توسعه پرشتاب سدسازی به قیمت نابودی رودخانه‌ها
در دنیای امروز با رشد جمعیت شهرها و روستا ایجاد سد بر بستر رودخانه‌ها به امری ضروری به‌منظور تامین آب شرب تبدیل شده است. ایران نیز از این موضوع مستنثنی نیست اما به گفته یک پژوهشگر محیط زیست نخستین اصلی که در سدسازی باید رعایت شود حفظ جریان پایه رودخانه‌ها است چراکه سد قرار نیست دبی ثابت یک رودخانه را تغییر دهد اما متاسفانه این اصل مهم و حیاتی را صنعت سدسازی ما به کل نادیده گرفته است.
به گزارش ایسنا، با وجود اینکه ایران کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک است و منابع آب محدودی نسبت به وسعت کل دارد اما طرح‌هایی از جمله سدسازی افراطی، طرح‌های انتقال آب و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی از جمله اقداماتی است که علاوه‌بر اینکه باعث نگرانی فعالان و کارشناسان محیط زیست شده محل مناقشه بین این فعالان و وزارت نیرو به‌عنوان نهاد متولی این طرح‌ها است.
عباس محمدی – مدیر گروه دیده‌بان کوهستان- معتقد است که تداوم روند فعلی سد سازی در کشور باعث از بین رفتن منابع جبران‌ناپذیر و با ارزش آب، مصب رودخانه‌ها و زیر آب رفتن صدها روستا، مرتع، مزارع، هزاران آثار تاریخی و میراث فرهنگی و طبیعی می‌شود همانطور که طی ۲۰ سال گذشته بسیاری از تالاب‌های کشور که یکی از با ارزش‌ترین منابع آب محسوب می‌شوند را براثر مدیریت نادرست آب و سدسازی‌های بی‌ضابطه از دست داده‌ایم.
محمد درویش در گفت و گو با ایسنا، ضمن انتقاد از عملکرد صنعت سدسازی و وزارت نیرو در حفاظت از رودخانه‌ها اظهار می‌کند: نخستین اصلی که در سدسازی باید رعایت شود حفظ جریان پایه رودخانه‌ها است چراکه سد قرار نیست دبی ثابت یک رودخانه را تغییر دهد اما متاسفانه این اصل مهم و حیاتی را صنعت سدسازی ما به کل نادیده گرفت و دبی پایه و حق‌آبه حیاتی محیط زیستی رودخانه‌ها و تالاب‌ها را نابود کرد و این نشان‌دهنده درک نادرست برخی مسئولان و صنعت سدسازی از مفهوم حیات هیدرولوژیک کشور است.
با این حال این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان خسارات ناشی از سدسازی پرشتاب را جبران کرد و آیا روش‌های جایگزینی را می‌توان مد نظر قرار داد که از آثار تخریبی کمتری به‌همراه دارد؟
اصلاح الگوی مصرف آب، آموزش به مردم و به حداقل رساندن هدررفت و تبخیر آب در آبیاری کشاورزی به گفته محمدی یکی از راه‌های مدیریت منابع آبی در کشور است. او همچنین معتقد است که نحوه مدیریت منابع آبی و نظام آبیاری کشاورزی کشور باید اصلاح شود که به‌دنبال آن بسیاری از مشکلات تامین آب نیز حل خواهد شد. در ایران ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال وجود دارد و تمام سدهای کشور ظرفیتی حدود ۴۰ میلیارد متر مکعب دارند بنابراین اگر بتوانیم راندمان مصرف آب را دو برابر میزان فعلی کنیم و به ۶۰ درصد برسانیم همین ۴۰ میلیارد متر مکعب آب را بدون نیاز به دستکاری در نظام رودخانه‌ها می توانیم تامین کنیم.
درویش درباره امکان جبران خسارات محیط زیستی ناشی از سدسازی بی‌ضابطه ضمن اشاره به تحقیقاتی که اخیرا در منطقه ممنوعه نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در اوکراین انجام شده است، می‌گوید: پس از انفجار نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل حدود ۳۰ سال حضور انسان تا شعاع ۱۰۰ کیلومتر اطراف آن ممنوع شد و هر جنبنده‌ای بر اثر تشعشعات رادیواکتیو نابود شد اما خوشبختانه اخیرا دانشمندانی که از این منطقه بازدید کردند، متوجه شدند که حیات گیاهی و جانوری به منطقه بازگشته، چشمه‌ها فوران کرده، سفره‌های آب زیرزمینی وضعیت مطلوبی پیدا کرده و آن شعاع ۱۰۰ کیلومتری که از دسترس فعالیت‌های انسانی خارج شده وضعیت مناسبی پیدا کرده است.
او این وضعیت را نشان‌دهنده یک خبر خوب می‌داند که اگر انسان با درایت و خردمندی رفتار کند می‌تواند بخش قابل توجهی از خسارات ناشی از اشتباهات و فعالیت‌های مخرب را جبران کند.
این کارشناس و پژوهشگر محیط زیست با اشاره به اینکه طبیعت توانست در نبود انسان در منطقه چرنوبیل تمام خسارت‌های ناشی از انفجار اتمی را جبران کند، اظهار کرد: از این رو ما نیز می‌توانیم با اصلاح رفتارهای خود و کاهش شدت سدسازی و حرکت به سمت کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک بخش قابل توجهی از خساراتی که به زیست بوم‌های کشور وارد کرده‌ایم را جبران کنیم.
به گزارش ایسنا، براساس آخرین اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران در ۳۱ استان کشور ۶۴۷ سد در حال بهره‌برداری، ۱۴۶ پروژه احداث سد در دست اجرا و ۵۳۷ سد در دست مطالعه است.
منبع:ایسنا