بومی‌سازی از ادبیات قوی بین‌المللی برخوردار است

راضیه علیرضایی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص بومی‌سازی و دست آوردهای آن در کشور اظهار کرد: بومی‌سازی که اکنون در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد به این صورت است که ما از قطعه و یا تجهیزی که خارجی است، به صورت مهندسی معکوس نقشه‌برداری کرده و آن را مجدد می‌سازیم و در کارخانه‌ها به کار می‌گیریم. همچنین مفهومی از بومی‌سازی یا لوکالیزیشن مطرح است که ادبیات بین‌المللی به شمار می‌رود و در مورد آن صحبت‌های بسیار صورت گرفته است. همچنین سازوکارهای رسمی برای آن ایجاد شده که شاخص‌ها و روش‌های رسمی نیز دارد.

وی با بیان اینکه ما اکنون در کشور بخش کوچکی از بومی‌سازی را اجرا می‌کنیم که متفاوت از دنیا است، افزود: بومی‌سازی از ادبیات قوی بین‌المللی برخوردار است. ادبیات اصلی بومی‌سازی یک شاخص بین‌المللی است و در همه کشورها با تجارت آزاد مسئله بومی‌سازی یا لوکالیزیشن، توجه به بوم در توسعه صنعتی، صنایع متناسب با هر بوم، توان ساخت بومی، منطقه‌ای و محلی از جمله محورهایی است که در بومی‌سازی محاسبه می‌شود.

مدیر بومی سازی شرکت اپال پارسیان تصریح کرد: در ابتدا باید به سوالاتی مانند اینکه ما چه زمانی وارد بحث بومی‌سازی شویم؟ آیا در زمان تحریم، رفتن به سمت بومی‌سازی یک عکس‌العمل و رفتار مقاومتی علیه تحریم است؟ آیا کشورهایی که تحریم نیستند، سراغ بومی‌سازی نمی‌روند؟ اگر تحریم برداشته شود ما دیگر احتیاجی به بومی‌سازی نداریم؟ اگر تحریم برداشته شود، قطعات و تجهیزاتی که بومی کردیم قابل دفاع در مقابل واردات هستند؟ غیر از مسئله قابل دفاع بودن آیا قابلیت رقابت با کالایی که از خارج امکان واردات است، دارند؟ آیا برداشته شدن تحریم‌ها تهدیدی برای فرآیندهای بومی‌سازی است را پاسخ دهیم.

وی اضافه کرد: در حالی که کارشناسان مذاکره کننده و سیاسیون کشور در مورد مسائل تحریم و کاهش شدت آن بر اقتصاد ایران فکر می‌کنند، صاحبان اندیشه باید در بحث توان ساخت داخل به این سوالات پاسخ دهند. اینکه بومی‌سازی در مقابل تحریمی که بر ما تحمیل شده، یک تاکتیک است یا استراتژی؟ بومی‌سازی در کدام فرآیندهای کاری ما قرار می‌گیرد؟ اگر بومی‌سازی راهبرد ما است، مجری این راهبرد چه  نهاد یا سازمانی است و تحت چه قاعده‌ای این جریان را اجرا را مدیریت و اطمینان حاصل می‌کنیم که به نفع مردم، ساخت ایران و صنعت ایران است؟ این سوالات باید پاسخ داده شود.

مبنای صنعت ما وارداتی است
علیرضایی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه به غیر از مهندسی معکوس چه مواردی در بومی‌سازی اهمیت دارد، عنوان کرد: در ابتدا باید بگوییم که اصلا چرا با وجود قطعات خارجی، شروع به بومی‌سازی می‌کنیم که این سوال مسئله مهمی را بیان می‌کند. مبنای صنعت ما وارداتی است. برای مثال اگر در حال حاضر خط نساجی داشته باشیم و آن را توسعه دهیم و سرمایه‌گذاری کنیم؛ باید کاملا به‌روز باشد و اگر آن خط  به روز نباشد محصولی که تولید می‌کنیم به لحاظ کیفی قابلیت رقابت با محصول مشابه در آلمان، ایتالیا، هند و … را ندارد در نتیجه ما نمی‌توانیم محصول خود را به فروش برسانیم.

وی افزود: بنابراین ما مجبوریم ماشین‌آلات خارجی را وارد کنیم و هنگام وارد کردن باید استانداردهای سازنده را برای تجهیز، قطعه، تکمیل، بُرد و حتی قالب‌ها رعایت کرد. فردی که ماشین‌آلات را می‌سازد و به ما می‌فروشد، در واقع مادر این تجهیزات، قطعات یدکی و … است زیرا برای اولین بار این اقدام انجام شده است که به صورت دائم به ما دیکته می‌کند. بنابراین یک وجه بومی‌سازی این است که ما در استراتژیک‌های توسعه صنعتی، روی ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی متمرکز شویم و بدانیم در آینده برای کدام صنایع تولید کننده روزآمد هستیم و چگونه نقشه بکشیم.

رئیس سابق صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی خاطرنشان کرد: ما در بومی‌سازی باید تصمیم بگیریم که در کجا و در چه صنایعی به عنوان سازنده و دارای سهم در GDP یا تولید ناخالص داخلی کار کنیم. به عنوان مثال پرسیده می‌شود؛ سهم صادرات ماشین‌آلات صنعتی از صادرات کل کشورمان چقدر است؟ می‌گوییم ارزش ۸۰ درصد صادرات به مواد اولیه و مواد واسطه‌ای مانند خشکبار، فرش و … برمی‌گردد و ۲۰ درصد صادرات صنعتی است که از این ۲۰ درصد، ۲درصد به ماشین‌آلات صنعتی اختصاص دارد.

بومی‌سازی، ایستادگی بر توان ساخت داخل برای رقابت بین‌المللی است
وی با بیان اینکه «چه زمانی قرار است سهم ما در سطح رقابت بین‌المللی از ساخت تجهیزات صنعتی مادر افزایش پیدا کند، گفت: بومی‌سازی، ایستادگی بر توان ساخت داخل برای رقابت بین‌المللی است. موضوعی که ما تحت عنوان «آمایش» از آن یاد می‌کنیم. اما آیا کارکرد همه استان‌ها و زادبوم‌ها یکی است؟ برای این‌ موارد چه کارکردهایی تعریف کرده‌ایم؟ اسناد آمایشی ما کارکردهای متفاوتی را برای نواحی مختلف انتخاب کرده و ما برای تناسب این صنعت و کارکردهای صنعتی با بوم چه کرده‌ایم؟

علیرضایی اظهار کرد: برای مثال در خواف بادهای ۱۲۰ روزه وجود دارد؛ که سرعت بالایی در حد ۸۰- ۱۰۰ کیلومتر دارد. تجهیزاتی که اکنون برای خطوط فولاد نصب شده است  برای محیط‌های طبیعی پیش‌بینی شده است. این باد باعث می‌شود تا گرد و غباری با سرعت بالا وارد پنل‌ها، سیستم الکترونیک، برق، تابلوها و … شود و این تجهیزات تحت تاثیر باد قرار گیرند. برای اینکه این خطوط در بوم ما بنشیند و عارضه کمتری متوجه کارمان شود، چه کردیم؟. بنابراین  لازم است که ما در مساله بومی سازی در ابعاد وسیع‌تری توجه کنیم.

وی افزود: علت اینکه مردم دنیا معمولا صنایع و محصولاتشان را متناسب با شرایط خود ایجاد و توسعه می‌دهند و به سطح تکنولوژی می‌رسانند این است که به صورت طبیعی در بسیاری از زادبوم‌های مختلف، تکنولوژی و دانش‌ فنی نوعی از ساختمان، شبکه‌های آبیاری، فرآیندهای حفظ محیط زیست وجود دارد. فرض کنید فردی می‌خواهد روش مدیریت توزیع آب را به روش قنات مدیریت کند، زمانی که چاه عمیق می‌زنند، نمی‌توان مجدد قنات زد، بنابراین این دانش فنی و تکنولوژی باید کنترل شود یا فرآیند و تولید آن را به صورت کالای صنعتی درآورد. این امر نیازمند این است که در سیستم‌های صنعتی تعریف شود.

مدیر بومی سازی شرکت اپال پارسیان بیان کرد: بومی‌سازی در همه دنیا به این صورت است که صنعت مادر، مانند فولاد را در جایی قرار می‌دهند که پس از بررسی و مطالعه متوجه شویم به کارگیری چه صنایعی در اطراف آن، درآمد لازم را برای مردم منطقه تامین می‌کند.

توسعه ساخت و تولید تجهیزات صنعتی و افزایش توان ساخت داخلی؛  به معضل بیکاری فارغ‌التحصیلان توجه  می‌کند
وی تصریح کرد: ما باید سرعت سرمایه‌گذاری در توان ساخت داخل را افزایش دهیم. زیرا این امر بلافاصله باعث جذب نیروی تحصیل کرده در محیط کار می‌شود. اگر ما روی توسعه تجهیزات صنعتی و افزایش توان ساخت داخلی پیش برویم معظل بیکاری قشر تحصیل کرده، حل می‌شود. در مطالعه‌ای که به صورت رسمی و به مدت ۱۰ سال در مکزیک صورت گرفت، بررسی کردند صنایع تابعی که در یکجا شکل می‌گیرد، چه هستند و در چه پروژه‌هایی باید سرمایه‌گذاری شود. بنابراین مراقبت از فرآیند اینکه این صنعت بزرگ شکل گرفت و برای مردم منطقه کسب و کار در صنایع همزاد را رشد داد، می‌توان گفت بومی‌سازی اتفاق افتاده است.

علیرضایی با بیان اینکه فرآیندهای بومی‌سازی موجب ارتقا و عمق ساخت داخل می‌شود، ادامه داد: همانطور که مدعی می‌شویم ما در صنعت فولاد دیگر نیازی به وارد کردن گیربکس، موتور، پمپ و … از خارج را نداریم و تمامی آن‌ها در داخل ساخته می‌شود. بنابراین عمق ساخت داخل را در تجهیزات صنایع بزرگ و اصلی سرمایه‌گذاری می‌کنیم که باید ساخته، بهره‌ برداری و مورد استفاده قرار گیرد و در آن محیط‌های جانبی کار هم لحاظ شود و این تصور را نداشته باشیم که فرقی نمی‌کند که صنایع در کجا قرار گرفته باشند.

وی افزود: این امر جزء مواردی است که در کشورهای دیگر هم محاسبه می‌کنند بدین منظور ضریبی به عنوان ضریب بومی‌سازی در نظر می‌گیرند و بحث بومی‌سازی را جزو فرآیندهای اصلی و حفاظت توان ساخت داخل محسوب می‌کنند. مدل‌های مختلفی از حفاظت و حمایت از ساخت داخل در کشورهای مختلف وجود دارد که در همه آن‌ها بنا بر این است که چند درصد ارزش افزوده یک کالا در داخل کسب می‌شود.

رئیس سابق صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی خاطرنشان کرد: ما تا زمانی که در بومی‌سازی و حفاظت از ساخت داخل یک سیستم همسان و همسو با اسناد آمایش و با شاخص‌های قابل آمایش ملی نداشته باشیم، بومی‌سازی به همین شکل بنگاهی باقی می‌ماند. همه مدیران مایل هستند که از توان ساخت داخل استفاده کنند اما همانطور که گفتم مباحث پایه‌ای زیادی در رابطه با بومی‌سازی وجود دارد که باید حتما سیاست‌گذاری و این سیاست‌گذاری به صورت مرتب و در جوانب مختلف پایش شود.

سامانه توانیران برای حفاظت و خرید از ساخت داخل راه‌اندازی شده است
وی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه ادراک واحدی از بومی‌سازی در داخل وجود دارد، بیان کرد: چندین عبارت به صورت سیستمی در داخل تعریف شده است و مرکز ساخت ایران در وزارت صنعت، معدن و تجارت وجود دارد که واقعا فرآیندهای حمایتی از ساخت ایران را انجام می‌دهد. این مرکز سامانه توانیران را ایجاد کرد که برای حفاظت و خرید از ساخت داخل است. همچنین سازمان‌های بالادستی مانند ایمیدرو  سایتی را راه‌اندازی و لیستی از تامین کنندگان متناسب و سازندگان داخلی به وجود آوردند.

علیرضایی عنوان کرد: بومی‌سازی در همه واحدهای فولادی جا افتاده است حتی در شرکت نفت و وزارت نیرو چنین بحثی وجود دارد. بنابراین به لحاظ ذهنی و در اسناد پایه‌ای، بسیج فرهنگی و بعضی از پایه‌های حفاظت از ساخت داخل در داخل کشورمان شکل گرفته است، به عنوان مثال بحث آمایش سالیان سال است که مطرح شده و در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اسناد آمایشی وسیع و دقیقی برای سرتاسر کشور رقم خورده است.

وی اضافه کرد: فرآیندی در اجرا وجود دارد که ساز و کارهای بومی‌سازی را به صورت رسمی و قانونی پیگیری می‌کند. بدین معنا میزان ساخت داخل در معافیت مالیاتی و کارکردهای تولید ما موثر است و بایستی در این زمینه فعالیت‌های زیادی صورت گیرد تا به آن انسجام لازم دست پیدا کنیم. بنابراین باید یک الگوریتم مشترک در یک سازوکار وجود داشته باشد تا بتواند نظر انجمن‌ها و تشکل‌های تولید کننده تجهیزات و ماشین آلات صنعتی را برآورده و نیازهای صنعت را به‌روز کند.

مدیر بومی سازی شرکت اپال پارسیان خاطرنشان کرد: برای تحقق این امر لازم است هم نیاز سطح تکنولوژی را فراهم کنیم و هم سطح تکنولوژی را به سوی آنچه که در دنیا اتفاق می‌افتد، پیش ببریم و درهای ورودی ما  در مقابل بیگانه و واردات  به صورت بی حساب باز نشود زیرا حتی آن‌هایی که تجارت ۱۰۰ درصد آزاد را در اقتصاد خود پذیرفتند، در حفاظت از توان ساخت داخل بسیار سختگیرانه عمل می‌کنند.

وی اظهار کرد: به نظر بنده باید ادبیات خود را در مقابله با تحریم و بومی‌سازی اصلاح کنیم و این‌گونه بیان شود که ما باید برای تداوم و عمق ساخت داخل بومی‌سازی را انجام دهیم و با این هدف پیش برویم. همچنین  این موضوع را به صورت راهبردی مشاهده کنیم. زیرا تاکتیکی نیست که بگوییم تحریم تمام شود، باید آن را کنار بگذاریم.

بومی‌سازی یک فرآیند متناسب با نیاز روز دنیا است
علیرضایی افزود: بومی‌سازی یک فرآیند است که افراد در این فرآیند سعی می‌کنند آنچه که از تکنولوژی بهره‌برداری می‌کنند متناسب با نیاز روز دنیا، زادبوم، مشخصه‌ها و ویژگی‌های محیطی، فرهنگی، آب و هوایی و جغرافیایی باشد و به طور مرتب قابل تولید و دانش آن در اختیار ما باشد تا در سطح بین‌المللی رقابت کنیم. اگر تولید داخل فراگیر، دانش آن از ما و قدرت طراحی آن با خودمان نباشد و در حد کپی‌برداری از یک تولید خارجی باشد به محض اینکه سازنده اصلی این فرم را عوض کند تولید ما نیز به پایان می‌رسد.

وی گفت: ما باید فرآیند توان ساخت داخل و حاکمیت بر تکنولوژی را از نظر دانش، طراحی، تولید این تکنولوژی در دانشگاه، پایایی و زنده ماندن در داخل فرایندهای مراکز فناوری به شکل دقیق برنامه‌ریزی و به طور مرتب نیز پایش کنیم. در حال حاضر ما باید در سطح دانش فنی، ساخت و تکنولوژی تولید شرکت‌های بزرگ دنیا قرار گیریم زیرا توقعات مردم در این زمینه افزایش پیدا کرده است، بنابراین باید خود را تثبیت کنیم. البته به این معنا نیست که تنها گرفتن دانش و مونتاژ را فرآیند کار خود بدانیم بلکه این فرآیند حمایتی به سمتی سوق پیدا کند که حداقل در چند صنعت هدف‌ گذاری شده حتما سازنده باشیم.

رئیس سابق صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه آیا آمایش بین‌المللی در خصوص بومی سازی وجود دارد، بیان کرد: می‌توانیم بگوییم تقسیم کار بین‌المللی وجود دارد، به تدریج این شرایط تجارت جهانی و رشد اقتصادی در بعضی از کشورها مانند چین، کشورهای جنوب آسیای شرقی و تغییر وضعیت در اقتصاد جهان به گونه‌ای است که با توانمندی آن کشورها و فرایندهای ارتباطی با بازارهای همجوار تقسیم کار شده است.

تقسیم کار بین‌المللی در قوانین تجارت جهانی نوشته شده است
وی اظهار کرد: اگر کشورها را نگاه کنید در داخل خودشان به عمق تکنولوژی یا هر مورد دیگری مانند کشتی‌سازی، خودروسازی، به روزآمدی، تناسب با توانمندی‌ها، رشد دانشگاه، ارتباط و سطح فنی و کیفی بین‌المللی توجه کردند و به نوعی در دنیا تقسیم کار بین‌المللی دیده می‌شود. این موضوع در قوانین تجارت جهانی نوشته شده که برای کشورهای در حال توسعه معافیت‌هایی برای کشورهای افغانستان و پاکستان قائل ‌شوند. به گونه‌ای به این کشورها کمک می‌کنند که مواد خام و کشاورزی‌شان با تعرفه‌های پایین به فروش برسد و حمایت‌های خود را در این راستا انجام دهند. همچنین به کشورهایی که از قبل سبقه کشاورزی دارند به نحوی حمایت می‌کنند که دچار آسیب نشوند.

علیرضایی در خصوص نقش ساختارها در بومی‌سازی تصریح کرد: یک ساختار، ساختار بیرون شرکت‌ها و کمپانی‌ها است. در اغلب کشورهای دنیا نهادی به نام «نهاد حفاظت از ساخت داخل یا استاندارد ساخت داخل» است که با اتاق‌های بازرگانی فعالیت و به عنوان حفظ منافع سازندگان عمل می‌کنند و اگر با دولت ارتباطی دارند با تامین مالی مشترک از طریق اتاق‌های بازرگانی و دولت صورت می‌گیرد، اما این نهاد مستقل و در بعضی از کشورها در سطح سازمان ملی استاندارد ما نیز است.

وی بیان کرد: باید یادآور شد که بسیاری از ساختارهای حفاظتی ساخت داخل و رویکردهای ارتباط بین‌المللی با شرکت‌های توانمند بین‌المللی تغییر می‌کند. این‌گونه نیست که ما با دنیای تکنولوژی ارتباط برقرار نکنیم بلکه نیاز داریم که با دانش فنی روز و کمپانی‌های تولید کننده ارتباط برقرار کنیم و مشارکت داشته باشیم. بنابراین باید نسبت به آن دانش حاکمیت پیدا کنیم و سطح تولید را به تولید فناوری برسانیم.

صنایع کوچک در توانمندی نواحی محروم موثر است
رئیس سابق صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در خصوص دستاوردهای بومی‌سازی، گفت: دستاوردهای بومی‌سازی تعریف میدانی از مبارزه است و می‌تواند اعتماد به نفس و غرور ملی را تبیین کند. در بسیاری از مواقع احتیاج به ایجاد وفاق، امید، غرور مشترک و یک ارتباط بین‌المللی داریم. زمانی که در مناطق محروم صنعتی را ایجاد می‌کنیم تاثیر صنایع کوچک در توانمندی نواحی محروم باعث آباد کردن و توسعه زیرساخت‌ها و توانمندی‌های مردمی می‌شود.

وی افزود: آنچه که در بومی‌سازی به آن نیاز داریم این است که بایستی حتما کمپانی‌های بزرگ موظف شوند از واحدهای کوچک سازنده و تولید کننده تجهیزات صنعتی به نحو شفاف حمایت کنند و در زنجیره تامین آن‌ها به صورت حفاظتی عمل کنند تا محصول ارزان‌تر تمام شود و بتوانیم وارد بازار بین‌المللی شویم. همچنین کیفیت را بهبود ببخشیم و قراردادهای همکاری و مشارکت در کمپانی‌های بزرگ داشته باشیم تا در جای ثالث سرمایه‌گذاری کنیم.

منبع:ایسنا