عالیه محرابی که نخستین زن برنده جایزه کتاب سال ادبیات است، می‌گوید: حتما قریحه و ذوق شاعری باید باهم وجود داشته باشد اما قریحه و ذوق‌هایی هم بوده‌اند که خاموش شدند و چشمه‌های جوشانی وجود داشتند که غبار گرفتند. شاعر با تمرین و ممارست است که می‌تواند در لحظه، به زبان شعر واکنش نشان دهد.
«عالیه محرابی» نخستین زنی است که جایزه کتاب سال ایران را در حوزه ادبیات را به نام خود سند زده است؛ او متولد ۱۳۵۹ است و تاکنون هفت دفتر شعر با با عنوان‌های «به رنگ آتش»، «قلمدان‌های فیروزه»، «مسافران کوپه صبح»، «گریه‌های شمع، خنده‌های باد»، «خوشه‌های مینیاتوری»، «به امضای گل سرخ» و «آنیماه» روانه بازار کتاب کرده است که برای آخرین کتابش جایزه کتاب سال ۱۴۰۰ را در بخش ادبیات و شعر کلاسیک از آنِ خود کرد. محرابی به جز این‌ها، مشغول تدوین کتابی پژوهشی است که به بررسی اشعار محرم یزدی می‌پردازد و همچنین به گردآوری مجموعه‌هایی در حوزه دفاع مقدس، اشعار مقاومت و پایداری مشغول است. به بهانه این جایزه با او گفتگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را می‌توانید در ادامه بخوانید.
شما نخستین زنی هستید که جایزه کتاب سال ادبیات را آن هم از شهرستان یزد، به دست آورده‌اید. همه این‌ها برای خودتان دور از دسترس به نظر نمی‌رسید؟
این اتفاق در جشنواره شعر فجر قبلا رخ داده بود اما در کتاب سال برای اولین بار بود که زنی چنین جایزه‌ای را به دست می‌آورد. این موضوع نشان دهنده آن است که برخلاف آنچه که بیگانگان در مورد فضای کشور توصیف کرده‌اند، زنان می‌توانند در امنیت کامل به جایگاه‌های بالایی دست پیدا کنند. و ارزش‌های زنان در جامعه ما زمینه تبلور دارد.
به اعتقاد شما نقش و رسالت زنان در ادبیات معاصر چیست؟
رسالت زن در حوزه‌هایی است که می‌تواند در آن‌ها بسیار موفق باشد؛ مثل احساسات مادرانگی که فقط باید مادر بود تا بتوان از آن سخن گفت. یا حتی عشق پاک که به دست زنان، بیان بهتری خواهد داشت. همان طور که شعر من در مورد همسران شهدای مدافع حرم مورد توجه مقام معظم رهبری قرار گرفت و ایشان بر نقش زنان شاعر و نویسنده در توصیف خانواده‌های شهدا و همسران‌شان تاکید داشتند و فرمودند که زنان به صورت دقیق‌تر و با احساسات زنده‌تری می‌توانند این مساله را بیان کنند.
چطور به فکر نوشتن این کتاب افتادید؟
من نزدیک ۲۰ سال است که با شعر هم نفس‌ام. کتاب آنیماه را هم با تنوع بالای مضامین در حوزه‌های شعر مقاومت و پایداری، شعر آئینی، شعر مذهبی، عاشقانه‌های زلال و حتی شعر اعتراضی سرودم؛ سعی کردم مجموعه‌ای آماده کنم تا مخاطبی که با کتاب روبه‌رو می‌شود از لحاظ تنوع مضمونی دستش باز باشد و در هر موضوعی بتواند اثر مطلوب خودش را پیدا و با آن وفق پیدا کند. بیش از حدود ۴۰ غزل در این کتاب هست که توسط انتشارات سوره مهر در سال ۱۴۰۰ به چاپ رسید.
چرا زبان شعر را برای بیان مقاصد خود انتخاب کردید؟
زبان شعر بسیار نافذ و تاثیرگذار است و همانطور که مقام معظم رهبری گفتند بالاترین لسان، برای تبیین و نشر ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب، لسان شعر است. خصلت زیبایی‌گرای انسان او را به سمت زیبایی می‌برد و به خاطر هارمونی مخصوص و زیبایی‌شناختی که در شعر مستتر است، شعر لسان زیبایی‌هاست. آنچه از دل براید لاجرم بر دل نشیند؛ برای همین این زیبایی که در شعر هست، فطرت زیباپرست انسان را به سمت خودش می‌کشاند.
مجموعه شعر شما دربردارنده محورها و قالب‌های مختلفی است؛ موضوعات از روی دغدغه و احساس نیاز انتخاب شده‌اند یا از روی قریحه‌ای که در لحظه اتفاق می‌افتد؟
حوزه شعر آئینی از علایق من است و واقعا از خواندن این شعر لذت می‌برم. برای همین وقتی شعر آئینی می‌نویسم، به خاطر اینکه شعر مذهبی نوشته‌ام از خودم راضی هستم. بعضی حوزه‌ها نیز رسالت قلم من است؛ مثلا شعری که تقدیم شده به سردار سلیمانی. هنگام سرودن این مجموعه شعر خبر شهادت ایشان را شنیدم و به دلیل شوکی که به من وارد شد تا یک هفته نمی‌توانستم چیزی بنویسم. تنها جایی که در نوشتن شعر کم آوردم و یک هفته طول کشید تا بتوانم حتی این اتفاق را بپذیرم، شنیدن این خبر بود. البته این شوک و غم بعدا منجر به سرودن غزلی شد که در این کتاب منتشر شده است. خوشبختانه توانستم رسالت قلم‌ام را در قبال خون این شهید به جا بیاورم.
شما که ۲۰ سال است مشغول به سرودن هستید، معتقدید شعر محصول قریحه است یا تمرین؟
هر دو با هم؛ با اینکه حتما قریحه و ذوق شاعری باید باهم وجود داشته باشد اما قریحه و ذوق‌هایی هم بوده‌اند که خاموش شدند و چشمه‌های جوشانی وجود داشتند که غبار گرفتند. بنابراین شاعر با تمرین و کسب مهارت‌های ذهنی و زیبایی‌شناسی در کنار کسب تجربه و ممارست ذهنی می‌تواند کم کم مضمون را توامان با عناصر زیبایی‌شناختی پرورش بدهد و در هنگام سرایش، با دغدغه و سنگ‌اندازی کمتری روبه‌رو شود. در واقع، شاعر با تمرین و ممارست می‌تواند در لحظه، به زبان شعر واکنش نشان دهد.
به اعتقاد شما شاعر باید متعهد باشد یا شاعر غیر متعهد هم در هنر جایگاهی دارد؟
شعر متعهد، شعر حقیقت‌طلب و به دنبال حقیقت است؛ شعر برخواسته از حقیقت، به سرچشمه لایزال الهی وصل است. به نظرم حوزه شعر متعهد حوزه بسیار گسترده‌ای است و از شخصیت‌هایی که به حقیقت وصل هستند مانند زندگی اهل بیت تا حتی عاشقانه‌ای پاک، می‌تواند داخل حوزه ادبیات متعهد قرار بگیرد. یعنی ادبیات متعهد، حوزه‌ای متعهد به عفاف در کلام است.
با توجه به اینکه درآمد نویسندگی و شعر در ایران پایین است، شما در این دو دهه چطور توانستید را‌ه‌تان را ادامه دهید؟
خدا را شکر می‌کنم که مهر اهل بیت(ع) در این مسیر کمکم کرد و تشویق‌های خانواده‌ام و همراهی‌شان را در کنارم داشتم. فکر می‌کنم دغدغه اصلی من شعر بود و همین منجر شد در این حوزه باقی بمانم. با همین دغدغه در سال‌های اخیر در حوزه پرورش هنر کار کردم؛ همان طور که برخی اساتید به من کمک کرده و دست مرا در این حوزه گرفتند در ده سال اخیر هم من شاگردان دیگری را تربیت کردم. در این مدت توانستیم حدود ۷۰ شاعر را در انجمن اوج هنر یزد پرورش بدهیم. انشالله نسل بعد شاعران یزد و علم شعر این شهر، دست این جریان خواهد بود.
فکر می‌کنید میزان تاثیرگذاری شعر در دوره رسانه‌های سمعی بصری برای حفظ تاثیرگذاری، چگونه خواهد بود؟
هیچ چیز از ارزش و جایگاه شعر کم نمی‌کند؛ اتفاقا توانسته‌ایم از قدرت گرفتن حوزه‌های رسانه و تصویر به نفع شعر بهره ببریم. به‌طور مثال استفاده از جلوه بصری طراحی پوستر یا عکس عاشورایی در کنار اشعار عاشورایی می‌تواند هنر متعهد را بیش از پیش جلوه‌گر کند. شعر هیچ‌گاه از جایگاه اصلی خود دور نمی‌شود چراکه از لالایی‌های مادرانه تا لحظه مرگ در زندگی جریان داشته و دارد. حتی پس از مرگ، روی مزار افراد هم از شعر استفاده می‌شود.
به نظر شما هدف اصلی شعر، زیبایی‌آفرینی است یا مضمون‌آفرینی؟
هردو در کنار هم هستند. مثل ظرف و مظروف؛ مثال شربت خوش‌گواری که اگر در یک ظرف نامناسب قرار بگیرد کسی را به سمت خودش نمی‌کشاند. یا اگر ظرف زیبا و محتوایش زهر باشد، استفاده کننده‌اش به نابودی کشیده می‌شود. بنابراین فرم و محتوا جدا ناشدنی است و باید با هم تلفیق شوند.
منبع: ايلنا