خشنودی دانش‌آموزان از خواب کافی در دوران کرونا
ویروس کرونا و بازه‌هایش تا امروز با همه آسیب‌ها، خواب دانش‌آموزان را بهبود بخشیده است. مقالات متفاوتی به خواب کافی در زمان طولانی‌مدت تاکید دارد؛ اگر جامعه‌ای مایل به رشد و توسعه است باید افراد آن از شمار دانش‌آموزان، خواب مناسب داشته باشند.
به گزارش ایسنا، روزنامه اطلاعات نوشت: «خواب خوب و کافی سبب بالارفتن سطح تمرکز و توانایی یادگیری در دانش‌آموز می‌شود و سبب می‌شود حافظه و ناتوانی در به‌خاطرسپردن و به‌یادآوردن آموخته‌ها افزایش یابد.
بسیاری از دانش‌آموزان زمان زیادی را صرف مطالعه و خواندن مطالب درسی می‌کنند اما مدام حواس‌شان جای دیگر است. عدم تمرکز در هنگام درس‌خواندن یکی از چالش‌هایی است که میان دانشجویان و دانش‌آموزان وجود دارد. بسیاری ناچارند برای گذر از آزمون‌ها همه شب بیدار بمانند. این بیداری و درس‌خوانی در شب زمانی نتیجه خواهد داد که افزون بر درس‌خواندن کمی هم بیاسایند. زمانی که اطلاعات جدیدی به مغز وارد می‌شود، مغز در هنگام خواب آغاز به تجزیه و تحلیل آنها می‌کند. به همین سبب اگر به اندازه بسنده نخوابند هیچ یک از داده‌ها را به یاد نخواهند داشت.
دکتر نوذر نخعی، استاد پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، می‌گوید: تعطیلی مدارس در سال‌های آینده به شکل افت تحصیلی و آموزشی و نیز انزوای اجتماعی شاید در برخی جاها رخ کند. از همان آغاز اپیدمی ویروس کرونا در جامعه، مدارس رو به تعطیلی رفتند و البته با اعتراض بالای سازمان‌های جهانی مواجه شد. باید توجه داشت که چاره‌ای هم جز این نبود اما در طولانی‌مدت در برخی دانش‌آموزان شاید سبب افت تحصیلی و ناآمادگی جسمی و روانی شود.
این روند تعطیلی مکان‌های آموزشی و نبود همکاری در محیط‌های مدرسه، هنرستان، دبیرستان و دانشگاه میان دانش‌پژوه و استاد، در آینده روی اقتصاد کشورها نیز نشانه‌هایش را بر جای خواهد گذاشت، زیرا دانش در پایه‌های گوناگون، آن گونه که باید میان دانش‌پژوه و استاد، بده‌بستان انجام نمی‌شود و پیامدهای ناگوارش را در اقتصاد و هنر و فرهنگ و فلسفه و پژوهش و ورزش نشان خواهد داد و مردم پیامدهای ناگوارش را احساس خواهند کرد.
انزوای اجتماعی که اکنون دانش‌آموزان را دربرگرفته، گونه‌ای تهدید اجتماعی است. انسان‌ها در چنین بستری دچار چالش و تپش و تنش‌اند و در کار و زندگی، دچار تصمیم‌های تکانه‌ای خواهند شد. تعطیلی مدارس شاید در برخی کودکان چاقی، بی‌تحرکی و اعتیاد به اینترنت بر جای بگذارد.
اما در کنار همه جنبه‌های منفی تعطیلی مدارس، پیامدهای مثبت را هم گواه‌ایم از جمله مناسب‌سازی وقت خواب کودکان و نوجوانان را. در سال ۲۰۱۸ در سیاتل آمریکا پروژه خواب بیشتر را روی دانش‌آموزان انجام دادند و به همه دانش‌آموزان اجازه داده شد یک ساعت دیرتر به مدرسه مراجعه کنند و در بررسی‌ها شاهد افزایش نمره در همه درس‌های آنان بوده‌اند.
ویروس کرونا و بازه‌هایش تا امروز با همه آسیب‌ها، خواب دانش‌آموزان را بهبود بخشیده است. مقالات متفاوتی به خواب کافی در زمان طولانی‌مدت تاکید دارد؛ اگر جامعه‌ای مایل به رشد و توسعه است باید افراد آن از شمار دانش‌آموزان، خواب مناسب داشته باشند.
دانش‌آموزان دبستان باید ۹ تا ۱۲ ساعت خواب آرام داشته باشند. نبود خواب کافی در طولانی‌مدت پیامدهای زیانباری در پی خواهد داشت. با واکسینه‌شدن بزرگسالان، گردش ویروس کرونا کم خواهد شد و ایمنی دانش‌آموزان بالاتر خواهد رفت و می‌توان در بازگشایی مدارس برنامه‌ریزی خردمندانه‌تر داشت.
آسیب‌های دورکاری آموزشی
یک‌زمانی وزیر بهداشت ایران با بازشدن مدارس مخالفت می‌کرد و از سوی دیگر وزیر آموزش‌وپرورش از بازگشایی مدارس خبر می‌داد. ستاد ملی مقابله با کرونا می‌گفت مدرسه‌ها باید در تمام مناطق به جز قرمزها باز باشد و کادر اداری و اجرایی در مدرسه حضور یابند اما در هر کلاس بیش از ۱۰ دانش‌آموز نباید حاضر شود. وزیر بهداشت می‌گفت نگرانیم که دوباره با عادی‌انگاری به تله کرونا بیافتیم و اگر این بار گرفتار شویم، شدت خیز جدید کرونا در کشور شاید بیشتر می‌شود و نیروهای ما ممکن است توان مقابله چندباره با آن را را نداشته باشد.
و سرانجام سال ۱۴۰۰ رسید و تا یکی دو ماه دیگر مهر از راه می‌رسد اما در آخرین اخبار هنوز سرنوشت مدارس روشن نیست که باز خواهند شد یا همچنان بسته خواهند ماند. این پرسش همه مردم است که به‌راستی وضعیت مدارس در مهر ۱۴۰۰ چگونه است؟
مدیر کل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش‌وپرورش درباره واکسیناسیون و این که آموزگاران مدارس غیر دولتی نیز مشمول خواهند شد می‌گوید که همه معلمان، مشمول تزریق واکسن کرونایند یعنی همه ۹۴۰ هزار معلم بخش دولتی و ۲۵۰ هزار آموزگار مدارس غیر دولتی باید واکسن دریافت کنند تا بتوان برای بازگشایی مدارس پروتکل جدید ساخت.
نشانه‌ها داستان از آن دارد که در مهر ۱۴۰۰ نسبت به بازگشایی مدارس گامی برداشته خواهد شد؛ گرچه مانند گذشته نخواهد بود و حضور دانش‌آموزان با محدودیت‌هایی همراه است. بی‌گمان بازگشایی مدارس حتی محدود و با سامانه‌ای نو، بخشی از چالش‌ها و آسیب‌های جسمیر روانی خواهد کاست.
در دیگر کشورها
در بسیاری از کشورهای جهان مدارس نخستین مکانی بود که با آمدن ویروس کووید ۱۹ بسته شد اما با توسعه آگاهی‌ها و ارزیابی‌ها، آنها به‌تدریج درصدد بازگشایی مدارس خود هستند؛ امروز این سیاست در کشورهای بی‌شماری حتی با میزان مرگ‌ومیر کنونی بیش از کشورمان، در جریان است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد تاثیر تعیین‌کننده‌ای میان بازگشایی و اپیدمی بیماری وجود ندارد و همزمان مطالعات حاکی از این دارد که دوربودن دانش‌آموز از مدرسه تهی از پیامدهای ناخوشانید نیست زیرا مدرسه فقط کارکرد آموزشی ندارد بلکه مکان تربیتی، پرورشی، اجتماعی و روانی و هنری و ورزشی و تفریحی هم هست.
کودکی که پیشتر کمی وابسته به پدرو مادر بود اینک ۲۴ ساعته در کنار مادر است و همین وابستگی را بیشتر می‌کند و از استقلال‌اش می‌کاهد. ناچار است به جای تخته کلاس، با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل آموزش‌های پایه اول را ببیند؛ البته بر آموزش راه دور چندان ایرادی نیست اما جاذبه‌اش کم‌تر است و دانش‌آموز ارتباطات اجتماعی کم‌تری با دوستان دارد و آن نزدیکی گذشته به آموزگار را احساس و تجربه نمی‌کند، بنابراین نتیجه آموزش دور، برای کلاس اولی‌ها با کاستی‌هایی همراه است.
مطالعات جهانی حاکی از این است که باید زیرساخت‌های فنی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای آموزش غیر حضوری کامل باشد و دانش‌آموزان به ابزارهای لازم مجهز باشند و آموزگاران آموزش ببینند تا توانایی کامل برای آموزش در فضای اینترنت را کسب کنند و این گونه توان داشته خود را افزایش دهند. خانواده‌ها نیز انگیزه و توانایی برای کمک به تحصیل فرزندان را در اختیار داشته باشد. با این زیرساخت‌ها، آموزش با ۵۰ درصد کیفیت پیشین در دسترس خواهد بود. این در حالی است که ما در کشور خود و در استان‌ها و شهرستان‌ها به ابزارهای کمی دسترسی داریم.
ارتباط چشمی با دانش‌آموز
احمداسکندری‌نسب، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان کرمان می‌گوید: محرومیت از آموزش حضوری، آسیب‌های زیادی به دانش‌آموزان ابتدایی وارد می‌کند. یک پدیده مهم در آموزش و فرآیند یاددهی و یادگیری، ارتباط عاطفی و ارتباط چشمی با دانش‌آموز ابتدایی است؛ ارتباط میان‌کنشی سالم، نقش به‌سزایی دارد؛ در مجموع محروم‌شدن از آموزش حضوری به مهارت در خواندن و مهارت در نوشتن و مهارت در ریاضی آسیب می‌زند.
برای جبران آسیب‌های برآمده از کرونا – یکی از شایع‌ترین‌ها، اختلالات خلقی و عاطفی است که افسردگی در این میان گستره بیشتری دارد؛ برای جلوگیری از افسردگی مینور در آینده و پیشگیری از تبدیل آن به افسردگی ماژور، باید راهکاری جست تا در همه ایجاد نشاط و شادابی جمعی کند و دانش‌آموز را به پساکرونا رهنمون شود، چون سال تحصیلی جدید نزدیک است.
برای خروج از بحران اپیدمی کرونا باید راه‌های مقابله با اختلالات اضطرابی را دنبال کنیم. اکنون بیشتر باید خودمراقبتی را برای رسیدن به آینده پیشه کرد که سپس تأسف نخوریم.
برای این که بازگشانشدن مدارس سبب اضطراب نشود، به دانش‌آموزان باید توصیه‌های بهداشتی و خودمراقبتی را آموزش داد و اجرای پروتکل بهداشتی را از راه خوانش شعر و اجرای سرود در کلاس اینترنتی با موشن‌گرافیک و نقاشی و بازی‌های کودکانه دنبال کرد. کارتن‌های تلویزیونی و انیمیشن‌های شاد آموزشی در بستر پلت‌فرم‌ها(مانند پلتفرم شاد) جواب می‌دهد.
ما ناچاریم برای بازگشایی مدارس، پیرو تصمیم ستاد ملی کرونا باشیم؛ البته در صورت خشنودی والدین برای حضوری‌شدن، امیدواریم که برنامه واکسیناسیون و شرایط به گونه‌ای پیش رود که بتوانیم حداقل در دوره ابتدایی بخشی از آموزش را حضوری برگزار کنیم اما اگر شرایط آماده نشود ما آمادگی لازم را در بستر فضای مجازی و پلتفرم شاد(اداره آموزش‌وپرورش) داریم.
آموزش‌وپرورش برای دانش‌آموزان رده «نیازمند تلاش» و همچنین رده «قابل‌قبول» ۱۴ جلسه جبرانی در نظر گرفته تا کاستی‌های کلاس‌های اینترنتی برطرف شود، پس جای نگرانی برای خانواده‌ها نیست.
یکی از دلواپسی‌ها در طبقه‌بندی اختلالات اضطرابی – بالاتر از اضطراب مدرسه و اختلال اضطرابی اجتماعی – همانا «اختلال اضطراب جدایی» است؛ که کودک در اولین مراحل اجتماعی‌شدن و به ویژه تک‌فرزندها و کودکانی که تجربه مهدکودک و پیش‌دبستانی و کلاس اول را در دوران کرونا نداشته‌اند و چسبندگی بیشتری به مادر دارند، شناسایی شوند که سپس نزد مشاور بروند اما (سازگارسازی) کودک به روش دیگری نیز ممکن است برای نمونه، روزهای اول را با مادر به مدرسه بیاید تا دلواپسی کودک کم‌کم کاهش یابد.
سست‌کردن تهدید اجتماعی کووید-۱۹
دکتر مصطفی یزدانی – متخصص اعصاب و روان بزرگسالان و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان از نظم نوین کووید۱۹ می‌گوید: دهه‌های زیادی، دانش‌آموزان به نظم آموزش سنتی خوگرفته بودند. طبیعی است که با پدیداری کرونا و تعطیلی مدارس، آن نظم مستمر زندگی دانش‌آموزان دچار به هم ریختگی شود و برنامه خواب و ساعت خوردن صبحانه و ناهار و شام و حتی نوغ غذاها و برنامه بیرون‌رفتن و ارتباطات دوستانه دانش‌آموزان به‌هم بریزد و همراه خود کلافگی، سردرد، بی‌تابی و تندخویی بیاورد؛ البته پس از گذشت ۱۷ ماه، اینک اندکی سازگاری با نظم کرونایی دیده می‌شود.
تعطیلی مدارس شاید در دوران پیک این بیماری، منطقی‌ترین تصمیم بود اما دانش‌آموزان باید کنش‌وری اجتماعی داشته باشند و همیشه مثلث مدرسه، آموزگار و دانش‌آموز بهترین فضا برای چنین مهمی به‌شمار می‌رود، به ویژه برای کودکان پایه اول دبستان در روزهای آغازین که دچار ترس و دلواپسی‌اند.
با تعطیلی مدارس نظم‌های مستمر زندگی دانش‌آموزان دچار به‌هم‌ریختگی شده و خواب و نوبت‌های غذایی را دچار دگردیسی کرده است و هر تغییری پیامدهای ناگزیر دارد.
یکی از چالش‌هایی که تعطیلی مدرسه‌ها برجای گذاشته استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی است؛ پیش از این والدین، مرزهایی جلوپای دانش‌آموز می‌گذاشتند.
اینک بچه‌ها به بهانه فعالیت آموزشی وارد فضاهایی نامتناسب با سن‌شان می‌شوند که پریشان‌شان می‌کند و اکنون تا اندازه‌ای از کنترل خارج شده است و جا دارد دوباره به نظم گذشته برگردد.
با توجه به این که بسیاری از دانش‌آموزان دچار نقص توجه و تمرکز هستند و با تعطیلی مدارس آموزش به والدین سپرده شده است، این‌ها اختلال در یادگیری را شدت خواهد داد و جبران آن زمان‌بر خواهد بود.
اگر مدارس با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، بازگشایی شود برخی از چالش آموزشی و نظم‌های به هم‌ریخته و افسردگی‌های برآمده از انزوای اجتماعی جبران خواهد شد؛ و اگر به ساعات خواب دانش‌آموزان اضافه شود مشکلات یادگیری به ویژه در دانش‌آموزانی که دچار اختلال یادگیری هستند، رفع خواهد شد.
آینده؛ دوباره در کنار هم
مژگان جاویدی- معلم پایه اول دبستان در کرمان از آینده به خبرنگار روزنامه اطلاعات می‌گوید: آرزویم این است که دوباره با دانش‌آموزانم در کنار هم باشیم. بیشتر ماه‌ها با یادآوری یاد و خاطره شیرین گذشته، تلخی امروز را تاب می‌آوریم. تعطیلی مدرسه‌ها گرچه تجربه آموزش و آموختن اینترنتی را به همه ما یاد داده اما پیامدهای ناخوشایند برای پایه اول دبستان هم داشته است. امروز ارتباطات حضوری و عاطفی و دیدن فیزیکی یکدیگر از میان رفته و حضور غیرمتجسد جایزگزین شده است.
در گذشته بسیاری از دانش‌آموزان در ابتدای ورود به مدرسه دچار ترس می‌شدند که ما با ترفندهایی از جمله مهربانی، ترس را از وجودشان دور می‌کردیم اما امروز نمی‌دانیم با پیامدهای کرونا چه کنیم.
در آموزش‌های پایه اول دبستان دانش‌آموزان بهتر است با معلم ارتباط نزدیک داشته‌باشند تا از راه نگاه به حرکات دهان آموزگار، بسیاری از واژه‌های فارسی و حرکات را آموزش ببینند و با شیوه خوانداری و نوشتاری آشنایی بیابند؛ که در دوران کرونا کوشیدیم با نزدیک‌کردن چهره به نمایشگر تبلت یا لپ‌تاپ، کودک بتواند حرکت‌های لب‌ها را به‌هنگام ادای واژه‌های فارسی ببیند.
در محیط مدرسه، فضای شادی و دوستی وجود دارد که در یادگیری‌ها بسیار کارآمد است اما از آن جایی که این همدلی‌ها در جهان اینترنت امکان‌پذیر نیست، از دانش‌آموزان خواستیم هر روز هنگام کتاب‌خواندن یا تماشای تلویزیون یا زمان نرمش از خود عکس بردارند یا نقاشی خود را به دیوار بیاویزند و ایستاده در کنارش عکس سلفی بگیرند و در کلاس به اشتراک بگذارند.
از دانش‌آموزان خواستیم هرکس خاطره‌ای از اردوها و موزه‌های جانوران که در گذشته می‌رفتیم برای همکلاسی‌ها تعریف کند. کوشیدیم همان پرسش و پاسخ‌های مسابقه‌ای را در آموزش اینترنتی هم- البته به گونه‌ای ساده‌تر- بازآفرینی کنیم تا احساس رقابت و شادی در کودکان از میان نرود.
خواب زمستانی ورزش؛ نه
ورزش زمستانی آری اما خواب زمستانی ورزش نه؛ خوب است این شعار دانش‌موزان شود تا در دوران سرد کرونا ورزش را فرموش نکنند.
دکترمحمد هاشمی- دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران در این مورد می‌گوید: همه‌گیری کرونا موجب بروز تغییراتی در شیوه زندگی مردم شده است. چاقی و اضافه‌وزن از جمله آسیب‌هایی است که سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند؛ دانش‌آموزان بهتر است با ورزش انفرادی بکوشند بر رخوت خود چیره شوند.
تغییرات جسمی برآمده از اپیدمی بیماری و قرنطینه خانگی در برخی موجب چاقی می‌شود اما امکان پیشگیری هست. این اتفاق بیشتر از دو مسیر رخ می‌دهد: یک- به سبب ماندن در خانه و داشتن زمان بیشتر برای ریزه‌خواری بیشتر؛ دوم داشتن زمان برای پخت‌وپز خانگی بیشتر و نیز کیک‌پختن و نان‌شیرینی که در خود وسوسه خوردن بیشتر را دارد.
به همه این تغییرات قرنطینه‌ای، تغییر الگوی خواب را هم بیفزایید که منجر به دیرتر بیدارشدن و دیرتر خوابیدن شده است. دیربیدارشدن گاهی سبب نخوردن نوبت اصلی صبحانه می‌شود و ریزه‌خواری تا ساعات پایانی شب جایش را می‌گیرد.
باورهای نادرست و سفارش‌های ناعلمی تغذیه‌ای نیز در دوران کرونا شتاب گرفته است و ممکن است غذایی که چاق‌کننده است به نام غذای مفید شناسانده شود مانند موز یا میوه‌های شیرین مانند انبه که چاق‌کننده‌اند. ویتامینه‌کردن بدن و دستیابی به خوراکی‌های آنتی‌آکسیدان برای بالابردن سامانه ایمنی بدن با هدف پیشگیری از ابتلا به کرونا از جمله سفارش‌های نادرست است و پیروی از آنها باید زیر نظر پزشک تغذیه باشد چون دست‌کم اضافه وزن می‌آورد.
بسیاری از دانش‌آموزان زمان زیادی را صرف مطالعه و خواندن مطالب درسی می‌کنند اما مدام حواس‌شان جای دیگر است. عدم تمرکز در هنگام درس‌خواندن یکی از چالش‌هایی است که میان دانشجویان و دانش‌آموزان وجود دارد. بسیاری ناچارند برای گذر از آزمون‌ها همه شب بیدار بمانند. این بیداری و درس‌خوانی در شب زمانی نتیجه خواهد داد که افزون بر درس‌خواندن کمی هم بیاسایند. زمانی که اطلاعات جدیدی به مغز وارد می‌شود، مغز در هنگام خواب آغاز به تجزیه و تحلیل آنها می‌کند. به همین سبب اگر به اندازه بسنده نخوابند هیچ یک از داده‌ها را به یاد نخواهند داشت.
دکتر نوذر نخعی، استاد پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، می‌گوید: تعطیلی مدارس در سال‌های آینده به شکل افت تحصیلی و آموزشی و نیز انزوای اجتماعی شاید در برخی جاها رخ کند. از همان آغاز اپیدمی ویروس کرونا در جامعه، مدارس رو به تعطیلی رفتند و البته با اعتراض بالای سازمان‌های جهانی مواجه شد. باید توجه داشت که چاره‌ای هم جز این نبود اما در طولانی‌مدت در برخی دانش‌آموزان شاید سبب افت تحصیلی و ناآمادگی جسمی و روانی شود.
این روند تعطیلی مکان‌های آموزشی و نبود همکاری در محیط‌های مدرسه، هنرستان، دبیرستان و دانشگاه میان دانش‌پژوه و استاد، در آینده روی اقتصاد کشورها نیز نشانه‌هایش را بر جای خواهد گذاشت، زیرا دانش در پایه‌های گوناگون، آن گونه که باید میان دانش‌پژوه و استاد، بده‌بستان انجام نمی‌شود و پیامدهای ناگوارش را در اقتصاد و هنر و فرهنگ و فلسفه و پژوهش و ورزش نشان خواهد داد و مردم پیامدهای ناگوارش را احساس خواهند کرد.
انزوای اجتماعی که اکنون دانش‌آموزان را دربرگرفته، گونه‌ای تهدید اجتماعی است. انسان‌ها در چنین بستری دچار چالش و تپش و تنش‌اند و در کار و زندگی، دچار تصمیم‌های تکانه‌ای خواهند شد. تعطیلی مدارس شاید در برخی کودکان چاقی، بی‌تحرکی و اعتیاد به اینترنت بر جای بگذارد.
اما در کنار همه جنبه‌های منفی تعطیلی مدارس، پیامدهای مثبت را هم گواه‌ایم از جمله مناسب‌سازی وقت خواب کودکان و نوجوانان را. در سال ۲۰۱۸ در سیاتل آمریکا پروژه خواب بیشتر را روی دانش‌آموزان انجام دادند و به همه دانش‌آموزان اجازه داده شد یک ساعت دیرتر به مدرسه مراجعه کنند و در بررسی‌ها شاهد افزایش نمره در همه درس‌های آنان بوده‌اند.
ویروس کرونا و بازه‌هایش تا امروز با همه آسیب‌ها، خواب دانش‌آموزان را بهبود بخشیده است. مقالات متفاوتی به خواب کافی در زمان طولانی‌مدت تاکید دارد؛ اگر جامعه‌ای مایل به رشد و توسعه است باید افراد آن از شمار دانش‌آموزان، خواب مناسب داشته باشند.
دانش‌آموزان دبستان باید ۹ تا ۱۲ ساعت خواب آرام داشته باشند. نبود خواب کافی در طولانی‌مدت پیامدهای زیانباری در پی خواهد داشت. با واکسینه‌شدن بزرگسالان، گردش ویروس کرونا کم خواهد شد و ایمنی دانش‌آموزان بالاتر خواهد رفت و می‌توان در بازگشایی مدارس برنامه‌ریزی خردمندانه‌تر داشت.
آسیب‌های دورکاری آموزشی
یک‌زمانی وزیر بهداشت ایران با بازشدن مدارس مخالفت می‌کرد و از سوی دیگر وزیر آموزش‌وپرورش از بازگشایی مدارس خبر می‌داد. ستاد ملی مقابله با کرونا می‌گفت مدرسه‌ها باید در تمام مناطق به جز قرمزها باز باشد و کادر اداری و اجرایی در مدرسه حضور یابند اما در هر کلاس بیش از ۱۰ دانش‌آموز نباید حاضر شود. وزیر بهداشت می‌گفت نگرانیم که دوباره با عادی‌انگاری به تله کرونا بیافتیم و اگر این بار گرفتار شویم، شدت خیز جدید کرونا در کشور شاید بیشتر می‌شود و نیروهای ما ممکن است توان مقابله چندباره با آن را را نداشته باشد.
و سرانجام سال ۱۴۰۰ رسید و تا یکی دو ماه دیگر مهر از راه می‌رسد اما در آخرین اخبار هنوز سرنوشت مدارس روشن نیست که باز خواهند شد یا همچنان بسته خواهند ماند. این پرسش همه مردم است که به‌راستی وضعیت مدارس در مهر ۱۴۰۰ چگونه است؟
مدیر کل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش‌وپرورش درباره واکسیناسیون و این که آموزگاران مدارس غیر دولتی نیز مشمول خواهند شد می‌گوید که همه معلمان، مشمول تزریق واکسن کرونایند یعنی همه ۹۴۰ هزار معلم بخش دولتی و ۲۵۰ هزار آموزگار مدارس غیر دولتی باید واکسن دریافت کنند تا بتوان برای بازگشایی مدارس پروتکل جدید ساخت.
نشانه‌ها داستان از آن دارد که در مهر ۱۴۰۰ نسبت به بازگشایی مدارس گامی برداشته خواهد شد؛ گرچه مانند گذشته نخواهد بود و حضور دانش‌آموزان با محدودیت‌هایی همراه است. بی‌گمان بازگشایی مدارس حتی محدود و با سامانه‌ای نو، بخشی از چالش‌ها و آسیب‌های جسمیر روانی خواهد کاست.
در دیگر کشورها
در بسیاری از کشورهای جهان مدارس نخستین مکانی بود که با آمدن ویروس کووید ۱۹ بسته شد اما با توسعه آگاهی‌ها و ارزیابی‌ها، آنها به‌تدریج درصدد بازگشایی مدارس خود هستند؛ امروز این سیاست در کشورهای بی‌شماری حتی با میزان مرگ‌ومیر کنونی بیش از کشورمان، در جریان است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد تاثیر تعیین‌کننده‌ای میان بازگشایی و اپیدمی بیماری وجود ندارد و همزمان مطالعات حاکی از این دارد که دوربودن دانش‌آموز از مدرسه تهی از پیامدهای ناخوشانید نیست زیرا مدرسه فقط کارکرد آموزشی ندارد بلکه مکان تربیتی، پرورشی، اجتماعی و روانی و هنری و ورزشی و تفریحی هم هست.
کودکی که پیشتر کمی وابسته به پدرو مادر بود اینک ۲۴ ساعته در کنار مادر است و همین وابستگی را بیشتر می‌کند و از استقلال‌اش می‌کاهد. ناچار است به جای تخته کلاس، با کامپیوتر یا تبلت یا موبایل آموزش‌های پایه اول را ببیند؛ البته بر آموزش راه دور چندان ایرادی نیست اما جاذبه‌اش کم‌تر است و دانش‌آموز ارتباطات اجتماعی کم‌تری با دوستان دارد و آن نزدیکی گذشته به آموزگار را احساس و تجربه نمی‌کند، بنابراین نتیجه آموزش دور، برای کلاس اولی‌ها با کاستی‌هایی همراه است.
مطالعات جهانی حاکی از این است که باید زیرساخت‌های فنی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای آموزش غیر حضوری کامل باشد و دانش‌آموزان به ابزارهای لازم مجهز باشند و آموزگاران آموزش ببینند تا توانایی کامل برای آموزش در فضای اینترنت را کسب کنند و این گونه توان داشته خود را افزایش دهند. خانواده‌ها نیز انگیزه و توانایی برای کمک به تحصیل فرزندان را در اختیار داشته باشد. با این زیرساخت‌ها، آموزش با ۵۰ درصد کیفیت پیشین در دسترس خواهد بود. این در حالی است که ما در کشور خود و در استان‌ها و شهرستان‌ها به ابزارهای کمی دسترسی داریم.
ارتباط چشمی با دانش‌آموز
احمداسکندری‌نسب، مدیر کل آموزش‌وپرورش استان کرمان می‌گوید: محرومیت از آموزش حضوری، آسیب‌های زیادی به دانش‌آموزان ابتدایی وارد می‌کند. یک پدیده مهم در آموزش و فرآیند یاددهی و یادگیری، ارتباط عاطفی و ارتباط چشمی با دانش‌آموز ابتدایی است؛ ارتباط میان‌کنشی سالم، نقش به‌سزایی دارد؛ در مجموع محروم‌شدن از آموزش حضوری به مهارت در خواندن و مهارت در نوشتن و مهارت در ریاضی آسیب می‌زند.
برای جبران آسیب‌های برآمده از کرونا – یکی از شایع‌ترین‌ها، اختلالات خلقی و عاطفی است که افسردگی در این میان گستره بیشتری دارد؛ برای جلوگیری از افسردگی مینور در آینده و پیشگیری از تبدیل آن به افسردگی ماژور، باید راهکاری جست تا در همه ایجاد نشاط و شادابی جمعی کند و دانش‌آموز را به پساکرونا رهنمون شود، چون سال تحصیلی جدید نزدیک است.
برای خروج از بحران اپیدمی کرونا باید راه‌های مقابله با اختلالات اضطرابی را دنبال کنیم. اکنون بیشتر باید خودمراقبتی را برای رسیدن به آینده پیشه کرد که سپس تأسف نخوریم.
برای این که بازگشانشدن مدارس سبب اضطراب نشود، به دانش‌آموزان باید توصیه‌های بهداشتی و خودمراقبتی را آموزش داد و اجرای پروتکل بهداشتی را از راه خوانش شعر و اجرای سرود در کلاس اینترنتی با موشن‌گرافیک و نقاشی و بازی‌های کودکانه دنبال کرد. کارتن‌های تلویزیونی و انیمیشن‌های شاد آموزشی در بستر پلت‌فرم‌ها(مانند پلتفرم شاد) جواب می‌دهد.
ما ناچاریم برای بازگشایی مدارس، پیرو تصمیم ستاد ملی کرونا باشیم؛ البته در صورت خشنودی والدین برای حضوری‌شدن، امیدواریم که برنامه واکسیناسیون و شرایط به گونه‌ای پیش رود که بتوانیم حداقل در دوره ابتدایی بخشی از آموزش را حضوری برگزار کنیم اما اگر شرایط آماده نشود ما آمادگی لازم را در بستر فضای مجازی و پلتفرم شاد(اداره آموزش‌وپرورش) داریم.
آموزش‌وپرورش برای دانش‌آموزان رده «نیازمند تلاش» و همچنین رده «قابل‌قبول» ۱۴ جلسه جبرانی در نظر گرفته تا کاستی‌های کلاس‌های اینترنتی برطرف شود، پس جای نگرانی برای خانواده‌ها نیست.
یکی از دلواپسی‌ها در طبقه‌بندی اختلالات اضطرابی – بالاتر از اضطراب مدرسه و اختلال اضطرابی اجتماعی – همانا «اختلال اضطراب جدایی» است؛ که کودک در اولین مراحل اجتماعی‌شدن و به ویژه تک‌فرزندها و کودکانی که تجربه مهدکودک و پیش‌دبستانی و کلاس اول را در دوران کرونا نداشته‌اند و چسبندگی بیشتری به مادر دارند، شناسایی شوند که سپس نزد مشاور بروند اما (سازگارسازی) کودک به روش دیگری نیز ممکن است برای نمونه، روزهای اول را با مادر به مدرسه بیاید تا دلواپسی کودک کم‌کم کاهش یابد.
سست‌کردن تهدید اجتماعی کووید-۱۹
دکتر مصطفی یزدانی – متخصص اعصاب و روان بزرگسالان و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان از نظم نوین کووید۱۹ می‌گوید: دهه‌های زیادی، دانش‌آموزان به نظم آموزش سنتی خوگرفته بودند. طبیعی است که با پدیداری کرونا و تعطیلی مدارس، آن نظم مستمر زندگی دانش‌آموزان دچار به هم ریختگی شود و برنامه خواب و ساعت خوردن صبحانه و ناهار و شام و حتی نوغ غذاها و برنامه بیرون‌رفتن و ارتباطات دوستانه دانش‌آموزان به‌هم بریزد و همراه خود کلافگی، سردرد، بی‌تابی و تندخویی بیاورد؛ البته پس از گذشت ۱۷ ماه، اینک اندکی سازگاری با نظم کرونایی دیده می‌شود.
تعطیلی مدارس شاید در دوران پیک این بیماری، منطقی‌ترین تصمیم بود اما دانش‌آموزان باید کنش‌وری اجتماعی داشته باشند و همیشه مثلث مدرسه، آموزگار و دانش‌آموز بهترین فضا برای چنین مهمی به‌شمار می‌رود، به ویژه برای کودکان پایه اول دبستان در روزهای آغازین که دچار ترس و دلواپسی‌اند.
با تعطیلی مدارس نظم‌های مستمر زندگی دانش‌آموزان دچار به‌هم‌ریختگی شده و خواب و نوبت‌های غذایی را دچار دگردیسی کرده است و هر تغییری پیامدهای ناگزیر دارد.
یکی از چالش‌هایی که تعطیلی مدرسه‌ها برجای گذاشته استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی است؛ پیش از این والدین، مرزهایی جلوپای دانش‌آموز می‌گذاشتند.
اینک بچه‌ها به بهانه فعالیت آموزشی وارد فضاهایی نامتناسب با سن‌شان می‌شوند که پریشان‌شان می‌کند و اکنون تا اندازه‌ای از کنترل خارج شده است و جا دارد دوباره به نظم گذشته برگردد.
با توجه به این که بسیاری از دانش‌آموزان دچار نقص توجه و تمرکز هستند و با تعطیلی مدارس آموزش به والدین سپرده شده است، این‌ها اختلال در یادگیری را شدت خواهد داد و جبران آن زمان‌بر خواهد بود.
اگر مدارس با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، بازگشایی شود برخی از چالش آموزشی و نظم‌های به هم‌ریخته و افسردگی‌های برآمده از انزوای اجتماعی جبران خواهد شد؛ و اگر به ساعات خواب دانش‌آموزان اضافه شود مشکلات یادگیری به ویژه در دانش‌آموزانی که دچار اختلال یادگیری هستند، رفع خواهد شد.
آینده؛ دوباره در کنار هم
مژگان جاویدی- معلم پایه اول دبستان در کرمان از آینده به خبرنگار روزنامه اطلاعات می‌گوید: آرزویم این است که دوباره با دانش‌آموزانم در کنار هم باشیم. بیشتر ماه‌ها با یادآوری یاد و خاطره شیرین گذشته، تلخی امروز را تاب می‌آوریم. تعطیلی مدرسه‌ها گرچه تجربه آموزش و آموختن اینترنتی را به همه ما یاد داده اما پیامدهای ناخوشایند برای پایه اول دبستان هم داشته است. امروز ارتباطات حضوری و عاطفی و دیدن فیزیکی یکدیگر از میان رفته و حضور غیرمتجسد جایزگزین شده است.
در گذشته بسیاری از دانش‌آموزان در ابتدای ورود به مدرسه دچار ترس می‌شدند که ما با ترفندهایی از جمله مهربانی، ترس را از وجودشان دور می‌کردیم اما امروز نمی‌دانیم با پیامدهای کرونا چه کنیم.
در آموزش‌های پایه اول دبستان دانش‌آموزان بهتر است با معلم ارتباط نزدیک داشته‌باشند تا از راه نگاه به حرکات دهان آموزگار، بسیاری از واژه‌های فارسی و حرکات را آموزش ببینند و با شیوه خوانداری و نوشتاری آشنایی بیابند؛ که در دوران کرونا کوشیدیم با نزدیک‌کردن چهره به نمایشگر تبلت یا لپ‌تاپ، کودک بتواند حرکت‌های لب‌ها را به‌هنگام ادای واژه‌های فارسی ببیند.
در محیط مدرسه، فضای شادی و دوستی وجود دارد که در یادگیری‌ها بسیار کارآمد است اما از آن جایی که این همدلی‌ها در جهان اینترنت امکان‌پذیر نیست، از دانش‌آموزان خواستیم هر روز هنگام کتاب‌خواندن یا تماشای تلویزیون یا زمان نرمش از خود عکس بردارند یا نقاشی خود را به دیوار بیاویزند و ایستاده در کنارش عکس سلفی بگیرند و در کلاس به اشتراک بگذارند.
از دانش‌آموزان خواستیم هرکس خاطره‌ای از اردوها و موزه‌های جانوران که در گذشته می‌رفتیم برای همکلاسی‌ها تعریف کند. کوشیدیم همان پرسش و پاسخ‌های مسابقه‌ای را در آموزش اینترنتی هم- البته به گونه‌ای ساده‌تر- بازآفرینی کنیم تا احساس رقابت و شادی در کودکان از میان نرود.
خواب زمستانی ورزش؛ نه
ورزش زمستانی آری اما خواب زمستانی ورزش نه؛ خوب است این شعار دانش‌موزان شود تا در دوران سرد کرونا ورزش را فرموش نکنند.
دکترمحمد هاشمی- دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران در این مورد می‌گوید: همه‌گیری کرونا موجب بروز تغییراتی در شیوه زندگی مردم شده است. چاقی و اضافه‌وزن از جمله آسیب‌هایی است که سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند؛ دانش‌آموزان بهتر است با ورزش انفرادی بکوشند بر رخوت خود چیره شوند.
تغییرات جسمی برآمده از اپیدمی بیماری و قرنطینه خانگی در برخی موجب چاقی می‌شود اما امکان پیشگیری هست. این اتفاق بیشتر از دو مسیر رخ می‌دهد: یک- به سبب ماندن در خانه و داشتن زمان بیشتر برای ریزه‌خواری بیشتر؛ دوم داشتن زمان برای پخت‌وپز خانگی بیشتر و نیز کیک‌پختن و نان‌شیرینی که در خود وسوسه خوردن بیشتر را دارد.
به همه این تغییرات قرنطینه‌ای، تغییر الگوی خواب را هم بیفزایید که منجر به دیرتر بیدارشدن و دیرتر خوابیدن شده است. دیربیدارشدن گاهی سبب نخوردن نوبت اصلی صبحانه می‌شود و ریزه‌خواری تا ساعات پایانی شب جایش را می‌گیرد.
باورهای نادرست و سفارش‌های ناعلمی تغذیه‌ای نیز در دوران کرونا شتاب گرفته است و ممکن است غذایی که چاق‌کننده است به نام غذای مفید شناسانده شود مانند موز یا میوه‌های شیرین مانند انبه که چاق‌کننده‌اند. ویتامینه‌کردن بدن و دستیابی به خوراکی‌های آنتی‌آکسیدان برای بالابردن سامانه ایمنی بدن با هدف پیشگیری از ابتلا به کرونا از جمله سفارش‌های نادرست است و پیروی از آنها باید زیر نظر پزشک تغذیه باشد چون دست‌کم اضافه وزن می‌آورد.