ویژگی اصلی هنر «گرافیتی» این است که مانند نقاشی یا هر هنر تجسمی دیگر، محدود به نمایشگاه یا گالری‌ها نیست و هنرمند این عرصه تلاش دارد فارغ از هر محدودیت هنجار یا نا به هنجار خود، به قلب و مرکز اجتماع (که از آن به عنوان شهر یاد میشود) برود و هنرش را بر دیوارهای کوچه و خیابان‌ها به تصویر بکشد.
اگر بخواهیم تعریفی خلاصه و موجز و واضح از هنر (به جز وجهه زیباشناسانه آن) ارائه دهیم باید بگوییم این مقوله ابزار و واسطه‌ای برای روشنگری جوامع مختلف با نگاهی انسانی و خلاقانه است. در ادامه این روشنگری می‌تواند نسبت به هر پدیده جمعی و هر اتفاق عادی یا غیر عادی به کار گرفته شود. فرقی هم نمی‌کند که هنری که ابزار و واسطه قرار می‌گیرد سینما باشد یا تئاتر، و یا موسیقی و نقاشی و مجسمه‌سازی و هر هنر دیگر.
به هرحال همه هنرها به سهم خود این پتانسیل را دارند تا به آگاهی بخشی جامعه بپردازند و این بضاعت هنرمند است که به اثر هنری ارزش و جایگاه می‌بخشد. صد البته که تخصص در امور و مباحث تئوریک و عملی هر هنر نیز در این میان نقش بسزایی دارد. و مورد دیگر اینکه درجه و قوام مخاطب‌شناسی خالق اثر است که به آن بعدی محدود یا جهانی می‌بخشد.
ترجمان «جنگ و خشونت» به زبان «هنر و زیبایی»
اما یکی از مواردی که همواره مورد توجه هنرمندان کشورها و ملل مختلف بوده جنگ است. جنگ به خودی خود فاقد هیچ نوع زیبایی‌ست و با شنیدن نامش ویرانی و خونریزی و ظلم در ذهن مخاطب متبادر میشود، اما این اتفاق تلخ در بطن خود واجد زیبایی‌هایی چون ایثار و شجاعت و فداکاری و وطن‌دوستی است که به آن وجهه‌ای قابل احترام و مقدس می‌بخشد.
طی مقاطع مختلف تاریخی هنرمندان متعددی با خلق آثار بدیع و خلاقانه در مقابل جنگ ایستاده‌اند و پرچم صلح به دست گرفته‌اند و در خلال همین تلاش است که مردم هر کشور به مقاومت در مقابل جور و ظلم و ناعدالتی فراخوانده شده.
پدیده‌ای «قانون گریز» اما «هنرمندانه و انسانی»…
در میان همه هنرها و هر آنچه در دنیای مدرن و پرشتاب امروز جایگاه ویژه‌ای در میان هنرمندان و هنردوستان پیدا کرده، نقاشی‌های دیواری و خیابانی دارای اهمیت بسیار است. این هنر مدرن که آن را با عنوان «گرافیتی» می‌شناسند وسیله و ابزاری برای پرداختن به اتفاقاتی است که به لحاظ انسانی مطرود همه اقوام و ملل هستند.
معمولا هنرمندان این عرصه که اغلب آنها گمنامی را بر شهرت ترجیح می‌دهند، تلاش دارند در عین قانون گریزی موضوعات مهم و ناهنجاریهای اجتماعی را به باد انتقاد گیرند. البته این قانون‌گریزی را معمولا قوانین شهری و چهارچوب‌های مشخص زندگی شهری رقم می‌زند.
ویژگی اصلی هنر «گرافیتی» این است که مانند نقاشی یا هر هنر تجسمی دیگر، محدود به نمایشگاه یا گالری‌ها نیست و هنرمند این عرصه تلاش دارد فارغ از هر محدودیت هنجار یا نا به هنجار خود، به قلب و مرکز اجتماع (که از آن به عنوان شهر یاد میشود) برود و هنرش را بر دیوارهای کوچه و خیابان‌ها به تصویر بکشد. همین رویه است که بر اساس قوانین شهری، مخالفت دولت‌ها و شهرداری‌ها را در پی دارد و به همین دلیل است که معمولا مسئولان و مدیران شهری با هنرمندان گرافیتی و آثاری که یک شبه بر دیوارهای شهر خلق می‌شوند مخالفت می‌ورزند؛ وگرنه هنرمند گرافیتی کار نه خلافکار است و نه فردی خطرناک برای جامعه. البته باید گفت برخی شهرهای اروپایی و گاه آسیایی این اجازه را در محدوده ای خاص به هنرمند می‌دهند تا فارغ از موضوع به ارائه آثار هنری بپردازند که البته برای این قضیه چهارچوب و قوانینی را در نظر می‌گیرند.
وقتی «قلم و رنگ» بر «اسلحه و بمب و موشک» پیروز میشود
اما جنگ و خونریزی برای هنرمند امروز چه جایگاهی دارد و تا چه حد پراهمیت است؟ پاسخ این سوال را می‌توان با پرداختن به آخرین جنگ تاریخ معاصر پاسخ داد. مدتی است میان اوکراین و کشور همسایه‌اش روسیه نبرد بالا گرفته و هر روز اخبار تلخی از این واقعه مسلحانه در رسانه‌ها منتشر میشود. در این میان تنها سیاستمدران و مردم عادی نیستند که به این واقعه تلخ واکنش نشان داده‌اند در این میان نقش هنرمندان عرصه‌های مختلف را نمی‌توان نادیده گرفت. به طور واضح از ۲۴ فوریه و زمان آغاز جنگ، هنرمندان در سراسر جهان برای حمایت از صلح و غیرنظامیان اوکراین، نقاشی‌های دیواری تحسین‌برانگیزی ایجاد کردند.
ابتدا عکاسان و خبرنگاران متعدد طی این مدت به اوکراین رفتند تا حوادث جنگ را مستند کنند، سپس شون پن (بازیگر و کارگردان سینما) به اوکراین رفت تا درباره اتفاقات رخ داده در این کشور مستندی بسازد. به تدریج موزیسین‌ها دست به خلق اثر زدند که بارزترین آنها ساخت اثری موسیقایی توسط گروه «پینک فلوید» بود. و در ادامه؛ گرافیتی‌کاران آستین بالا زدند و آثاری را درگوشه گوشه جهان بر دیوارها تصویر نمودند. برخی از این آثار توسط هنرمندان گمنام خلق شده‌اند و برخی دیگر با امضای هنرمندان بر دیوارها نقش بسته‌اند.
«کمپین صلح» قراردادی نانوشته میان هنرمندان ملل مختلف
نگارش تصاویر گرافیتی محدود به یک یا دو کشور نیست و هنرمندان متعددی از سراسر جهان سهم هنری و انسانی خودشان را با نگارش آثار گرافیتی بر دیوارهای شهر و کشورشان ایفا نمودند. سایت www. cnbc. com این آثار را جمع‌آوری کرده که دیدنشان خالی از لطف نیست.
در زیر مجموعه‌ای از آثار گرافیتی از هنرمندان گمنام و صاحب‌نام در کشورهای مختلف در محکومیت جنگ و در انتقاد از روسیه به عنوان آغازگر جنگ خلق شده، آورده شده است.
ساشا کاربون اهل اوکراین یکی از هنرمندان گرافیتی‌کار است. او در سال ۲۰۱۴ به شهر کیف نقل مکان کرده و علاوه بر خلق آثار دیواری در گوشه و کنار شهر، به واسطه آثاری که بر بوم کشیده با گالری‌ها و نمایشگاه هم همکاری کرده است. اثر پیش رو را کاربون پس از بازپس‌گیری مناطق حاشیه کیف توسط نیروهای اوکراینی بر یکی از دیوارهای شهر نگاشته است.
یک گروه هنری هم در شهر جنگ‌زده اودسا در اوکراین، با خلق آثاری گرافیتی روی دیوارهای این شهر، جنگ را به تصویر کشیده است. آنها سعی دارند با زبان طنز زهر و تلخی جنگ را تلطیف کنند. در این تصاویر یک گربه به چشم می‌خورد که در حالات مختلف جنگ را به سخره گرفته است.
اثری از هنرمندان فرانسوی Kelu Abstract و Jeff Aerosol که در تاریخ ۱۴ مارس ۲۰۲۲ بر دیواری در شهر پاریس کشیده شد.
یک نقاشی دیواری توسط هنرمند خیابانی فرانسوی «جولین مالاند» با نام مستعار «ست گلوبنتر» روی دیوار یک ساختمان در پاریس نقش شده است.
اثر هنرمند خیابانی فرانسوی «سارا چلو» بر دیوار صلح که در پاریس واقع شده است.
اثر «اریک زی کینگ» با نام مستعار« EZK» بر دیوار صلح واقع در پاریس شامل تصویری از ولادیمیر پوتین که زمین را چون توپی در دست گرفته و با موشک در حال از بین بردن آن است.
اثر هنرمند گرافیتی‌کار اسپانیایی که نامش قید نشده و در آن رئیس جمهور اوکراین خواستار پایان دادن به جنگ است. در «Plaza de Sant Jaume».
اثری از هنرمند خیابانی ایتالیایی «TvBoy» در بارسلونا که در آن ولادیمیر پوتین در زندان بارسلونا محبوس است.
یک اثر گرافیتی از هیتلر و استالین با شعار «دوره شما گذشته است» روی دیواری کنار ایستگاه قطار «PKM Gdansk Jasien» در گنداسک لهستان. در اثر نام هنرمند قید نشده است.
اثری از « KAWU» بر دیوار شهر پوزنان لهستان که در آن رئیس جمهور اوکراین در نقش هری پاتر ظاهر شده با نقش Z روی پیشانی خود. از قرار معلوم حرف z روی تجهیزات نظامی روسیه در اوکراین دیده شده است.
اثری از استانیسلاو بلوسکی گرافیتی کار بلغار که کنایه‌ای به ولادیمیر پوتین است درحالیکه جسد خود را حمل می‌کند. این اثر در 15 مارس 2022 خلق شده است.
«صلح»؛ نقاشی دیواری اثر هنرمند خیابانی «لایکا» اهل ایتالیا که به بحران بین روسیه و اوکراین اختصاص دارد و بر دیواری در شهر روم نگاشته شده است.
اثر هنرمند آرژانتینی «ماکسیمیلیانو باگناسکو» در پنجم مارس امسال بر دیواری در بوئنوس آیرس نقش بست. مضمون این اثر نه به جنگ است و تصویر زنی را دستمایه قرار داده که عکسش پیش‌تر در رسانه‌ها منتشر شده بود.
اثری از « ChemiS» هنرمند اهل پراگ که نوزدهم مارس 2022 بر دیوار حک شده است. در این اثر کودکی در پناه پرچم اوکراین از خودش و عروسک‌هایش محافظت می‌کند/ اشاره‌ای به غیرنظامیان بی‌دفاع از جمله کودکان که همواره در جنگ‌ها مورد ظلم قرار می‌گیرند.
سخن پایانی
البته اینکه آثار گرافیتی تا چه زمانی روی دیوارها باقی می‌مانند سوالی است که مسئولان شهری هر کشور باید به آن پاسخ بدهند. آنچه مسلم است؛ این آثار در صورت پاک شدن از دیوارها بازهم در فریم‌های متعدد عکاسان و صفحات حقیقی و مجازی رسانه‌ها باقی خواهند ماند و روایتگری پلیدی جنگ‌ها هستند.
منبع: ايلنا