به نام سیل به کام سد؟
برنده سیل‌های ویرانگر اخیر سدسازان بودند چرا که در فقدان عملیات گسترده آبخیزداری و مدیریت حوضه‌های آبخیز در مناطق مختلف کشور، سدها توانسته‌اند خودی نشان دهند تا از آن‌ها به عنوان یکی از راهکارهای اصلی کنترل سیل نامبرده شود. اما آیا واقعا سدسازی راهکار اصلی کنترل سیل و ذخیره آب در کشور است؟
به گزارش ایسنا، سدسازی همیشه در ایران با چالش‌های زیادی رو به رو بوده است. طرفداران سدسازی آن را به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی کشورها معرفی می‌کنند و می‌گویند که سدها نقش غیرقابل انکاری در تامین آب شرب و توسعه کشاورزی در کشور خشک و نیمه خشکی مثل ایران دارند.
در حال حاضر نیز که در فقدان عملیات گسترده آبخیزداری و مدیریت حوضه‌های آبخیز در مناطق مختلف کشور، سدها توانسته‌اند خودی نشان دهند طرفداران آن نقش سد را در کنترل سیل برجسته می‌کنند. کما اینکه رییس جمهوری نیز در جریان سیل اخیر گفته بود که اگر سد کرخه، گتوند، کارون‌ها و سد شهید عباس‌پور نبود، امروز استان خوزستان چه وضعی پیدا می‌کرد؟
اما منتقدان سدسازی بر این باورند که سدها از طرفی تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور را تهدید می‌کنند و از طرف دیگر با توجه به اینکه بر اساس آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری تبخیر در ایران سه برابر متوسط جهانی است و سالانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب خاک به سدها وارد می‌شود این کار توجیه اقتصادی و زیست محیطی ندارد و باید با راهکارهای دیگری آب را در کشور ذخیره کنیم همچنین سیلاب باید در حوضه‌های آبخیز توسط عملیات آبخیزداری کنترل شود نه در پایین دست توسط سدها.
در این راستا ابوالقاسم حسین‌پور – مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری- در گفت و گو با ایسنا ضمن اشاره به اینکه مدیریت سیلاب کار پیچیده‌ای است و نباید تنها با یک راهکار با سیل مقابله کنیم و سایر راهکارها را نادیده بگیریم، تصریح کرد: مدیریت سیلاب باید به‌صورت جامع در سطح حوضه‌های آبخیز در نظر گرفته شود. احیای پوشش گیاهی، حفظ خاک، رعایت حریم رودخانه‌ها، نوع شهرسازی و فعالیت‌های عمرانی بر مدیریت سیل اثرگذار هستند.
وی ادامه می‌دهد: مقوله آبخیزداری، آبخوان‌داری و سدسازی باید به‌صورت جامع در راستای مدیریت ریسک سیل دیده شوند چراکه هر کدام در جای خود مکمل یکدیگر هستند.
به گفته حسین‌پور سدسازی در کشور باید با منطق و اعتدال پیش رود و در کنار آن عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در قالب مدیریت سیل انجام شود و هر بخشی متناسب با ظرفیت و استعداد سرزمینی توسعه یابد تا بر این اساس کاهش آسیب‌پذیری کشور در برابر سیل اتفاق افتد.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری بر نگرش سیستماتیک به اکوسیستم و برنامه‌ریزی بر اساس آمایش سرزمینی تاکید کرد.
گفتنی است با توجه به حجم بارش‌های کشور، تنها حدود ۴۰ میلیارد متر مکعب آب باید در سدها ذخیره شود تا حق‌آبه طبیعت ضایع نشود. پیش از این نیز هوشنگ جزی -مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری- اظهار کرده بود که سدها راهکار کنترل سیل نیستند و نباید به بهانه کنترل سیل این کار را انجام دهیم چراکه سدسازی‌های غیراصولی به مراتب خطرات بیشتری نسبت به سیل دارند.
همچنین به گفته وی در ایران از تکنیک‌های نفوذ آب به درون زمین غفلت شده و به همین دلیل است که سدسازی در کشور رواج دارد.
در حال حاضر در کشور ۱۷۲ سد ملی داریم که بسیاری از آن‌ها مبتنی بر آمایش سرزمینی ساخته نشده‌اند و به عنوان یک راهکار اساسی در مدیریت جامع حوضه آبخیز محسوب نمی‌شوند.
علی سلاجقه -استاد مهندسی رودخانه و علوم و مهندسی آبخیز دانشگاه تهران- به ایسنا درباره چگونگی عملکرد سدها در کنترل و مهار سیل توضیح داده و اظهارکرده بود: سدها در این زمینه تنها نقش مسکنی را دارند که در «پیک» سیل آن را کنترل و پس از سر ریز شدن، دوباره آب را به پایین دست رها می‌کنند بنابراین تنها راهکار درمانی، حکمرانی بر حوضه آبخیز، حفظ جنگل‌ها و مراتع و قرار گرفتن صنعت و کشاورزی در جای درست خود است.
به گزارش ایسنا، سیل‌های اخیر نشان داد که دغدغه مسئولان کشوری با توجه به تغییر اقلیم، بارش‌های سیل آسا و احتمال خشکسالی‌های بلند مدت باید حفظ محیط زیست، برخورد با متجاوزان آن و ذخیره بارش‌ها باشد فراموش نکنیم عملیات آبخیزداری، آبخوان‌داری و حفظ پوشش گیاهی سال‌ها است که در دستورکار کشورهای پیشرفته جهان قرار گرفته است.
انتهای پیام