برزخ یکساله شماره ۱۹…

به گزارش ایسنا، اکنون بیشتر از یکسال است که چهره جهان دگرگون شده؛ شماره ۱۹ دنیا را از تب و تاب انداخت؛ بی تردید یاغی ترین واقعه قرن است و بحرانی نوبَر؛ خانه به خانه پخش شد و حکمرانی می کند؛ قدرتی که دیده نمی شود اما به شدت احساس شده است.

بیشتر از یکسال است که درهای خانه ها بسته شده و قواعد جدیدی حکمفرماست؛ دستور است که در خانه بمانید، همدیگر را نبوسید و در آغوش نکشید، از همدیگر فاصله بگیرید، دستها را بشویید و بینی و دهان را بپوشانید؛ بیشتر از یکسال است شلوغی ممنوع است، سفر ممنوع است، مدرسه و دانشگاه ممنوع است و دورکاری مصلحت؛ یکسال است که خنده ای پیدا نیست، آدمها تنها هستند و ترس در دلشان افتاده؛ بیشتر از یکسال است که دنیا در مقطع حساس کنونی است و دلمان برای راه رفتن و نفس کشیدن و لمس کردنِ بی واهمه، دلمان برای “زندگی” تنگ شده…

سینه پهلوی عجیب و گزارش چشم پزشک چینی

ماجرا از گزارش یک چشم پزشک چینی در دسامبر سال گذشته شروع شد؛ یک جور سینه پهلوی عجیب و منشاء آن هم بازاری در ووهان چین معرفی شد؛ گونه ای جدید از ویروس کرونا؛ چیزی از آن نمی دانستند؛ سازمان جهانی بهداشت به موضوع ورود می کند؛ موارد ابتلا بالا و بالاتر می رود، زمزمه یک همه گیری جهانی به گوش می رسد؛ شهر ووهان بسته شد و با کسانی که مقررات را رعایت نمی کردند، برخورد می شد.

مصیبتِ قرن

دنیا گوش به زنگ شد؛ ایران هم همین طور؛ کم کم آمدن و نیامدن ویروسِ تازه شد سرخط مهمترین خبرها؛ مصیبتی که شاید هر ۱۰۰ سال یا ۱۵۰ سال یکبار دنیا گرفتارش شود. کلیه مرزهای ورودی به کشور تحت رصد ماموران بهداشتی قرار گرفتند و مسافران در بدو ورود تب سنجی و غربالگری شدند.

تصاویر بیماران و پزشکان در ووهان چین با لباس هایی فضایی، اقدام چین برای ساخت بیمارستانی بزرگ در بازه زمانی کوتاه، افرادی که به یکباره بر زمین می افتادند و جان می باختند، برخورد چین با متخلفان مقرراتها، ضدعفونی خیابانها و … میان مهمترین رویدادهای دنیا جا گرفت. برخی گفتند این ویروس توطئه است و برخی هم آن را حمله بیولوژیک خواندند، برخی دیگر هم مدعی نشت آزمایشگاهی بودند و …مباحثی که تکذیب شدند و هنوز پاسخ روشنی به آنها داده نشده است.

بیماری جدید بود و با علایمی شبیه آنفلوآنزا که افتراق آن دو را مشکل می کرد؛ ابتدا تاکید شد که فقط بیماران و افراد علامتدار ماسک بزنند؛ تلاشها نیز برای ساخت کیتهای تشخیص بیماری آغاز شد.

 

محافظان سلامت در آماده باش

به قولی، ویروسها پاسپورت نمی خواهند و کارشان فراگیری است و بر همین اساس دیر یا زود پای این مهمان ناخوانده به ایران هم می رسید؛ کم کم بیمارستانها و کادر درمان آماده شدند؛ در تهران بیمارستان شهدای یافت آباد به عنوان اولین بیمارستان سانتر کرونا و دارای بخشهای ایزوله تنفسی به حالت آماده باش درآمد؛ نمونه های مشکوک ویروس جدید کرونا در کشور نیز برای بررسی و آزمایش به انستیتوپاستور فرستاده می شد.

اولین تایید و آغاز یک طغیان

نهایتا در کشاکش تایید و عدم تایید ورود بیماری از سوی کشورهای مختلف؛ بالاخره ۲۹ بهمن ماه ۹۹ شناسایی دو مورد از ویروس جدید کرونا در قم تایید و رسما از سوی وزارت بهداشت اعلام شد، به این ترتیب بود که بیمارستان کامکار هم به عنوان نخستین مرکز پذیرش کننده بیماران کرونا در ایران بر سر زبان ها افتاد و در آن برهه زمانی تصاویری از پوشش کادر درمان و خدماتشان در شبکه های اجتماعی دست به دست شد.

پاندمی در شرایط تحریم

در این میان تحریم ها مانعی مضاعف بودند بر سر اقدامات تشخیصی ایران؛ کم کم محموله کیتهای سازمان جهانی بهداشت و همچنین کیتهای اهدایی چین رسید. به تدریج بیماری شدت گرفت و شناسایی بیماران سریع تر شد، مردم ترسیده بودند، ماسک هم دیگر برای همه اجباری و البته کمیاب شد.

مجاهدت سپیدپوشان

بیمارستانها شد صحنه نبرد با دشمنی نامرئی؛ ماندن در این معرکه جگر شیر می خواست؛ آنها اما پای قسم شان ماندند تا دشمن را به عدم کشانند؛ لباس رزم بر تن کردند، “#کرونا را شکست می دهیم” ورد زبانها شد و نقشه های فتح کشیده شد؛ وسایل حفاظتی کم بود؛ سپیدپوشان اما در مجاهدت پابرجا ماندند، چه سرداران نام آشنا و چه سربازان بی نام و نشان؛ همه جنگیدند و جان دادند…

بحرانی چند بعدی و یک غافلگیری بزرگ

حالا دیگر دنیا در یک غافلگیری بزرگ از یک بحران چند بعدی قرار داشت؛ هنوز هم ابعاد ناشناخته بیماری زیاد بود و ندانسته ها بیشتر از دانسته ها؛ مرضی که نه درمانی داشت نه دارویی؛ کم کم اسم چند دارو به میان آمد؛ کلترا، هیدروکسی کلروکین، تامی فلو و بعدتر هم رمدسیویر و فاویپیراویر؛ داروهایی که هنوز هم در اثربخشی آنها تردید است و تایید نشده…

شرایط طلایی برای دلالان جان

ماسک و مواد ضدعفونی کننده نایاب شد؛ تجویز داروهای مربوطه تنها در بیمارستان مجاز شد و به این ترتیب بود که پای بازار سیاه به میان آمد و ماجرای داروهای تقلبی و قیمت های چند ده میلیونی و سوء استفاده از استیصال و نگرانی خانواده بیماران در یک بحران عالمگیر رقم خورد.

کووید – ۱۹ و گوشهایی که بدهکار نبود

حالا دیگر ویروس کرونای جدید، “کووید – ۱۹” نام گرفته بود؛ خیابانها و وسایل حمل و نقل عمومی ضدعفونی می شد؛ پروتکلهای بهداشتی مرتبا بازنگری و دستورات جدید صادر می شد؛ روزهای آخر اسفند بود و عید نوروز هم در پیش، شعار “در خانه بمانیم” به کل کشور مخابره شد؛ برخی اما گوش شان بدهکار نبود و همچنان مرگ را برای همسایه می دانستند و دید و بازدیدها و سفرهای نوروزی را شروع کردند؛ به دنبال هشدارها و محدودیتهایی که در استفاده از بوستانها و تفرجگاه ها اعمال شد، سیزده بدر ۹۹ اما در شرایط آرامتری گذشت.

خودکفایی در تولید اقلام محافظتی کرونا

توان مضاعفی برای تولید ماسک و مواد ضدعفونی به کار گرفته شد و شرکت‌های بسیاری چرخه تولید خود را به این سمت بردند و خیرین هم پای کار آمدند. به این ترتیب بود که پس از حدود سه ماه، ماسک و مواد ضدعفونی کننده و وسایل حفاظتی کادر درمان به میزان نیاز در داخل تامین شد و کمی بعد هم تولید این اقلام و از جمله تجهیزاتی نظیر ونتیلاتور به مرحله ای رسید که کشور از واردات آن بی نیاز و برای صادرات آن اعلام آمادگی شد.

آرامش قبل از طوفان

به مدد جانفشانی کادر بهداشت و درمان، اقدامات و محدودیتهای انجام شده ومراعات مردم، تقریبا از اواخر اردیبهشت شرایط کمی بهتر شد؛ بیمارستانها کم کم خلوت شدند و مرگها دو رقمی و به حدود ۴۰ رسید. در این میان جهت افزایش تختهای عادی و ویژه بیمارستانها، افزایش ظرفیت اکسیژن سازها، جداسازی محل مراجعه بیماران عادی از کرونا و … اقدامات بسیاری صورت گرفت. وزارت بهداشت هم مدام هشدار می داد که ساده انگاری نشود وگرنه دقیقه ۹۰ از گوشه های زمین گل خواهیم خورد.

در ادامه راه، ستاد ملی مقابله با کرونا به ریاست رییس جمهور تشکیل و کمیته های مربوطه فعال شد. پروتکل های بهداشتی مرتبا بازنگری و دستورالعمل بازگشایی مشاغل دارای محدودیت فعالیت، نوشته شد. بازگشایی ها صورت گرفت و حالا بحث بر سر نحوه فعالیت مدارس و دانشگاه ها و بازگشایی آنها در سال تحصیلی جدید بود.

آمارها که پایین آمد خیال برخی گویا راحت شد؛ بازارها شلوغ، خیابان ها شلوغ، سفرها به راه، ماسک هم کم کم اهمیتش را از دست می داد. تعطیلات عید فطر و تعطیلات چند روزه خرداد، در پیش بود و مردم هم خسته از در خانه ماندن. متخصصان و مسوولان امر همچنان هشدار می دادند؛ کادردرمان خسته بود؛ پویش همدلی با مدافعان سلامت کلید خورد. اما همین تعطیلات و حجم سفرها و مراسم ها، ورق را برگرداند و به این ترتیب بود که وزارت بهداشت به در پیش بودن پاییز و زمستانی سخت هشدار داد.

ابتلاهای خانوادگی و آمارهای ۵۰۰ تایی

از اواخر شهریور و اوایل مهر، بیمارستانها کم کم پر شدند و آمارها فزونی گرفت و ابتلاها خانوادگی شد؛ به طوری که آمار مرگ و میر روزانه ناشی از کرونا در کشور به ۴۰۰ تا ۵۰۰ تا رسید و پیش بینی دنیا رسیدن ایران به مرگهای بالاتر از ۱۲۰۰ بود.

محدودیتهای سختگیرانه و آرامشی دوباره

شهرها پیش از این رنگ بندی شده بودند؛ قرمز، نارنجی، زرد و سفید؛ حالا اما جنوب و شمال و شرق و غرب کشور قرمز بود و پاره ای از آتش؛ به دنبال افزایش مرگ ها و هشدارهای مدام کادر درمان و متخصصان و مسوولان امر، حساسیت دوباره به عموم جامعه بازگشت؛ دستورالعملهای جدید نوشته شد و سختگیریها تشدید شد؛ از ۲۰ آبان محدودیت های جدید کرونایی از سوی ستاد مقابله با کرونا با هدف کنترل ابتلا و مرگ و میر ناشی از این بیماری تعیین و تصویب شد و از اول آذر ماه محدودیت های جدید و جدی تر اعلام و اجرا شد؛ محدودیت هایی که چند روز بعد دامنه آن گسترش یافت و تعداد شهرهای بیشتری را در برگرفت؛ به این ترتیب فعالیت برای برخی مشاغل (که پیش از آن به چهار گروه تقسیم بندی شده بودند) ممنوع شد. بعد از آن، محدودیت رفت و آمد به شهرهای قرمز و نارنجی و همچنین منع تردد از ساعت ۹ شب تا ۴ صبح اعمال شد. طرحی جدید هم با تاسی از نام و یاد سردار شهید حاج قاسم سلیمانی نوشته شد؛ به این ترتیب بیماریابی ویروس محله ور و خانه به خانه شد. حالا اما دیگر ایران خود سازنده کیتهای تشخیصی بود و بر همین اساس کیتهای تشخیصی بیشتری به کار گرفته شد و با استفاده از ظرفیت کیتهای تشخیص سریع، بر شناسایی هر چه زودتر بیماران و اطرافیان آنها اقدام شد.

به دنبال هشدارهای داده شده و هراس ایجاد شده از این میزان مرگ و میر در کشور، ماسک ها دوباره به صورتها برگشت و آمار رعایت پروتکل های بهداشتی روز به روز بالاتر رفت. به تدریج هم با نوید آمدن واکسن و کاهش آمارها از اواخر پاییز، امید می رفت که زمستان را در شرایط مدیریت کرونا سپری کنیم.

کاهش آمار مبتلایان و دو رقمی شدن فوتیها

به این ترتیب بود که با ادامه روند کاهشی موارد ابتلا و بستری کرونا؛ بیمارستانها خلوت شدند تا بلکه کادر درمان نفسی تازه کند و در ادامه همین روند بود که از ۱۶ دی ماه آمار فوتی های ناشی از این بیماری در کشورمان دو رقمی شد و علیرغم برخی پیش بینی ها در دنیا و همچنین آمارهای بالای کشورهای اروپایی و آمریکایی، این آمار در کشور همچنان دو رقمی باقی مانده است.

واکسیناسیون کرونا در ایران

واکسیناسیون علیه کووید۱۹ نیز در کشور از ۲۱ بهمن ماه با واکسن اسپوتنیک روسی و با اولویت کادر درمان رسما کلید خورد؛ واکسنی که در ابتدا تردیدهایی نسبت به آن مطرح شد، اما در ادامه اثربخشی آن حدود ۹۲ درصد اعلام شد و با تایید مجله معتبر پزشکی لنست، نگاه ها نسبت به آن تغییر کرد. ذکر این نکته لازم است که در جریان تب و تاب دنیا برای دستیابی به واکسن به عنوان تنها عامل موثر پیشگیری از کووید۱۹ در مقطع زمانی فعلی، ایران اجازه نداد که هیچ کدام از واکسنها در مراحل آزمایشی وارد کشور شوند؛ شرط ایران برای ورود واکسن به کشور طی شدن سه فاز آزمایشی و استفاده در چند کشور بود.

در هر حال تامین واکسن در ایران از سه مسیر دنبال میشود؛ تولید داخل با تکیه بر توان دانشمندان ایرانی، تولید مشترک به شرط انتقال دانش فنی و واردات.

جهش دردسرساز و خطر پیک چهارم

در این میان اما جهش های ویروس هم دردسرساز شده؛ جهش خاصیت ویروس است و گریزی از آن نیست؛ اکنون هم با گذشت یک سال از حضور این ویروس در دنیا، جهش های آفریقایی، برزیلی و انگلیسی کووید-۱۹فصلی جدید از زندگی این ویروس و البته نگرانی هایی را در دنیا رقم زده؛ به طوری که جهش انگلیسی مرگ و میر بالایی را در اروپا به دنبال داشته است.

ایران نیز از ابتدای اعلام این موضوع اقدامات لازم را در کنترل مرزها و مسافران ورودی به کشور در جهت رصد ویروس جهش یافته به کار گرفت و چند مورد محدود از آن شناسایی شدند و قرنطینه لازم برای اطرافیان بیماران نیز صورت گرفت؛ اما اخیرا وزیر بهداشت از چرخش ویروس در کشور به رغم همه اقدامات انجام شده خبر داد و با ابراز نارضایتی نسبت به کاهش رعایت پروتکلهای بهداشتی و برخی ساده انگاری ها، نسبت به خیز چهارم کرونا در کشور هشدار داد و گفت که “در گردنه پرالتهاب خیز چهارم بیماری در کشور قرار داریم. ” به این ترتیب بعد از هجمه سنگین ویروس در پاییز و آرامش نسبی در دی و بهمن و پاک شدن نقشه کشور از رنگ قرمز، مجددا و در آستانه نوروز آمارها با شیبی ملایم فزونی گرفته، ۹ شهر در خوزستان به رنگ قرمز درآمده اند و از تعداد شهرهای زرد و آبی کاسته شده است.

بر همین اساس باید تاکید کرد دستاوردی که در مجموعه کشور در زمینه مدیریت بیماری و کاهش آمار ابتلا، بستری و فوتی ناشی از آن ایجاد شد، دستاورد بزرگی است که بی تردید با هر گونه عادی‌انگاری دوباره به طوفانی سهمگین بدل خواهد شد و اداره آن را آن هم در آستانه عید نوروز مشکل خواهد کرد.

کرونا و ارتباط تنگاتنگ علم و مدیریت بحران

در هر حال کرونا ویروس با همه هجمه عظیم و آثاری که در عرصه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و هنری بر جای گذاشته، اما بشر از پای ننشست و همواره تلاش می‌کند که شرایط را مدیریت کند تا با کمترین هزینه، بحران را به پایان برساند.

در بحران کرونا ارتباط تنگاتنگ علم و مدیریت بحران به خوبی نمایان شد؛ طوری که هر جا مردم و مسوولان همراه بودند و با برنامه و حساب شده عمل شد، بیماری هم مدیریت شد؛ اما برعکس هر جا که سهل انگاری شد و هر کس حرفش خودش را زد، بیماری شعله کشید و جان گرفت.

ظرفیتهایی که از آن غافل بودیم

از طرف دیگر ظرفیت های بسیاری در کشور که شاید پیش از این نسبت به آنها غفلت شده بود، دوباره به کار گرفته شدند؛ نمونه آن هم صنعت داروسازی و واکسن سازی کشور است؛ به طوری که در عرض چند ماه داروهای مورد استفاده دنیا در این بیماری از جمله رمدسیویر و فاویپیراویر در کشور خودمان ساخته شد و در حوزه واکسن هم ایران اکنون در تمام پلتفرمهای موجود در دنیا حرفهای بسیاری برای گفتن دارد و آخرین خبرها حاکی از آن است که یکی از واکسنهای ایرانی (کوو برکت) با رعایت تمام استانداردها و طبق موازین بین المللی، در شرف آغاز فاز دوم تست بالینی است، واکسن دیگر که واکسنی نوترکیب و تزریقی _ استنشاقی است (کوو پارس) با موفقیت مراحل تست حیوانی را سپری کرده و بزودی وارد کازآزمایی بالینی می شود؛ واکسن دیگری هم با همکاری انستیتوپاستور ایران و کشور کوبا مراحل پایانی فاز دوم بالینی را در خارج از ایران می گذراند و بزودی فاز سوم آن در کشور ایران و کوبا مشترکا آغاز خواهد شد. واکسن های دیگری هم درخواست صدور مجوز پروانه تولید داده اند و به اذعان وزیر بهداشت، ایران بزودی یکی از بزرگترین واکسن سازهای دنیا در منطقه خواهد بود.

و کلام آخر اینکه؛ دنیا فکرش را هم نمی کرد که کرونا تا این زمان بماند و با گذشت یکسال هنوز هیچ پیش بینی ای از آینده ویروس ندارد. کرونا هزینه های سنگینی را به دنیا و از جمله ایران تحمیل کرده؛ هر جا غفلت کردیم، تاخت و جان گرفت و نشان داد که اهل عمل است؛ فقیر و غنی و صغیر و کبیر نمی شناسد. این بیماری تا کنون ۱۰۹ میلیون و ۶۷۷ هزار و ۲۴۶ نفر را در دنیا مبتلا کرده و جان دو میلیون و ۴۱۸ هزار و ۸۲۵ نفر را هم گرفته است. این آمارها در ایران تا ظهر روز گذشته یک میلیون و ۵۳۴ هزار و ۳۴ مبتلا و ۵۹ هزار و ۱۱۷ مرگ بوده است.

اکنون و بعد از یک سال دست و پنجه نرم کردن با این ویروس مرگ آور و جهنمی که برای دنیا ساخت، دیگر زمان آزمون و خطا و پیروی از فلان مکتب و فلان آدم نیست؛ حرف حرفِ علم است و تا زمان واکسیناسیون عمومی تنها “پیشگیری” دوای این درد بی درمان است؛ چاره ای نیست جز فاصله، ماسک، تمیز بودن دستها و امید به رهایی از حصار شماره ۱۹.

منبع:ایسنا