اُفت شناسایی موارد “سل” در کشور به دلیل کرونا / احتمال افزایش آمار مبتلایان در سال آتی

دکتر مهشید ناصحی درباره شعار امسال روز جهانی سل، گفت: در سال ۲۰۲۱ شعار «وقت طلاست؛ و هر روز فرصتی برای نجات زندگی‌های بیشتر… بیایید بیماری سل را جدی بگیریم» انتخاب شده است که بیانگر اهمیت توجه به بیماری سل و شناسایی بیماران است.

“سل” چیست و کدام اندام‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

وی با اشاره به اینکه سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی به نام باسیل ایجاد می‌شود، بیان کرد: این بیماری می‌تواند به هر قسمتی از بدن انسان مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و …حمله و آن‌ها را گرفتار کند، اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن، در ۸۰ درصد موارد ریه‌ها را هدف حمله خود قرار می‌دهد. این بیماری از گذشته‌های دور در کشورهای مختلف دنیا وجود داشته و در طول تاریخ باعث ابتلا و مرگ انسان‌های زیادی شده است. چنانچه ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد آثار سل ستون مهره در مومیایی‌های مصری مشاهده شده است و یا ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در قانون حمورابی به آن اشاره شده است.

“سل” همچنان مشکلی جهانی است

او با بیان اینکه سل هنوز هم یک مشکل جهانی به حساب می‌آید، اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۱.۷ میلیارد نفر در دنیا با میکروب سل آلوده شده‌اند و بدون آنکه احساس بیماری کنند میکروب سل را به صورت نهفته در بدن خود دارند. عواملی که موجب ضعف سیستم ایمنی می‌شوند باعث می‌گردند که باسیل سل از حالت نهفته خارج شده و موجب بیماری فعال سل در این افراد شود. در حال حاضر سالیانه حدود ۱۰ میلیون نفر در دنیا به بیماری سل مبتلا می شوند و ۱.۵ تا ۲ میلیون نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست می‌دهند، در حالی که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است. عواملی مثل فقر، مهاجرت، پوشش بهداشتی نامناسب در کشورهای دچار بحران و انتشار بیماری ایدز در جوامع، موجب توسعه بیماری سل در جهان شده است. 

تنفس؛ راه اصلی انتقال “سل”

وی راه اصلی انتقال باسیل سل را از طریق هوا و تنفس معرفی کرد و گفت: هنگام عطسه، سرفه، حرف زدن و حتی خندیدن توسط بیمار مبتلا به سل ریوی، قطراتی ریز حاوی میکروب سل در هوا پراکنده می‌شوند که می‌توانند به مدت چند ساعت در هوا به حالت معلق باقی بمانند. اگر فردی سالم در هوای آلوده به این قطرات ریز، تنفس کند میکروب سل وارد ریه‌های او خواهد شد. با این حال برای انتقال بیماری، تماس طولانی و نزدیک با بیمار لازم است. بیماری سل در محیط‌های شلوغ، کوچک، بدون تهویه مناسب، کم نور و مرطوب بیشتر انتقال پیدا می‌کند. به یاد داشته باشید که میکروب سل توسط حشرات، خون، ظروف غذا خوری، لباس و ملحفه انتقال نمی‌یابد.

همه انواع سل قابل انتقال نیست

ناصحی با ذکر این نکته که همه انواع سل قابل انتقال به دیگران نیستند یا حداقل قابلیت انتقال کمتری دارند، ادامه داد: افراد مبتلا به سل ریوی عفونت زا محسوب می شوند، زیرا با هر عطسه یا سرفه تعداد زیادی میکروب را در هوا پراکنده کرده و می‌توانند باعث انتقال بیماری به دیگران شوند. که هر فرد مبتلا به سل ریوی مسری در صورت عدم درمان می‌تواند سالانه به طور متوسط میکروب بیماری را به ۱۰ تا ۱۵ فرد سالم انتقال دهد. 

چه کسانی در معرض ابتلا به “سل” هستند؟

وی افزود: اغلب افراد پس از ورود میکروب به ریه‌ها هیچ گاه بیمار نمی‌شوند؛ زیرا سیستم دفاعی بدن آنها  میکروب را مهار کرده و از تکثیر آن جلوگیری می‌کند و در واقع میکروب سل به حالت نهفته و غیر فعال در بدن آنان باقی می‌ماند و این عده علائم بیماری را نداشته و میکروب را به دیگران انتقال نمی‌دهند. از هر ۱۰ نفر که میکروب سل در بدنش وجود دارد تنها یک نفر در طول عمر خود ممکن است به بیماری فعال سل مبتلا شود. این موضوع به علت ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن و به دنبال آن فعالیت مجدد و تکثیر میکروب اتفاق می‌افتد. همه افراد استعداد ابتلا به سل را دارند، اما کودکان کم سن، افراد سالمند، افراد مبتلا به دیابت، سوء تغذیه، سرطان‌ها، نارسایی مزمن کلیه، ایدز و همچنین افرادی که داروهای ضعیف کننده سیستم دفاعی بدن (نظیر کورتون و داروهای ضد سرطان) استفاده می‌کنند بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به سل هستند.

علایم ابتلا به “سل”

او تاکید کرد: علائم بیماری سل بسته به محل گرفتاری در بدن متفاوت است، اما علاقه زیاد میکروب سل به ریه‌ها باعث می‌شود که شایع‌ترین نوع بیماری، سل ریوی باشد که علائمی نظیر سرفه مداوم (به مدت۲ هفته یا بیشتر) که می تواند با خلط همراه باشد یا نباشد، تب، کاهش وزن، تعریق شبانه، بی‌اشتهایی، خستگی زودرس و ضعف عمومی و گاهی در مواردی که بیماری دیر تشخیص داده می‌شود درد قفسه سینه، تنگی نفس و خلط خونی دارند.

سل درمان‌پذیر است، اما…

ناصحی با تاکید بر اینکه سل یک بیماری کاملا قابل درمان است، تصریح کرد: البته شرط درمان‌پذیری این است که بیمار داروهای ضد سل را با دقت، به طور کامل و منظم و به مدت حداقل ۶ ماه به طور روزانه مصرف کند؛ حتی اگر وی قبل از اتمام این مدت احساس بهبودی کرده باشد؛ در غیر این صورت میکروب‌های سل می‌توانند به ابر میکروب‌های مقاوم به درمان و بسیار خطرناک تبدیل شوند که دیگر با داروهای معمول سل درمان نخواهند شد. درمان سل، سرپایی است و بیمار جز در موارد خاص نیازی به بستری در بیمارستان ندارد. اغلب بیماران دو هفته پس از آغاز درمان موثر، خطر انتقال بیماری به دیگران را ندارند. مصرف نامنظم و ناکامل داروهای ضد سل خطرناک بوده و می تواند موجب عدم بهبود و یا بازگشت مجدد بیماری، تداوم انتقال بیماری به دیگران، مقاوم شدن میکروب‌های سل نسبت به داروهای موجود، پیشرفت بیماری و مرگ شود.

“سل” در سایه “کرونا” مغفول مانده است

رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در ادامه صحبت‌هایش درباره تاثیر پاندمی کرونا بر شناسایی و روند درمان بیماران مسلول نیز گفت: کرونا سبب شده است ۲۸ درصد نسبت به سال قبل از کرونا افت شناسایی موارد سل را در کشور داشته باشیم و این یعنی سل در سایه کرونا مغفول مانده است. در طول بیش از یکسال و نیم اخیر که درگیر پاندمی هستیم، هرکسی که علائم بیماری تنفسی، سرفه و تب داشت، در وهله اول هم مردم و هم پزشکان به بروز بیماری کرونا شک می‌کردند، علاوه بر آن مراجعه بیماران نیز به مراکز درمانی بویژه در ماه‌های اول همه‌گیری به دلیل ترس از کرونا و توصیه های همگانی به محدود سازی مراجعات بیماران دارای علائم خفیف‌تر، کاهش یافت. موارد مغفول مانده سل که امسال از شناسایی جا ماندند احتمالا پس از پیشرفت بیماری و تشدید علائم خودشان تدریجا به مراکز درمانی مراجعه خواهند کرد اما هنر ما شناسایی زودرس بیماری است تا اولا بیماران را پیش از آسیب‌های گسترده درمان کرده و ثانیا احتمال اننقال بیماری از این بیماران را به سایرین کاهش دهیم.

علایم سل مانند کرونا و آنفلوآنزا به سرعت عیان نمی‌شود

وی افزود: استفاده مردم از ماسک در خارج از منزل نقش پیشگیری از ابتلا به سل را داشته است؛ ولی افراد خانواده در یک منزل ماسک نمی‌زنند و اگر کسی مبتلا به سل بوده و تشخیص داده نشده است، زمان طولانی‌تری داشته تا میکروب را از طریق تنفسی به اعضای خانواده خود انتقال دهد؛ و علائم بیماری سل مانند کرونا و آنفلوآنزا به سرعت عیان نمی‌شود و نگران هستیم تاثیر انتقال‌های اتفاق افتاده را با تاخیر چندماهه تا چند ساله مشاهده کنیم. 

افزایش قیمت داروهای “سل” تحت تاثیر تحریم‌ها

وی درباره تامین داروهای مبتلایان به سل، گفت: به دلیل تحریم‌ها، متاسفانه قیمت تمام شده دارو برای ما بیش از گذشته شده است؛ اما خوشبختانه تا به حال سیستم بهداشتی اجازه نداده است بیماری بدون دارو باقی بماند.

۴۲۳ آزمایشگاه میکروب‌شناسی مستقیم سل در کشور

رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت درباره آزمایشگاه‌های تشخیصی رایگان سل در کشور، گفت: ۴۲۳ آزمایشگاه میکروب شناسی مستقیم سل در سطح کشور وجود دارد که این به آن معناست که در هر شهرستان حداقل یک آزمایشگاه وجود دارد و در شهرستان‌های دارای جمعیت بیشتر این تعداد بیش از یک آزمایشگاه است. همچنین ۵۱ آزمایشگاه کشت، ۱۰ آزمایشگاه منطقه‌ای و یک آزمایشگاه مرجع کشوری برای ارائه خدمات پیرامون بیماری سل وجود دارد. درحال حاضر تعداد آزمایشگاه‌هایی که به دستگاه تشخیص سریع مولکولی سل (به نام جین اکسپرت) مجهز هستند ۳۲ عدد است که خدمت رایگان ارائه می‌دهند.

احتمال افزایش آمار مبتلایان در سال آتی

او درباره آمار مبتلایان به سل نیز گفت: احتمالا در سال آتی با افزایش آمار موارد مواجه باشیم که دلایل مختلفی دارد. بیماران مغفول مانده با کاهش شدت کرونا شناسایی می‌شوند؛ از طرفی دو سوم ظرفیت آزمایشگاهی تشخیص سریع مولکولی که پیشتر به آن اشاره شد، ظرف مدت ۳ ماهه گذشته به سیستم بهداشتی کشور اضافه شده است و این روش نسبت به روش های معمول تشخیص سل از حسایت، دقت و سرعت بسیار بالاتری برخوردار است و به این دلیل احتمال شناسایی موارد مبتلا افزایش می‌یابد.

بیماریابی فعال سل در جمعیت مهاجران

وی افزود: از سوی دیگر ممکن است موج جدید مهاجرت‌ها از افغانستان به کشور ما هم بر میزان شیوع بیماری اثرگذار باشد، زیرا سیاست کشور بر انجام بیماریابی فعال سل در جمعیت مهاجران است و این بیماریابی فعال سبب افزایش شمار شناسایی شدگان می‌شود. در واقع بخشی از افزایش احتمالی آمار مبتلایان در ماه ها و سال آتی ناشی از فراغت نسبی سیستم بهداشتی از فشار سنگین خدمات مرتبط با پاندمی کرونا و احیای توجه به سل خواهد بود.

استان‌های رکورددار سل

ناصحی اظهار کرد: در سال ۱۳۹۹ تعداد ۵۶۶۶ مورد مبتلا به سل گزارش شده در کشور داشتیم که نسبت به سال ۹۸ حدود ۲۸ درصد کاهش داشته است. ۴۵ درصد تعداد یاد شده را زنان و مابقی را مردان تشکیل می‌دهند و همچنین ۱۸ درصد این آمار مربوط به افراد غیر ایرانی است. همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان و گلستان رکورددار ابتلا به سل هستند و پس از آن‌ها استان‌های خراسان رضوی و گیلان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

تشخیص و درمان سل در کشور رایگان است

رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در پایان صحبت‌هایش تاکید کرد: تشخیص و درمان سل فارغ از ملیت رایگان است که بخشی از آن به دلایل بشر دوستانه است و بخشی دیگر به این علت است که یک فرد مبتلا به سل ریوی می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ نفر دیگر را در طول یکسال آلوده کند. بنابراین بیمار صرف نظر از ملیتش می بایست هرچه سریع‌تر شناسایی و درمان ‌شود تا چرخه انتقال به سایر افراد جامعه متوقف شود.
​​​​منبع: ايسنا