خانه دیو ریوند

در بخشی از کتاب خرده اوستا به نام «آتش نیایش» چنین می‌خوانیم:«ستایش پاک، تو را باشد ای آتش گهر، ای بزرگترین بخشوده‌ی اهورامزدا که درخوری ستایش را».

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، پیدایش آتش و زیبایی خیره کننده‌ی شراره‌های آن، سبب شده تا آدمی از دیرباز به دیده‌ی احترام به آن بنگرد و از گونه‌ای تقدس برخوردار گردد. در میان دین‌های ایرانی، آتش در کیش زرتشت جایگاه ویژه‌ای دارد؛ برخلاف آنچه که گروهی، زرتشتیان را آتش‌پرست می‌دانند، آتش یکی از مظاهر و نشانه‌های این دین و به طور کلی محور و مرکز مناسک آن به شمار می‌آید.

به همین دلیل آتشکده‌ها یکی از عبادت‌گاه‌های مهم در ایران باستان است چرا که ایرانیان از روزگاران کهن به آتش و نور و روشنایی ارج می‌نهادند و در طول تاریخ دینی خود همواره این عنصر را می‌ستوده‌اند.

عده‌ای معتقدند که آتشکده «آذربرزین مهر» یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانیان و آتشکده دهقانان و کشاورزان است. این آتشکده در زبان پهلوی به نام «آتور بورگین میتر» به معنی «آتش مهر بالنده» خوانده می‌شود که حاکی از قدمت آن دارد.

آتشکده «آذر برزین مهر» در شهرستان سبزوار و در ارتفاعات شمالی بخش داورزن واقع شده است. بخش داورزن به عنوان دروازه ورودی استان خراسان رضوی از غرب استان در حاشیه محور بین المللی تهران– مشهد و در غرب شهر سبزوار واقع شده است.

این آتشکده در ارتفاع 2061 متری از سطح دریا و در کوهستان ریوند مابین شاهرود و سبزوار در حوالی روستای فشتنق قرار دارد.

معمار این سازه از طبیعت در ساخت آن کمک گرفته و سطح زیر آن را با بنای آتشکده هماهنگ ساخته است و بخش جنوبی و شرقی پشته سنگی آن را به صورت صفحه طبیعی و دائمی چهار طاقی درآورده است.

از بقایای باقی مانده این اثر این طور به نظر می‌آید که  ورود به چهارطاق از سمت شرق انجام می‌شده است و افراد از درهای ورودی شمالی و جنوبی به سمت تالار می‌رفته‌اند.

از خود تالار چیز زیادی باقی نمانده است اما احتمال دارد مانند اکثر چهارطاقی‌ها مخصوصا چهارطاق قصر شیرین تالار «آتشکده آذربرزین مهر» از الزامات چهارطاق‌های ساسانی به شمار می‌رفته است.

مصالح این آتش‌گاه از سنگ لاشه است که از ارتفاعات اطراف بنا تهیه شده است. در قسمت‌های پایین اشکال منظم‌تر و قطعات درشت‌ مورد استفاده قرار گرفته است.

نکته قابل توجه از لحاظ باستان شناسی این است که در جنوب روستای ریوند به فاصله اندکی از چهار طاقی خانه دیو،محوطه باستانشناسی وسیع و گسترده‌ای از دوران تاریخی موجود است که بی‌ارتباط با بنای این چهار طاقی نیست و گمان می‌شود که این محل جایگاه شهرهای عظیم از دوره ساسانی و پیش از آن بوده است.

راه رسیدن به چهارطاقی خانه دیو طولانی و صعب‌العبور است. بنای آتشکده در فاصله پنج کیلومتری شمال غرب روستای قشتنق بر روی تپه‌های سنگلاخی واقع شده است که تا حدود 20 سال پیش راه پلکانی در یک سمتآن قرار داشته است که در حال حاضر به کلی از بین رفته است.

موبد اردشیر آذرگشسب درباره‌ ی آتشکده «آذربرزین ‌مهر» می‌آورد، این همان آتشی است که به روایتی اشوزرتشت در زمان برگزیده‌ شدن به پیامبری در دست داشت و دست او را نمی‌‌سوزاند.

البته برخی به دلایلی معتقدند که این آتشکده، آتشکده اصلی آذربرزین مهر نیست.

این اثر در تاریخ 10 مهر 1380 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.