اینجا کرونا مجالی برای معرکه‌گیری ندارد + فیلم
قریب به ۱۰۰ سال از آخرین بیماری همه‌گیر جهانی می‌گذشت که کووید۱۹ و جنجال‌هایش گریبانگیر دنیا شد؛ ویروسی که سرانجام ورود آن به کشور ما نیز در آخرین روز بهمن ماه سال گذشته با شناسایی دو فرد مبتلا در یکی از استان‌ها تایید شد و آرام آرام قلمرو حکومتش را در کل کشور گستراند…
به گزارش ایسنا، حتما روزهای اول شیوع بیماری در کشور را به یاد دارید؛ ویروسی ناشناخته و روزهایی پر استرس همراه با هجوم هزاران سوال به اذهان مردم؛ این ویروس از کجا آمد؟ عامل شیوعش چیست؛ انسان، حیوان یا آزمایشگاه؟ از چه زمانی به کشور ما رسیده؟ درمانش چیست؟ و… خلاصه آنکه در چشم برهم زدنی جهان تغییر کرد و مناسبات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و … تحت تاثیر دشمنی نامرئی دگرگون شد.
حالا با گذشت یک سال از ورود این مهمان ناخوانده روزهایی را به یاد می‌آوریم که شعارمان شد “# کرونا را شکست می‌دهیم”، کادر درمان تازه نفس بود، به بیماران روحیه می‌داد و هر از گاهی هم فیلم‌هایی در بیمارستان‌ها ضبط و در فضای مجازی منتشر می‌شد، مردم هنوز امیدوار بودند که تا نوروز ۹۹ و حداکثر تابستان و با گرم شدن هوا شرایط عادی شود. البته در این بین برخی هم بودند که با انکار بیماری یا عوارض آن به دنبال پاک کردن صورت مسئله بودند؛ حقیقت اما چیزی دیگر بود و در مدتی کوتاه این مهمان ناخوانده و شوم، جان‌های زیادی را به کام مرگ کشاند و خانواده‌های زیادی را داغدار و چراغ خیلی از خانه‌ها را خاموش کرد و نشان داد پیر و جوان، ورزشکار، فقیر و غنی، سالم و بیمار و… نمی‌شناسد و آمده که بر جان‌ها بتازد…
با گذشت زمان ویروس کم‌کم ابعاد ناشناخته خود را به دنیا نشان داد و حالا با گذشت یکسال از حضور منحوسش، سخن از انواع جهش یافته و خطرناک‌تر آن است؛ با وجود گشایش‌های ایجاد شده در تولید واکسن این بیماری و شروع واکسیناسیون در دنیا؛ اما هنوز هم جهان پیش بینی از آینده آن ندارد و درمانی هم برایش نیست جز پیشگیری؛ آن هم با رعایت سه اصلِ پوشش ماسک، فاصله‌گذاری فیزیکی و شست‌وشوی مکرر دست‌ها.
در میان تمام بالا و پایین‌های ویروس تاجدار در یکسال اخیر و با وجود همه ترس‌ها، اشک‌ها، لبخندها، راز و نیازها و… پزشکان، پرستاران و نیروهای آزمایشگاهی از ابتدا دل به آتش زده و همچنان در خط مقدم مقابله با بیماری ایستاده‌اند. به همین بهانه و پس از گذشت یکسال از حضور این مهمان ناخوانده در کشور، پای صحبت‌های رئیس آزمایشگاهی نشستیم که در یک سال اخیر نقش بسیار پر رنگی در شناسایی این ویروس پیچیده، جهش‌هایش و کنترل آن در کشور داشته است؛ آزمایشگاه مرجع کووید۱۹ در انستیتو پاستورِ ۱۰۰ ساله ایران…
“آزمایشگاه مرجع کشوری کرونا” پس از گذر از فراز و نشیب‌های بسیار در طول یکسال حضور کووید۱۹ در ایران، اکنون محلی ساکت و آرام است؛ سالنی بزرگ و سفید رنگ با چند اتاق که در برخی از آنها تنها ورود یک یا دو نفر خاص مجاز است و هرکس در حال انجام کار خود است؛ جایی که دیگر کرونا مجالی برای معرکه‌گیری ندارد و در لوله‌های آزمایشگاهی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در همین راستا، اهم اقدامات، برنامه‌ها ، بیم‌ها و امیدها و مشکلات پیش‌روی آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ در شناسایی ویروس و کنترل آن طی یک سال شیوع در کشور را با دکتر مصطفی صالحی وزیری به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:
۲۸ دی ۹۸؛ ورود تیم واکنش سریع انستیتوپاستور
دکتر مصطفی صالحی وزیری _ رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ در انستیتو پاستور در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به اینکه فعالیت‌های انستیتو پاستور ایران در راستای شناسایی و کنترل ویروس کرونا به پیش از ورود آن به کشور باز می‌گردد، گفت: ما اولین جلسه خود در این راستا را در ۲۸ دی ماه سال ۱۳۹۸ تشکیل دادیم و تیم پاسخ سریع انستیتو پاستور ایران بحث اینکه این ویروس جدید چقدر می‌تواند برای کشور ما تهدید باشد و آیا لازم است اقدامی برای آن انجام دهیم را در این جلسه مطرح کرده و به این نتیجه رسیدیم که به عنوان اولین قدم، تست تشخیص آزمایشگاهی آن را طراحی کنیم و مقدمات کار فراهم شد و زیرنظر آزمایشگاه مرجع سلامت کشور وزارت بهداشت هسته اولیه تشخیص آزمایشگاهی متشکل از انستیتو پاستور ایران، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی اراک و دانشگاه علوم پزشکی تهران تشکیل شد.
تایید اولِ اولین آزمایشگاه
وی با تاکید بر اینکه انستیتو پاستور ایران به عنوان اولین آزمایشگاه در کشور در بحث کووید۱۹ شروع به فعالیت کرد، افزود: اولین مورد بیماری در قم شناسایی شد که کار شناسایی آن توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت و سپس به تایید انستیتو پاستور رسید و اینگونه بود که اولین مورد بیماری در کشور ثبت شد.
۱۰ آزمایشگاه مرجع کشوری در انستیتوپاستور ایران
صالحی وزیری یکی از حوزه‌های فعالیتی انستیتو پاستور را خدمات تشخیصی معرفی کرد و افزود: عمده خدمات تشخیصی به صورت رایگان با هماهنگی وزارت بهداشت انجام می‌شود و زیرنظر مدیریت خدمات تخصصی سلامت انستیتو پاستور در آزمایشگاه‌های مرجع کشوری انجام می‌شود. اکنون ۱۰ آزمایشکاه مرجع کشوری داریم که یکی از آنها آزمایشگاه کووید ۱۹ است و دو آزمایشگاه همکار مرجع کشوری داریم که سابقه بیش از یک دهه را پشت سر می‌گذارند. اما سابق بر این هم مقابله با اپیدمی‌هایی همچون طاعون، وبا، تولید واکسن، شناسایی اپیدمی‌ها و… کار اصلی و پایه و اساس اقدامات انستیتو پاستور بوده است.
فعالیت ۳۰۰ آزمایشگاه تشخیص کرونا؛ اکنون
وی افزود: ما سابقه تشخیصی داشتیم و در برخی آزمایشگاه‌هایمان تا سالی ۱۰۰۰ نمونه هم دریافت می‌کردیم، ولی پس از بروز کووید۱۹ در ایران، تمام نمونه‌ها از استان‌های کشور برای ما ارسال می‌شد؛ زیرا هنوز آزمایشگاه به میزان کافی در این راستا راه‌اندازی نشده بود. با ورود کرونا به کشور علی‌رغم ظرفیت‌های موجود بار کاری ما بسیار بیشتر شد و بیش از ۱۰۰۰ نمونه کووید۱۹ از سراسر ایران به دستمان می‌رسید و ما مجبور شدیم ساختمان مهدکودک سابق‌مان را تبدیل به واحد پذیرش کنیم. به دلیل حجم زیاد نمونه‌ای که برایمان ارسال می‌شد مجبور شدیم از همکاری اساتید هیئت علمی بخش‌های ویروس‌شناسی مولکولی، بخش آنفلوآنزا و…. کمک بگیریم و حتی کارشناسان طرحی هم که طرحشان به اتمام رسیده بود به کمک ما آمدند و تیمی که در خط مقدم این بخش فعال شدند متشکل از ۷۰ نفر بودند که در آن برهه از زمان که کشور واقعا آمادگی نداشت، به کمک آمدند و این نگرانی را برطرف کردند که ما حتی ظرفیت بالای نمونه‌ها را هم می‌توانیم تشخیص دهیم و دومین اقدام مثبت گسترش شبکه آزمایشگاهی کشور بود که امروز به بالغ بر ۳۰۰ آزمایشگاه برای تشخیص کووید۱۹ رسیده‌ایم.
این ویروس شناس در خصوص روند آموزش سایر متخصصان آزمایشگاهی برای شناسایی کووید۱۹، بیان کرد: همکارانمان از مراکز و دانشگاه‌های مختلف به شکل حضوری و مجازی آموزش دیدند، کیت دریافت کردند، تست‌ها را راه‌اندازی کردند و نتایج را برای ما ارسال کردند و هر آزمایشگاهی که پاسخ تستش از نظر انستیتو پاستور مورد قبول واقع می‌شد، می‌توانست اجازه فعالیت را از وزارت بهداشت اخذ کند و به این شکل شبکه آزمایشگاهی کشور گسترش یافت.
از “تهیه” تا “تایید” کیت‌های تشخیص کرونا
وی اقدام دیگر انستیتو پاستور را توزیع کیت‌ها معرفی کرد و افزود: کیت‌های تشخیصی از سازمان بهداشت جهانی و یا به شکل هدیه به دستمان می‌رسید و بحث تایید و ارزیابی آنها بر عهده ما در آزمایشگاه مرجع بود تا در صورتی که کیفیت مناسبی داشتند آنها را در اختیار سایر مراکز قرار دهیم. فرایند تحویل، ارزیابی و توزیع کیت‌ها به صورت ۲۴ ساعته توسط همکاران ما صورت می‌گرفت. کیت‌های تشخیصی نمی‌تواند در دمای اتاق قرار گیرد، یا باید یخچالی باشند و یا باید در دمای منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد فریز شوند که با حمایت تیم مدیریتی انستیتو پاستور یخچال و فریزر تهیه کردیم و سپس در ساختمان فعلی که آن زمان هنوز در دست احداث بود، مستقر شدیم و آزمایشگاه‌ها سهمیه کیت‌هایشان را از ما دریافت می‌کردند. مراقبت از کیت‌ها، نظارت بر توزیع و … روند سختی بود ولی خوشبختانه با کمک کل تیم توانستیم به خوبی از پس آن برآییم و تا خرداد ماه درگیر آن بودیم.
آزمون دوره‌ای آزمایشگاه‌ها
صالحی وزیری ادامه داد: انستیتو پاستور ایران تقریبا مرکزی بود که مهم‌ترین اقدامات و تصمیم‌گیری‌های تشخیصی کرونا را انجام می‌داد و پس از این موارد موضوع پایش شبکه مطرح شد؛ تعداد زیادی آزمایشگاه در حوزه کووید۱۹ فعال شدند که نیاز به بررسی و رصد فعالیت آنها داشتیم تا ببینیم کیفیت کار مناسبی دارند یا خیر. بنابراین آزمون‌های مهارت‌آزمایی را راه‌اندازی کردیم که هنوز هم در حال انجام است، نمونه‌هایی را به شکل دوره‌ای برای آزمایشگاه‌ها ارسال می‌کنیم و آنها نتایج را ارسال می‌کنند و اگر نتایج از نظر معیارهای تعریف شده مورد تایید ما باشد اجازه ادامه فعالیت خواهند داشت.
پایش جهش‌های ژنتیکی کرونا
صالحی وزیری افزود: همچنین در ادامه اقدامات انجام شده، بررسی کیت‌های تشخیص سریع آنتی‌ژن و کیت‌های تشخیص همزمان آنفلوآنزا و کووید۱۹ در انستیتو پاستور در حال انجام است و در حال حاضر بحث نظارت بر شبکه و پایش موارد جهش‌های ژنتیکی ویروس هم در دست اقدام است و هر زمان که وزا ت بهداشت به کمک ما نیاز داشته باشد ما آماده ارائه خدمت هستیم.
بررسی نمونه‌های مشکوک به واریانت انگلیسی
وی افزود: در حال حاضر هم نمونه‌های مشکوک به واریانت انگلیسی ویروس برایمان ارسال می‌شود؛ یعنی اگر آزمایشگاه‌ها با موارد مشکوکی که سفر به خارج از کشور داشتند مواجه شوند یا تعداد موارد بیماری به صورت غیرقابل انتظار افزایش یابد، نمونه‌ها به انستیتو پاستور ارسال می‌شود تا بررسی تغییرات ژنتیکی بر آنها انجام شود و نتایج برای وزارت بهداشت انجام می‌شود تا اقدامات متعاقب آن انجام شود و از انتشار ویروس جلوگیری شود. روش استاندارد تعیین توالی ویروس است تا ماهیت ژنتیکی ویروس را از لحاظ نوکلئوتیدها و تغییرات دیگر تعیین کنیم. این روش استاندارد و گران قیمتی است که بخواهیم طول کامل ژنوم ویروس کرونا را تعیین کنیم؛ زیرا ژنوم ویروس کرونا یکی از بزرگ‌ترین ژنوم‌ها بین ویروس‌های RNA است؛ همچنین دستگاه‌هایی که در حجم بیشتر در دنیا استفاده می‌شود را ما در ایران نداریم و ما از روش‌های قدیمی‌تر استفاده می‌کنیم و قسمتی از ژنوم را بررسی می‌کنیم البته توانایی آن را داریم که تعیین توالی ژنوم را کامل انجام دهیم و برای واریانت انگلیسی هم در انستیتو پاستور این کار را انجام دادیم.
وی تاکید کرد: اکنون همکاران بنده در تلاش هستند که یک روش غربالگری سریع، آسان و ارزان‌تر مشابه PCR ایجاد کنند؛ یعنی جهش‌های اصلی را شناسایی کرده و اگر جهش وجود دارد سپس تعیین توالی را انجام دهیم و اگر موفق بود حتی می‌توان آزمایش را در شبکه توزیع کرد تا همکارانمان هم در راستای بهبود این شیوه به ما مشاوره دهند و به این ترتیب یک روش غربالگری برای این کار در نظر بگیریم تا بیماری سریع‌تر شناسایی شود.
رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ در انستیتو پاستور تاکید کرد: بالای ۹۹ درصد کیت‌های تشخیصی که تاکنون در بازار وجود دارد و تاییدیه گرفته است توسط انستیتو پاستور بررسی شده است. تمام کارهای استراتژیک توسط پاستور انجام می‌شد که کمک بزرگی به وزارت بهداشت بود، اکنون این فرایند به سازمان‌های دیگر واگذار شده چون از حالت اورژانسی خارج شده‌ایم.
آزمایشگاه پشتیبان و مرجع فعال
وی افزود: زمانی اکثر نمونه‌های کشور توسط ما بررسی می‌شد و در صورتی که ۳ شیفت کار می‌کردیم ظرفیت ۲۰۰۰ تست در روز را داشتیم و بالاترین تعداد تستی که انجام دادیم در تاریخ ۲۹ اسفند سال ۱۳۹۸ بود که ۱۶۰۰ تست در یک روز انجام شد و پس از آن با گسترش آزمایشگاه‌ها تعداد تست کمتری به ما ارجاع داده شد. اکنون ما به عنوان آزمایشگاه پشتیبان و مرجع فعال هستیم آمادگی داریم که اگر نیاز به فعالیت بیشتر باشد باز هم کمک کنیم. ارسال دستگاه، نیاز به آموزش و… از سوی ما برای سایر آزمایشگاه‌ها اجابت می‌شود و در شرایط سخت تحریم توانستیم کار قابل قبولی ارائه دهیم و کارشناسان سازمان بهداشت جهانی هم در بازدید از ایران کار وزارت بهداشت و انستیتو پاستور ایران را بهترین عملکرد در آن شرایط معرفی کردند.
یک توصیه درباره تست‌های آنتی‌ژن کرونا
صالحی وزیری درباره ارزیابی تست‌های تشخیصی آنتی‌ژن، اظهار کرد: اکنون در حال ارزیابی این تست‌ها هستیم؛ اما در دنیا و سازمان جهانی بهداشت هم این کیت‌های تولید شده که کیفیت خیلی خوبی دارند باید برای افراد علامت دار و در تماس نزدیک با بیماران استفاده شود و برای سایر افراد فاقد علامت و غربالگری کلی این تست‌ها مناسب نیستند؛ چون نسبت به کیت‌های تست PCR دقت پایین‌تری دارند و در بهترین حالت نزدیک به ۸۰ درصد حساسیت نسبی نسبت به PCR دارند و توصیه می‌شود در افراد علامت‌دار و کسانی که در تماس با بیماران بودند از تست‌های آنتی‌ژن رپید استفاده شود که البته نتایج منفی آن هم باید با کیت PCR تایید شود. ارزیابی کیت‌ها بر عهده ما و نظارت بر محل و چگونگی استفاده از رپید تست‌ها با وزارت بهداشت است.
آنفلوآنزا در ۹۹ بسیار کمتر از ۹۸
وی در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به کاهش موارد ابتلا به آنفلوانزا در سال جاری، بیان کرد: شبکه آزمایشگاهی آنفلوآنزا در حال فعالیت است و ۱۴ آزمایشگاه در این شبکه هستند و آزمایشگاه مرجع آن در دانشگاه علوم پزشکی تهران است و یکی از آزمایشگاه‌های همکار آن در انستیتو پاستور واقع شده است. نمونه‌ها از ۳ استان به انستیتو پاستور می‌آید و خوشبختانه موارد ابتلا به این بیماری بسیار کمتر از سالیان قبل بود و همین پیش‌بینی را هم داشتیم؛ اما به هر حال در بخش شناسایی آنفلوآنزا هم فعال بودیم و نباید از این بیماری غافل شویم.
تحریم‌ها و کیت‌هایی که دیر به دست ایران رسید
اتفاقاتی را درک کردیم که فقط در کتاب‌ها می‌خواندیم و در فیلم‌ها دیده بودیم
وی درباره چالش‌های پیش روی انستیتو پاستور پس از ورود ویروس کرونا به کشور، تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در آن اوایل راه اندازی تست بود. چون از لحاظ جو بین‌المللی علیه ایران در شرایط بدی بودیم و در گرفتن کنترل مثبت تست خیلی اذیت شدیم و در نهایت سازمان بهداشت جهانی کمک کرد و آن روزی هم که کیت و کنترل مثبتی که سفارش داده بودیم به دستمان رسید دیگر دیر شده بود و ما اولین موارد را خودمان داشتیم؛ یعنی عملا کنترل مثبت نیاز نداشتیم و ویروس در کشور در حال پخش شدن بود. همچنین در بحث تجهیزات و دستگاه‌ها هم چالش‌هایی داشتیم که وزارت بهداشت دستگاه‌هایی خریداری کرده و در حال توزیع است و فکر می‌کنم وضعیت شبکه آزمایشگاهی کشور روزبروز بهتر خواهد شد. در کل به نظر شخص بنده علی‌رغم فشار سنگین و استرسی که بر دوش‌مان بود اما تجربه مفیدی به دست آوردیم. ما اتفاقاتی را درک کردیم که معمولا در کتاب‌ها می‌خواندیم یا در فیلم‌ها دیده بودیم و یکباره خودمان را در وسط معرکه‌ای دیدیم که پیش از این شاید تنها در سمینارها در مورد آنها صحبت شده بود. کرونا تجربه‌ای شد تا بتوانیم جلوی اتفاقات مشابه را برای کشور بگیریم.
صالحی وزیری درباره برنامه‌های آتی آزمایشگاه انستیتو پاستور ایران، گفت: ما مستقلا برنامه‌ای نداریم و برنامه‌هایمان مشترکا با وزارت بهداشت پیش می‌رود اما در سیاست‌گذاری‌ها، انستیتو پاستور نقش خود را ایفا می‌کند و هرکجا که لازم باشد نه تنها در زمینه بیماری کرونا بلکه در مورد سایر بیماری‌های عفونی دیگر هم اقداماتی خواهیم داشت همانگونه که در زمینه تولید واکسن کرونا نیز انستیتو پاستور وارد عمل شد.
انتقال عفونت از نمونه به شاغلان نداشتیم
تیمی که چندین بار پوست‌اندازی کرد
وی با تاکید بر اینکه از میان افرادی که در آزمایشگاه کرونای انستیتو پاستور فعالند، تاکنون فردی به دلیل تماس با ویروس در آزمایشگاه بیمار نشده است، اظهار کرد: خوشبختانه در این آزمایشگاه مورد انتقال عفونت از نمونه به شاغلان نداشتیم و از میان مواردی هم که خارج از آزمایشگاه مبتلا شدند خوشبختانه همگی بهبود یافتند. تیم ما چندین بار پوست اندازی کرد؛ یعنی هسته اولیه تیم وجود دارد و سپس به فراخور شرایط، دواطلبان دیگری با ما همکاری کردند. در شروع کار حدود ۷۰ نفر مستقیما در آزمایشگاه فعال بودند و در کنار آنها نیروهای حراست، تدارکات، انبارداری، فنی و… به ما کمک کردند. حتی اساتیدی داشتیم که به دلیل شرایط خانوادگی یا بیماری زمینه‌ای نمی‌توانستند به ما کمک کنند ولی به هر شیوه‌ای به ما کمک می‌کردند؛ به عنوان مثال برایمان غذا درست می‌کردند و می‌آوردند. در کنار تمام این سختی‌ها لحظات زیبایی از همدلی تیمی که کار می‌کردند می‌دیدیم. اکثر افرادی که در این تیم به کمک ما آمدند کمتر از ۴۰ سال داشتند و این یعنی می‌توان به آینده کشور با وجود این جوانان و همت آنها امیدوار بود.
همیشه فضایی برای اتفاقات غیرمنتظره قائل شویم
جهش‌های آفریقایی و برزیلی نگران کننده‌تر از انگلیسی
وی در پاسخ به سوالی درباره تاثیر واکسن‌های فعلی کرونا بر ویروس جهش یافته کرونا، بیان کرد: همه چیز در علم زیست شناسی امکان پذیر است، همیشه باید فضایی برای اتفاقات غیر منتظره قائل شویم ولی ما باید بر اساس آزمایش و داده صحبت کنیم. تاکنون مطالعات زیادی صورت گرفته و به نظر نمی‌رسد کارایی واکسن در معرض تهدید باشد، البته شاید در برخی واریانت‌ها کاهش خنثی سازی اتفاق بیفتد؛ مثلا در مورد واریانت آفریقای جنوبی و برزیلی نگرانی بیشتر است تا جهش انگلیسی؛ ولی خوشبختانه واکسن‌هایی که اکنون در بازار است خنثی سازی را انجام می‌دهند و واکسن کارایی را دارد.
وی با اشاره به نزدیکی به سال نو و شلوغی خیابان‌ها و مغازه‌ها، تصریح کرد: می‌دانیم که مردم هم خسته شدند و شرایط سختی را پشت سر می‌گذرانند، ما زندگی‌های خوبی داشتیم، سفر می‌رفتیم، اقوام‌مان را می‌دیدیم و… اما اکنون حدود یکسال است که این شرایط را از دست دادیم. در چنین مواردی نیاز به حمایت دولت داریم تا با وضع مقرراتی از اقشار آسیب‌پذیر حمایت شود، همکاری همه‌جانبه میان دولت و مردم، سیاست‌گذاری یکسان بین وزارت بهداشت و سایر دستگاه‌ها و همکاری به شکل یک تیم منسجم می‌تواند سبب موفقیت ما شود.
جهش ویروس؛ موضوعی طبیعی است
رئیس آزمایشگاه مرجع کشوری کووید۱۹ در انستیتو پاستور، درباره جهش‌های ویروس کرونا، گفت: در صورتی که ویروس تکثیر پیدا کند به تبع آن جهش هم پیدا می‌کند. جهش یا موتاسیون تغییر نوکلئوتیدهای ویروس است که موضوعی طبیعی است؛ اما اگر این تغییر تاثیری بر کارکرد پروتئین‌ها بگذارد، نگران کننده است که معمولا این اتفاق نمی‌افتد و جهش‌ها بی‌اثر هستند. ولی زمانی که جهش‌ها دارای اثر می‌شوند و این اثرات می‌توانند تغییر رفتار ویروس را به دنبال داشته باشند که همین تغییر رفتار هم درجه بندی دارد؛ مثلا برخی باعث افزایش تکثیر و انتقال ویروس می‌شوند و برخی ممکن است بر بیماری‌زایی تغییری ایجاد کنند. همه اینها باید با خود ویروس در آزمایشگاه تست شود و مطالعات مختلفی انجام شود و نمی‌توان تنها به اطلاعاتی که از سایر کشورها می‌آید اطمینان کرد و باید اطلاعات جامع کسب کنیم.
و یک پیش بینیِ سخت …
وی در خاتمه درباره پیش‌بینی از روزهای آتی و وضعیت کرونا در کشور، تصریح کرد: اکثر پیش‌بینی‌هایی که در مورد کرونا انجام شده به اشتباه رسیدند، اولین پیش‌بینی این بود که کرونا در تابستان و گرمای هوا از بین می‌رود که دیدیم چنین نشد و دوم اینکه برخی گفتند در کمتر از یکسال به ایمنی گله‌ای می‌رسیم یا اگر فردی یکبار مبتلا شود دیگر ایمن خواهد بود که این اتفاق هم نیفتاد. پیش‌بینی کار سختی است زیرا با ویروس جدید و شرایط ویژه‌ای طرف هستیم و علم بشر چندان نمی‌تواند شرایط را پیش‌بینی کند. بنابراین نمی‌توان گفت کرونا تا چه زمانی با ما خواهد بود؛ بلکه باید خودمان را با شرایط تطبیق دهیم و از خود و جامعه محافظت کنیم تا در معرض خطر کمتری باشیم، رفتارمان باید همبستگی و پیوستگی داشته باشد.
منبع:ایسنا