تصاویری از حرم امام رضا(ع) در دوران قاجار
حرم امام رضا (ع) در مشهد یکی از معروف‌ترین مکان‌های مذهبی در ایران است؛ بنایی تاریخی با معماری ایرانی و اسلامی که سال‌ها است از میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی میزبانی می‌کند و تا به امروز نیز بارها مورد بازسازی و توسعه قرار گرفته است.
توسعه و گسترش حرم امام رضا (ع) تاریخچه طولانی دارد، اما اسناد و تصاویر به ثبت رسیده از حرم امام هشتم شیعیان به دوره قاجار و چند سال پس از ورود هنر و صنعت عکاسی به کشور، برمی‌گردد. تصاویری که حالا بسیاری از آنها در مرکز کتابخانه و اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
البته در حال حاضر قدیمی‌ترین عکس‌های مربوط به مشهد در موزه کاخ گلستان نگهداری می‌شود؛ عکس‌هایی که در سال ۱۲۷۵ توسط یک افسر ایتالیایی که در خدمت دولت ایران بوده به ثبت رسیدند و به ناصرالدین شاه قاجار تقدیم شده است. این آرشیو شامل عکس‌هایی از ضریح، رواق مطهر، گنبد و نیز عکس‌های دیگر از مقبره خواجه ربیع مسجد شاه و مقبره های قدیمی است.
عکاسان دیگری نیز در دوره ناصرالدین شاه در ناحیه خراسان عکس‌برداری کردند که از آنها می‌توان به آقا رضا عکاس باشی، عکاس مخصوص ناصرالدین‌شاه اشاره کرد که در مسافرت اول شاه جزو همراهان شاه بود و توانست عکس‌های مهمی را از شهرهای سرحدی خراسان و همچنین مشهد به ثبت برساند.
سرانجام با تاسیس اولین عکاسخانه در شهر مشهد و ورود این هنر و صنعت به شهر مشهد، آستان قدس رضوی نیز تصمیم گرفت تا پروژه عکاسی از حرم امام رضا (ع) را به صورت جدی آغاز کند. این پروژه به دو منظور یکی برای ثبت وقایع بازدیدها و تشریفات مذهبی و سیاسی و دیگر برای ثبت و ضبط تغییر و تحولات اماکن متبرکه رضوی اجرایی شد. حتی در دوره‌ای عکاسان را برای انجام امور عکاسی استخدام کردند که نمونه اسناد مکتوب پرداخت مواجب عکاسان دوره قاجار در حرم موجود است، اما از عکس‌های گرفته شده توسط این عکاسان خبری نیست.
حاصل تلاش عکاسان دوره پهلوی نیز برای ثبت روند توسعه حرم مطهر امام رضا (ع) نیز حدود ۲ هزار قطعه عکس‌های نفیس است که در مخزن اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
در سال‌های بعد از انقلاب تا اوایل سال ۱۳۷۶ نیز اسناد تصویری آستان قدس رضوی به صورت پراکنده در تالار آرشیو مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس نگهداری می‌شد تا اینکه در مهر ۷۶ اداره اسناد کتابخانه مرکزی آستان ایجاد شد و تاکنون جمع آوری یکصد هزار قطعه عکس در قالب‌های فایل دیجیتالی، عکس، نگاتیو، کنتاکت و اسلاید در موضوعات مختلف از دوره قاجار تا حال حاضر میسر شده است. در این مجموعه ۲۰ هزار قطعه عکس از آستان قدس رضوی موجود است.
در ادامه این گزارش می‌توانید فیلمی از مجموعه عکس‌های حرم امام رضا (ع) در دوره قاجار که توسط کتابخانه ملی جمع آوری شده است را تماشا کنید:
البته در حال حاضر قدیمی‌ترین عکس‌های مربوط به مشهد در موزه کاخ گلستان نگهداری می‌شود؛ عکس‌هایی که در سال ۱۲۷۵ توسط یک افسر ایتالیایی که در خدمت دولت ایران بوده به ثبت رسیدند و به ناصرالدین شاه قاجار تقدیم شده است. این آرشیو شامل عکس‌هایی از ضریح، رواق مطهر، گنبد و نیز عکس‌های دیگر از مقبره خواجه ربیع مسجد شاه و مقبره های قدیمی است.
عکاسان دیگری نیز در دوره ناصرالدین شاه در ناحیه خراسان عکس‌برداری کردند که از آنها می‌توان به آقا رضا عکاس باشی، عکاس مخصوص ناصرالدین‌شاه اشاره کرد که در مسافرت اول شاه جزو همراهان شاه بود و توانست عکس‌های مهمی را از شهرهای سرحدی خراسان و همچنین مشهد به ثبت برساند.
سرانجام با تاسیس اولین عکاسخانه در شهر مشهد و ورود این هنر و صنعت به شهر مشهد، آستان قدس رضوی نیز تصمیم گرفت تا پروژه عکاسی از حرم امام رضا (ع) را به صورت جدی آغاز کند. این پروژه به دو منظور یکی برای ثبت وقایع بازدیدها و تشریفات مذهبی و سیاسی و دیگر برای ثبت و ضبط تغییر و تحولات اماکن متبرکه رضوی اجرایی شد. حتی در دوره‌ای عکاسان را برای انجام امور عکاسی استخدام کردند که نمونه اسناد مکتوب پرداخت مواجب عکاسان دوره قاجار در حرم موجود است، اما از عکس‌های گرفته شده توسط این عکاسان خبری نیست.
حاصل تلاش عکاسان دوره پهلوی نیز برای ثبت روند توسعه حرم مطهر امام رضا (ع) نیز حدود ۲ هزار قطعه عکس‌های نفیس است که در مخزن اسناد آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
در سال‌های بعد از انقلاب تا اوایل سال ۱۳۷۶ نیز اسناد تصویری آستان قدس رضوی به صورت پراکنده در تالار آرشیو مطبوعات کتابخانه مرکزی آستان قدس نگهداری می‌شد تا اینکه در مهر ۷۶ اداره اسناد کتابخانه مرکزی آستان ایجاد شد و تاکنون جمع آوری یکصد هزار قطعه عکس در قالب‌های فایل دیجیتالی، عکس، نگاتیو، کنتاکت و اسلاید در موضوعات مختلف از دوره قاجار تا حال حاضر میسر شده است. در این مجموعه ۲۰ هزار قطعه عکس از آستان قدس رضوی موجود است.
در ادامه این گزارش می‌توانید فیلمی از مجموعه عکس‌های حرم امام رضا (ع) در دوره قاجار که توسط کتابخانه ملی جمع آوری شده است را تماشا کنید:
* برخی از اطلاعات این گزارش از مقاله اسناد تصویری آستان قدس رضوی از دوره قاجار تا به امروز به قلم مهدی حسامی گرفته شده است.
منبع:ايسنا