درباره ذخیره‌گاه زیستکره «گلستان» چه می‌دانید؟
ذخیره گاه زیستکره گلستان نخستین منطقه‌ای است که برای اولین بار در ایران عنوان پارک ملی را به خود اختصاص داده است. این پارک تا پیش از سال ۱۳۳۶ از شکارگاه‌های شناخته و پر آوازه کشور محسوب می‌شد و به جنگل گلستان مشهور بود.
به گزارش ایسنا، ذخیره‌گاه زیستکره گلستان در شمال ایران و جنوب شرقی دریای خزر قرار گرفته است و مساحتی برابر با ۸۷۲۴۱ هکتار دارد و با موقعیت ویژه جغرافیایی برخوردار از اقلیم‌های گوناگون و توپوگرافی متنوع است.این منطقه در سال ۱۳۳۶ به نام منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی تحت حفاظت قرار گرفت و در بهمن ۱۳۴۰ به نام منطقه حفاظت شده آلمه موسوم شد و در شهریور سال ۱۳۴۲ به عنوان اولین پارک ملی ایران نام گرفت. پارک ملی گلستان در سال ۱۹۷۶ میلادی به‌عنوان ذخیره گاه زیستکره انتخاب و در لیست شبکه جهانی ذخیره گاه‌های زیستکره ثبت شد.
بنابر اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست، ذخیره‌گاه زیستکره گلستان در بخش غربی دارای آب و هوای نیمه معتدله مرطوب و جنگل های هیرکانی درآن واقع است که در منتهی الیه جنگل‌های خزری قرار دارد و این جنگل‌ها در اروپا به جنگل‌های فسیل مشهورند زیرا بازمانده یخبندان‌های دوران سوم زمین شناسی و گونه‌های منحصربفردی را دارا هستند. از گونه‌های درختی شاخص آن می‌توان به درخت انجیلی و سفید پلت اشاره کرد که اندمیک و بومی ایران هستند. گونه‌های بلوط و سرخدار نیز از گونه‌های منحصر به فرد دیگر ذخیره‌گاه محسوب می‌شوند.
شیب دامنه‌های کوهستانی پارک ملی گلستان بسیار شدید و اغلب به‌صورت صخره‌های سنگی همراه با پرتگاه‌های متعدد است و به‌تدریج به سمت شرق از شیب دامنه‌ها کاسته می‌شود و دشت‌های ارتفاعی تشکیل شده‌اند و در شمال ذخیره گاه، تپه ماهورهای کم ارتفاع قرار دارند.
آمار ۲۰ ساله بارش نشان می‌دهد که در ایستگاه تنگراه واقع در پایینترین نقطه حوزه، میانگین بارش سالانه ۶۵۹ میلیمتر و حداقل و حداکثر سالانه آن ۳۸۰ و ۹۴۶ میلیمتر است. ۲۵ درصد از بارش در بهار، ۱۱.۸ در صد در تابستان، ۳۰.۹ در صد در پاییز و ۳۲.۳ درصد در زمستان صورت می‌گیرد. این بارش در دامنه‌های رو به جنوب و رو به شرق به‌شدت کاهش پیدا می‌کند به طوری‌که میانگین سالانه آن در ایستگاه چشمه خان به ۲۴۱ متر و در رباط قره بیل در شرق ذخیره‌گاه به ۲۰۹ میلیمتر می‌رسد.
میانگین رطوبت نسبی سالانه در غرب ذخیره‌گاه در تمامی ماه‌ها بیش از ۸۰ درصد و در شرق ذخیره گاه بیش از ۷۰ درصد است. مهمترین ویژگی ذخیره‌گاه تفاوت شدید اقلیمی نقاط مختلف آن است بطوری‌که در بخش غربی از آب و هوای نیمه مرطوب معتدله و در بخش‌های جنوبی و شرقی از آب و هوای سرد خشک و سرد نیمه خشک با اختلاف بارندگی سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۰۰۰ میلیمتر برخوردار است. درجه حرارت منطقه از ۲۵- درجه تا ۳۵+ درجه بر حسب ماه‌های مختلف سال متفاوت است.
بخش شرقی و جنوبی نیز دارای آب و هوای سرد و خشک و نیمه خشک است که شامل مناطق دشتی و تپه ماهوری می‌شود به‌طوری که در بخش شرقی دشت میرزابایلو واقع است و پوشش گیاهی و ذخیره ژنتیکی گیاهان به دلیل گذراندن دوره‌های خشکسالی متعدد از ارزش اکولوژیک بسیار بالایی برخوردار است.
ذخیره‌گاه زیستکره گلستان به‌تنهایی حدود یک پنجم فلور ایران (۳۵۰ گونه)، یک سوم فون پرندگان (۱۵۰ گونه)، ۲۴ گونه از خزندگان و دوزیستان و حدود 40 درصد از پستانداران (۶۹ گونه) را در خود جای داده است.
مناطق تپه ماهوری پارک نیز مأمن پستاندار بسیار زیبا و باشکوه «قوچ اوریال» است که از بزرگترین و بهترین قوچ‌های ایران است. از گونه‌های شاخص پستاندار دیگر می‌توان به «پلنگ ایرانی» و « خرس قهوه‌ای، مرال، شوکا، کل و بز، آهو و از گونه‌های شاخص خزندگان می‌توان به افعی گرزه مار، کفچه مار، افعی قفقازی و بزمجه» اشاره کرد همچنین «هما، دال سیاه، بالابان، شاهین، قرقاول، کبک» و انواع گنجشک‌سانان از گونه‌های شاخص پرندگان این منطقه هستند.
منابع آب موجود در این ذخیره‌گاه شامل آب‌های سطحی و زیرزمینی است. رودهای زیادی از این ذخیره‌گاه سر چشمه گرفته‌اند و یا از آن عبور می‌کنند که مهمترین آن‌ها، رودخانه «مادر سو یا دوغ»، از سر شاخه های گرگان‌رود است. سیل ویرانگر مرداد ۱۳۸۰ خساراتی را در طول رودخانه مادرسو وارد کرده و باعث تخریب شدید بستر آن شده است. کیفیت آب رودخانه «مادر سو» از نظر فیزیکو شیمیایی در حد خوب تا متوسط است و برای استفاده حیات وحش هیچگونه محدودیتی ندارد.
چشمه‌های زیادی در این ذخیره‌گاه وجود دارند که ۱۱۴ دهنه از آن‌ها اندازه گیری شده است و تقریبا در هر ۸۰۰ هکتار از سطح ذخیره‌گاه، یک چشمه وجود دارد. هر چند بسیاری از این چشمه ها دارای آبدهی محدودی هستند اما پراکنش مناسب آن‌ها از نظر حیات وحش، هیچگونه محدودیتی را برای دسترسی به آب به‌وجود نمی‌آورد.
پارک ملی گلستان در زون گذار ( transition ) بین جنگل‌های هیرکانی، بیشه‌های ارس و کوهستان و استپ‌های درمنه قرار دارد. از نظر منابع آبی دارای مناطق متفاوت و از نظر توپوگرافی حد ارتفاعی ۴۵۰ تا ۲۴۱۱ متر و دشت‌های مسطح تا پرتگاه‌های عمودی با خاک‌های متنوع درآن دیده می‌شود. از این‌رو به دلیل وجود رویشگاه‌های متنوع دارای تنوع گیاهی چشمگیری است به‌طوری که حدود ۱۳۰۰ گونه در این منطقه تاکنون شناسایی شده است. با وجود آنکه این منطقه از نظر مساحت تنها ۶درصد از سطح ایران را می‌پوشاند اما ۱۹ درصد از گونه‌های گیاهان آوندی ایران را در بر می‌گیرد. حدود ۴۰ درصد از گونه‌های گیاهی این منطقه به ناحیه رویشی ایران و تورانی و ۱۵ درصد آن به ناحیه رویشی اروپا سیبری تعلق دارد. ۰.۵ درصد از عناصر مدیترانه‌ای و کمتر از ۱ درصد از عناصر صحارا – سندی به همراه عناصر ایران و تورانی نیز در این منطقه دیده می‌شود.
۶۰ گونه پستاندار متعلق به ۴۳ جنس و ۱۸ خانواده درمنطقه شناسایی شده است. یوز پلنگ نیز تا سال ۱۳۶۲ به تعداد ۲ تا ۳ قلاده در این منطقه زیست می‌کرد و به نظر می‌رسد این پستاندار ارزشمند یا از بین رفته یا به مکان دیگری مهاجرت کرده است. این منطقه همچنین دارای ۱۳۳ گونه پرنده از ۷۸ جنس و ۳۵ خانواده در منطقه،۳ گونه دوزیست از ۲ جنس و ۲ خانواده و ۲۱ گونه خزنده از ۱۶ جنس و ۱۰ خانواده است.
مهمترین عامل تهدید کننده جاده ترانزیت تهران – مشهد که از غرب به شرق پارک عبور کرده و منطقه را به دو قسمت تقسیم کرده است. سیل اخیر گلستان آسیب فراوانی به این جاده وارد کرده و سازمان حفاظت محیط زیست مترصد خارج کردن این جاده از داخل پارک است.
در حال حاضر ذخیره‌گاه زیستکره گلستان فاقد طرح مدیریت است اما پارک ملی گلستان در حال حاضر واجد طرح مدیریت است، هر چند که نخستین طرح مدیریت پارک ملی در ایران به نام” طرح جامع” در سال ۱۳۵۴ ابتدا برای پارک ملی گلستان تدوین شد اما این طرح اجرا نشد. مجددا در سال ۱۳۷۶ و در ” برنامه بهسازی پارک ملی گلستان” براساس الگوی فائو طرح مدیریت برای آن تهیه شد.
به گزارش ایسنا، ذخیره گاه زیستکره گلستان مستقیما زیر نظر اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان قرار دارد. این اداره کل نیز با نظارت مستقیم بر ذخیره گاه به حفاظت از آن می پردازد.
انتهای پیام
منبع:ایسنا