفته شده شاه طهماسب صفوی یک تخته قالی کار درگزین را به برادر خود شاه سلیمان عثمانی(معروف به قانونی) هدیه کرده بنابراین چنین به نظر می‌رسد که حدود ۴۵۰ سال قبل مردم همدان در این صنعت شهرت داشتند.

در گذشته قالی‌های استان همدان از پشم دست‌ریس تهیه می‌شد که نوع دست‌ریس بیشتر توسط زنان روستایی همدان تولید می‌شد و آنچه بیش از هر چیز موجب شناسایی قالی‌های همدان می‌شود، وجود ریشه‌های بلند و پرپشم آن است، به‌طوری که قالی‌های همدان سنگین‌تر از قالی‌های دیگر مناطق ایران است.

به گفته فعالان فرش در گذشته بیش از ۱۰۰ هزار بافنده در همدان به قالی‌بافی اشتغال داشتند اما امروزه متأسفانه تنها چیزی حدود ۴۰ هزار نفر به این حرفه هنری اشتغال دارند و نکته تأسف برانگیز ماجرا این است که قالی‌هایی که در همدان و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود، اصیل همدان نیست بلکه تابلوفرش ها و قالی‌های ابریشمی سایر استان هاست که توسط قالی‌بافان همدان بافته و به آنجا ارسال می‌شوند.

از حدود ۳۰ تا ۴۰ نقشه فرش همدان چیزی در دست بافندگان همدانی نیست و گویا بیشتر این نقوش از بین رفته و یا گمشده اند.

رئیس انجمن فرش استان همدان با بیان اینکه بافندگان فرش در همدان فرش همدان را نمی‌بافند، گفت: در حال حاضر بافندگان فرش در همدان از جمله منطقه مهربان فرش ابریشم می‌بافند اما فرش همدان را نمی‌بافند.

منوچهر فروزان در گفت‌وگو با ایسنا، با تأکید بر اینکه تعدادی از فرش های استان همدان به فراموشی سپرده شدند، اظهار کرد: متأسفانه مردم به سمت بافت تابلوفرش های ابریشم رفتند که فرش اصیل همدان نیست، در حالیکه فرش های همدان درشت بافت و صادراتی هستند.

وی با تأکید بر اینکه همدان قبل از انقلاب جزء چهار بارانداز فرش بوده اما متأسفانه امروز بازار فرش کمرنگ شده است، تصریح کرد: دیگر فرش استان همدان شناخته شده نیست به‌طوریکه کسی در شهر همدان فرش تویسرکان، نهاوند، میشن و ازندریان را نمی‌شناسد.

رئیس انجمن فرش استان همدان با اشاره به اینکه کتابی درباره فرش همدان در نیویورک چاپ شده است، افزود: نزدیک به ۴۰ نقشه فرش به اسم مناطق مختلف همدان بافته می‌شده و در دنیا معروف است.

فروزان با بیان اینکه بافت عکس از درگزین همدان آغاز شده بود، ادامه داد: امروز تابلوفرش‌هایی که به اسم تبریز بافته می‌شود، از درگزین همدان آغاز شده است که متأسفانه کسی به دنبال ثبت این نقشه نرفت.

وی با تأکید بر اینکه کار کردن و پژوهش در زمینه فرش هزینه‌بر است، یادآور شد: بخش خصوصی در این زمینه وارد نشده و کمکی نمی‌کند در حالیکه قبل از انقلاب همه فرش‌های مختلف کشور در همدان جمع شده و صادر می‌شد اما امروز کمرنگ شده چراکه بخش خصوصی و دولتی در این منطقه ضعیف کار کردند.

رئیس انجمن فرش استان همدان با بیان اینکه متأسفانه امروزه پشم گوسفندهای همدان دور ریخته و سوزانده می‌شود، تصریح کرد: بیش از ۱۰۰ تن پشم در استان همدان تولید می‌شود که اکثراً سوزانده و دور ریخته می‌شوند.

فروزان با تأکید بر اینکه با فرش می‌توانیم هویت فرهنگی خود را به دنیا نشان دهیم، خاطرنشان کرد: یکی از راه‌های انتقال فرهنگ ایرانی به دنیا، فرش دستباف است در حالیکه ارزش این هنر به مردم گفته نشده و هنوز تفکر مردم این است که قالی‌بافی شغل قشر ضعیف است.

وی با بیان اینکه قالیبافان هنرمند هستند، اظهار کرد: در حال حاضر قالیبافان بیمه هستند به‌طوریکه نزدیک به ۱۰ هزار قالیباف در کل استان بیمه تأمین اجتماعی هستند و بیمه عشایر و روستائیان به تازگی آغاز شده است.

رئیس انجمن فرش استان همدان با اشاره به اینکه تمام هم و غم ما این است که فرش دستباف همدان را به دنیا بشناسانیم، افزود: فرش ابریشم هشت در هشت در یکی از روستاهای اسدآباد بافته می‌شد اما قمی‌ها به اسم خودشان ثبت کردند بنابراین ما باید روی فرش اصیل استان همدان کار کنیم.

وی با تأکید بر اینکه تعداد کمی از نقشه‌های فرش اصیل همدان در برخی از شهرستان ها از جمله نهاوند و تویسرکان بافته می‌شود، یادآور شد: به علت اینکه مواد اولیه و رنگ خوبی به کار نمی‌برند، قابل رقابت نیست در حالیکه باید بر روی مواد اولیه فرش استان کار شود.

فروزان با اشاره به اینکه باید نقشه‌های فرش همدان که بازار دنیا طالب آن است با رنگ‌های موردپسند بازار امروز بافته شود، ادامه داد:  فرش استان همدان می‌تواند با فرش های دیگر رقابت کند، اگر با رنگ ها و مواد مرغوب و موردپسند بازار بافته شود.

رئیس انجمن فرش استان همدان در ادامه با تأکید بر اینکه قالیبافان باید فرش استان را ببافند، مطرح کرد: در منطقه مهربان که اکثر افراد قالیباف هستند، فرش های ابریشم و فرش مناطق دیگر را می‌بافند و فرش استان بافته نمی‌شود.

وی با اشاره به راه‌اندازی سامانه فرش همدان برای معرفی فرش‌های استان، اظهار کرد: به دنبال ایجاد سامانه الکترونیکی برای فرش استان همدان هستیم تا قالیبافان استان حتی در دورترین نقاط بتوانند فرش های خود را معرفی کنند تا از این طریق بازار فروش برای آنها فراهم شود ضمن اینکه تمام بخش های مختلف دخیل در فرش می‌توانند در این سامانه به معرفی خود بپردازند.

فروزان با بیان اینکه زمانی در همدان ۱۰۰ کارگاه رنگرزی وجود داشت اما امروز به سه یا چهار کارگاه رنگرزی رسیده است، گفت: زنان روستایی بعد از پشم چینی و شستشو به صورت دستی اقدام به ریسندگی می‌کردند و حتی برخی از بانوان روستایی اقدام به رنگرزی خامه‌های فرش با رنگ های طبیعی می‌کردند.

وی تأکید کرد: اینکه امروز فرش ایران در دنیا معروف شده حاصل ذوق و سلیقه زنان روستایی بوده است، در گذشته تمام مراحل بافت فرش توسط زنان و در منازل انجام می‌شد اما امروز این کار انجام نمی‌شود و به مرور زمان کمرنگ می‌شود.

رئیس انجمن فرش استان همدان با اشاره به اثر تحریم بر فرش همدان، اظهار کرد: بخش زیادی از فرش استان به آمریکا صادر می شد که متأسفانه بسته شد و همین موضوع باعث شد تعداد زیادی از بافندگان و رنگرزان و خامه فروشان از زنجیره خارج شوند.

وی با تأکید بر اینکه دولت از بافندگان حمایت نکرده و موانع گمرکی ایجاد شد، افزود: باید دولت به هر نحوی از فعالان فرش حمایت می‌کرد و سالی یک بار قالیباف برتر معرفی می‌کرد اما تبلیغی در زمینه بافت فرش صورت نگرفت و روز به روز کمرنگ شد و هر سال تعدادی از چرخه خارج شدند.

فروزان با بیان اینکه موانع گمرکی باعث عدم رغبت تجار برای صادرات فرش شده است، یادآور شد: موانع گمرکی و عدم حمایت از تجار و صادرکنندگان فرش باعث شده است نسبت به صادرات فرش ایران بی میل شوند.

وی با اشاره به اینکه ترکیه کارخانه‌ای احداث کرده که ۶۰۰۰ رفوگر فرش را مشغول به کار کرده است، گفت: در گذشته فرش‌های قدیمی از نقاط مختلف دنیا به همدان می‌آمد و رفو می‌شد به‌طوریکه استان همدان ۴۰۰ رفوگر که از بهترین رفوگران فرش دنیا بودند، داشت اما امروز به علت موانع گمرکی و عدم صادرات فرش، تعدادی به ترکیه رفته و برخی به شغل‌های کاذب روی آورده‌اند.

رئیس انجمن فرش استان همدان در بخش دیگری از گفت‌وگو با ایسنا، با تأکید بر اینکه امروز به فرش به عنوان سرمایه‌ نگاه نمی‌شود، اذعان کرد: امروزه در افغانستان و هندوستان فرش ایرانی بافته می ‎شود که در نیویورک فروخته می‌شود.

وی با بیان اینکه هزینه های تولید فرش روزانه شده است، افزود: با وجود اینکه پشم کالای داخلی است، روزانه قیمت‌گذاری می‌شود و از طرفی هزینه باید به صورت نقد پرداخت شود این ‌درحالیست که یک سال زمان می‌برد تا فرش بافه شود و سرمایه برگردد که همین موضوع باعث شده کسی به این کار روی نیاورد.

فروزان با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاران به سختی وارد عرصه فرش می‌شوند، خاطرنشان کرد: بازگشت سرمایه در فرش طولانی است که دولت باید در این زمینه سرمایه‌گذاران را حمایت کند. در استان های دیگر صادرکننده و طراح وارد کار تولید شدند اما در استان همدان این کار صورت نگرفته است.

وی با بیان اینکه ۲۷ شغل وابسته به فرش وجود دارد، افزود: در حال حاضر فقط چهار تا پنج نقشه کش فرش در استان همدان وجود دارد و برای جمع آوری طرح‌های استان مشکل داریم چراکه شناخت کافی از طرح‌ها نداریم اما به عنوان یک پروژه تحقیقاتی به دنبال جمع‌آوری هستیم.

مجید موسیوند که پدرش بافنده و رفوگر فرش بود، از سن هفت سالگی پا در دنیای فرش گذاشت و امروز به صورت حرفه‌ای در این عرصه فعالیت دارد.

این بافنده و فعال فرش دستباف همدان که تعداد زیادی از روستایئیان و علاقمندان به فرش را آموزش داده است، گفت: تصور همه بر این است که همدان ۱۰-۱۲ برند فرش دارد در حالیکه ۴۳ برند فرش در استان همدان وجود دارد که تعداد زیادی از این قالی‌ها بافته نمی‌شود و فراموش شده است.

موسیوند در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به برندهای مختلف فرش همدان، یادآور شد: فرش شاه عباسی همدان، فرش درگزین، نهاوند، تویسرکان، مهربان، جوزان، ازندریان، کسب و ننج، بزچلو، حسین آباد، انجلاس و میشن از جمله برندهای فرش همدان هستند.

وی با بیان اینکه ۴۳ نقشه فرش خاص همدان وجود دارد، افزود: همدان خاستگاه فرش بوده و بافندگان خوبی دارد اما متأسفانه امروز تعداد زیادی از فرش های این استان فراموش شده است.

این بافنده و رفوگر فرش همدان با اشاره به اینکه فرش انجلاس امروز به فراموشی سپرده شده است، خاطرنشان کرد: بازار نقشه فرش انجلاس، آمریکاست اما در حال حاضر بافته نمی‌شود. فرش قُلتُق که توسط عشایر قره‌گوزلو بافته می‌شد نیز از فرش های فراموش شده همدان است.

وی با بیان اینکه فرش کسب و ننج فرشی که به چهارچنگ معروف است، برند و ثبت جهانی شده است، ادامه داد: نقشه فرش پیچ جوزان و مهربان کبودراهنگ متنوع بوده و فروش خوبی دارد.

وی با تأکید بر اینکه مواد اولیه فرش در همدان تولید می‌شد، گفت: پشم فرش همدان به علت اینکه توسط عشایر و روستائیان تولید می‌شد از کیفیت بالایی برخوردار بود و رنگرزی‌های فرش برگرفته از طبیعت بود به‌طوریکه در گذشته از گیاه روناس برای رنگرزی استفاده می‌شد که امروزه رنگ های شیمیایی جایگزین آن شده است.

این پشتیبان فرش و گلیم استان همدان با بیان اینکه ترنج‌های هر نقشه خاص هر منطقه بوده است، یادآور شد: دو مدل هندسی و اسلیمی بیشتر استفاده می‌شود که در همدان بیشتر از مدل هندسی در نقشه‌های فرش به کار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه امروز فرش هایی که در قهاوند و کبودراهنگ بافته می‌شود، به اسم همدان تمام نمی‌شود، گفت: امروز بافندگان همدانی فرش و تابلوفرش های تبریز و قم را می‌بافند و نقشه‌های فرش همدان بافته نمی‌شود به‌طوریکه نقشه‌های فرش همدان گمشده یا از بین رفته است.

موسیوند با بیان اینکه قالی‌های ریزبافت و خاص میشن تقریباً از یاد رفته است، افزود: فرش ماشینی آسیب زیادی به فرش دستباف وارد کرد و از طرفی در گذشته بافندگان فرش مورد احترام بودند و مردم ارزش خاصی برای آنها قائل می‌شدند که امروزه این موضوع از بین رفته است.

این رفوگر و بافنده فرش همدان که در سن ۱۱ سالگی نخستین فرش خود را بافته بود، بیان کرد: نخستین فرشی که بافتم، فرش جوزان ملایر بود که با فروش آن توانستم مواد اولیه خریداری کنم و مجدد فرش ببافم.

وی با اشاره به اینکه در سال ۷۳ صادرات فرش ایران بسیار خوب بود، خاطرنشان کرد: امروز عدم صادرات فرش دستباف باعث ضربه به این هنر و صنعت شده است.

موسیوند با بیان اینکه یکسری از نقشه‌های فرش همدان از یاد رفته و یا پوسیده شدند، ادامه داد: طراح خاصی در همدان نداریم که بتواند این نقشه‌های فرش همدان را طراحی کند و از طرفی در دانشگاه‌ها نیز به علت اینکه نگاه علمی به رشته فرش نبود، این رشته به تعطیلی کشیده شد.

وی از مسئولان خواست دانشکده‌ای برای رشته فرش ایجاد شود و افزود: اساتید فرش زیادی در همدان وجود دارد و انتظار می‌رود در دانشگاه‌ها رشته فرش راه‌اندازی شود و با شهریه‌های پایین دانشجویانی را تربیت کنند تا برای طراحی فرش همدان استفاده شوند.

این بافنده و رفوگر فرش همدان در ادامه گفت‌وگو با ایسنا، مطرح کرد: امروز فرش های قدیمی در حال تمام شدن هستند و باید نسل جدید را آموزش بدهیم تا از هنر فرش ایرانی که در دنیا برند است، بافته شود.

وی با تأکید بر اینکه «محمود غفاری» به عنوان پیشکسوت نقشه کشی فرش همدان امروز خانه نشین شده است، تصریح کرد: نقشه‌کشی سنتی زحمات زیادی داشت و امروز که به وسیله کامپیوتر نقشه کشی انجام می‌شود متأسفانه نقشه‌های فرش همدان به روز نشده است.

این پشتیبان فرش وگلیم استان همدان با تأکید بر اشتغالزایی فرش، گفت: در تمامی مراحل بافت فرش از جمله پشم‌چینی، سورت بندی و شستشو، ریسندگی، دارقالی، چله‌کشی، بافت، قالیشویی، پرداخت فرش، فروش و بازاریابی فرش و رفوگری چندین نفر می‌توانند مشغول به کار شوند.

انتهای پیام

منبع:ایسنا