تأثیر تاریخی خاندان پیامبر بر تحقق واقعه عاشورا چه بود؟

محمد باغستانی کوزه‌گر، در نشست حسینیه مجازی پژوهشکده اسلام تمدنی که با موضوع «بررسی تأثیر موضع‌گیری عموهای پیامبر اکرم(ص) بر زمینه‌سازی، کیفیت تحقق و پیامدهای عاشورا در تاریخ اسلام» برگزار شد، اظهار کرد: پژوهش‌های مختلفی در خصوص علل واقعی نامنتظر کربلا رخ داده است، در اینجا منظور از نامنتظر این است که به‌ طور طبیعی انتظار نمی‌رفت که مسلمانان در درون یک جامعه اسلامی چنین رفتاری با نوه پیامبر(ص) داشته باشند و موجب شوند که چنین واقعه‌ای با این کیفیت رخ دهد.

وی ادامه داد: از این‌رو بود که با گذر زمان، همواره در بین پژوهشگران نیز علل و عوامل این رخداد مهم بوده و بر همین اساس مورد بحث و بررسی آن‌ها قرار گرفته و پژوهش‌های بسیاری نیز در این راستا صورت گرفته است.

مدیر گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی تصریح کرد: در واقع این علل و عوامل را می‌‎توان به دو گروه تقسیم کرد. گروه اول، آنچه که نزدیک به رخداد عاشورا پیش‌آمده و آنچه که پیش از عاشورا زمینه‌های آن به وجود آمده بود. برای نمونه، انتخاب جانشین و موروثی کردن خلافت در جامعه اسلامی توسط معاویه و همچنین انتخاب نادرست او در تعیین جانشینی و همچنین تلاش‌هایی که در جهت زمینه‌سازی جنگ با امام حسین(ع) داشت و این مسائل، دو عللی است که نزدیک به واقعه عاشوراست و موجب رخداد این واقعه بزرگ شد.

باغستانی خاطرنشان کرد: در این میان، برخی از پژوهشگران علل سیاسی و برخی نیز علل اقتصادی را برای وقوع واقعه کربلا که در سال‌های دور از این واقعه رخ داده و منجر به زمینه‌سازی عاشورا شده است، بیان کرده‌اند.

وی بیان کرد: در میان یکی از مطالبی که مطرح شده که رویکرد قبیله‌ای نیز در میان بوده است، یعنی رقابت تاریخی گسترده‌ای در پیش از اسلام در میان بنی‌امیه و بنی‌هاشم وجود داشته که پیش از اسلام این دو قبیله مهم قریش، یک رقابت تاریخی پر دامنه‌ای با یکدیگر داشتند و تا زمانی که اسلام ظهور کرد، نیز رقابت‌های شانه‌ به شانه این دو گروه همچنان جریان داشت و بی‌تردید رقابت‌های میان این دو گروه یکی از زمینه‌سازی‌های واقعه کربلا در سال‌های دور بود.

این مدرس دانشگاه با اشاره به تأثیر موضع‌گیری‌های برخی از عموهای پیامبر نسبت به رسالت حضرت محمد(ص) که یکی از عوامل شکل‌گیری جهت تاریخ اسلام هم بر عصر پیامبر(ص) و هم دوره‌های پس از ایشان بود، اظهار کرد: می‌دانیم که در نظام قبیله‌ای حمایت افراد از عضو خود در قبیله می‌توانست بر گسترش یک ایده تأثیرگذار باشد، به‌ همین دلیل زمانی که پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شدند، یکی از اولین دستوراتی که به ایشان ابلاغ شد، این بود که اقوام و خویشاوندان نزدیک خود را به پذیرش اسلام دعوت کند.

باغستانی ادامه داد: بر همین اساس ایشان در یک میهمانی خویشاوندان خود را به اسلام دعوت کردند که البته این میهمانی و دعوت با موضع‌گیری‌هایی همراه بود، به گونه‌ای که یکی از عموهای پیامبر(ص) به نام ابولهب مخالفت علنی خود را با پیامبر(ص) اعلام و حتی سخنان پیامبر را نیز مسخره کرد. از اینجا بود که نقش عموهای پیامبر(ص) در رسالت پیامبر(ص) آغاز شد و به‌نوعی حرکت دعوت مردم توسط پیامبر(ص) به کندی پیش رفت، اما در نقطه مقابل این رفتارها با گذشت زمان افرادی مانند عباس، حمزه و ابوطالب که عموهای پیامبر بودند، در اجرای رسالت ایشان، نقش‌آفرینی کردند.

وی اضافه کرد: با این حال پس از پیامبر(ص) و حکومت‌های مختلفی که روی کار آمدند، عموهای پیامبر با حمایت‌هایی که داشتند، توانستند در تثبیت حکومت علی(ع) نقش جدی ایفا کنند و از طرفی نیز برخی از آن‌ها نیز با موضع‌گیری‌هایی که داشتند نیز در جریان شکل‌گیری واقعه عاشورا تأثیرگذار بودند.

منبع:ایسنا