درباره عاشوراچه چیزهایی نوشته‌اند؟
کتاب‌های بسیاری درباره عاشورا و قیام حسینی نوشته شده‌اند؛ از کتاب‌هایی که به روایت و چگونگی وقوع این حادثه پرداخته‌اند تا کتاب‌هایی که تحریف‌هایی را که بر این واقعه عارض شده، بررسی کرده‌اند.
حادثه کربلا و عاشورا و فرهنگ عاشورایی، مسئله‌ای سهل و ممتنع است؛ همگان می‌پندارند که آن را می‌شناسند اما اغلب این‌طور نیست. برای فهم و درک این مسئله نیاز به آشنایی‌زدایی از مفاهیم عاشورایی و بیان دقیق پیام عاشوراست. یکی از ابزارهای مهم برای ثبت و ضبط و انتقال فرهنگ عاشورا، کتاب‌هایی هستند که در این زمینه نوشته می‌شوند.
در ادامه مروری داریم بر برخی از آثار مشهوری که درباره عاشورا نوشته شده‌اند:
«پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین(ع)» نوشته سیدجعفر شهیدی، تاریخ‌نگار شیعه، در سال ۱۳۵۸ به چاپ رسید. شهیدی در این کتاب، در عین وفاداری به روایت‌های تاریخی، نگاه تحلیلی دارد و زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، قومی و مذهبی را در شکل‌گیری قیام امام حسین (ع)، مورد توجه قرار می‌دهد. کتاب در ۳۰ بخش کوتاه تنظیم شده و سیر تاریخی وقایع به همراه تحلیل نویسنده ذکر شده است. گزیده‌ای از این اثر نیز به عنوان «خلاصه کتاب قیام حسین (ع)» منتشر شده است.
سیدجعفر شهیدی انگیزه خود از نگارش «پس از پنجاه سال پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین (ع)» را بررسی دلایل «خونسردی و بی‌اعتنایی» مردم در قبال واقعه عاشورا دانسته است. یکی از پرسش‌های اصلی نویسنده این است که چه شد که پس از گذشت نیم‌قرن از وفات رسول خدا(ص)، جامعه مسلمین آن اندازه از فقه اسلام و احکام دین بی‌اطلاع ماندند که ندانستند چگونه منکری می‌کنند و چه ننگی دامنگیرشان می‌شود؟ انگیزه سیدجعفر شهیدی از نوشتن این کتاب، یافتن پاسخ این سوال است که اگر یزید برای حفظ حکومت خود، اصول مسلم اسلامی را نادیده گرفت، چرا مردم تا آن حد خونسرد و بی‌اعتنا بودند؟
«حماسه حسینی» کتابی مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های مرتضی مطهری درباره واقعه کربلا و به‌ویژه تحریف‌هایی است که در نقل اخبار آن روی داده است.
این کتاب نخست در سال ۱۳۶۰ به کوشش محمدحسین حقجو با استفاده از سخنرانی‌های آیت‌الله مطهری به نام «فریادهای شهید مطهری بر تحریفات عاشورا» منتشر شد. سپس با افزودن چندین سخنرانی دیگر به ضمیمه یاداشت‌های او در مورد قیام امام حسین(ع) با عنوان «حماسه حسینی» نشر یافت. علت انتخاب این نام برای این مجموعه از سخنرانی‌های شهید مطهری بدین دلیل است که از نظر مرتضی مطهری بهترین واژه‌ای که بیانگر عمق نهضت حسینی است کلمه حماسه است، نه نهضت یا قیام یا شورش.
مطهری در مجموعه سخنرانی‌های خود که در این کتاب جمع‌آوری شده است کوشید با تحریف در واقعه عاشورا مقابله کند. البته پیش از حماسه حسینی آثار دیگری هم چون «لولو و مرجان» نوشته میرزا حسین نوری و «التنزیه» نوشته سیدمحسن امین عاملی در جهت مقابله با تحریفات عاشورا نگاشته شده بود.
این کتاب شامل هفت فصل است؛ «حماسه حسینی»، «تحریفات در واقعه تاریخی کربلا»، «ماهیت قیام حسینی»، «تحلیل واقعه عاشورا»، «شعارهای عاشورا»، «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی» و «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی».
«حسین وارث آدم» کتابی است از علی شریعتی حاوی هشت سخنرانی ایرادشده در سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ در حسینیه ارشاد. عنوان کتاب از زیارت وارث الهام گرفته شده است. سخنرانی‌های این کتاب ابتدا در جزوه‌های مستقل منتشر شده و بعدها در یک مجلد چاپ شده است. مرتضی مطهری انتقادهایی جدی به تحلیل شریعتی از واقعه کربلا وارد کرد و این کتاب را نوعی “روضه مارکسیستی” خواند.
این کتاب هفت بخش و یک ضمیمه دارد: «حسین وارث آدم»، «ثار»، «شهادت»، «پس از شهادت»، «بحثی راجع‌به شهید»، «بینش تاریخی شیعه» و «انتظار مذهب اعتراض».
شریعتی در بخش «حسین وارث آدم»، واقعه کربلا را چکیده و خلاصه تمام درگیری‌های تاریخ از فرعون تا خود امام حسین(ع) می‌داند که بر ضد تثلیث فرعون و قارون و بلعم (زر و زور و تزویر) شوریده است. شریعتی با الهام از زیارت وارث به نوعی پیوستگی و وراثت تاریخی معتقد است. از نظر او وراثت یک تعبیر ادبی نیست بلکه یک اصطلاح علمی تاریخی است. این کتاب حوادث زمانه را با استفاده از زیارت وارث، به حوادث تاریخی صدر اسلام گره زده است. مرتضی مطهری انتقادات جدی و بنیادینی به این بخش وارد کرده است.
سیدمرتضی آوینی در «فتح خون روایت محرم» در دو پاره ماجرای عاشورا را شرح می‌دهد. ماجراهای عاشورا از ماه رجب سال ۶۰ تا ماه محرم سال ۶۱ در بخش اول این کتاب به صورت مختصر توصیف شده‌اند. هدف از بیان وقایع عاشورا در این بخش از کتاب نگاهی به شخصیت‌های واقعه کربلا و تغییر و تطوری است که در احوالات هر یک از آن‌ها رخ می‌دهد.
در پاره دوم کتاب فتح خون از دید راوی به تحلیل و واکاوی معنوی و روحانی این ماجراها پرداخته می‌شود. راوی که به نوعی نمایانگر طرز فکر آوینی است، با دیدی عارفانه به واقعه کربلا نگاه می‌کند و سعی می‌کند با چشم باطن به فراتر از ظواهر ماجرا بنگرد و در این راه خواننده را با خود همراه کند و جلوه‌ای از آسمان را در زمین به او نشان دهد.
آوینی با سخن گفتن از امام و اصحاب عاشورایی او در «فتح خون»، روایتی از فطرت الهی انسان در عاشورا و واقعه کربلا ارائه می‌دهد. از این منظر، عاشورا دیگر تنها یک واقعه تاریخی نیست که قرن‌ها از وقوعش می‌گذرد، بلکه عاشورا حقیقتی تکرارشونده در هر زمان و مکان است و درون‌مایه آن عشق است.
«عزاداری‌های نامشروع» نوشته آیت‌الله سیدمحسن امین عاملی با ترجمه جلال آل احمد یکی از کتاب‌هایی است که به خرافات و بدعت‌های عاشورایی پرداخته است. «عزاداری‌های نامشروع» ترجمه رساله «التنزیه الاعمال الشبیه» آیت‌الله سیدمحسن امین عاملی از علمای معروف لبنان است که در آن، مولف با استدلال و برهان ثابت می‌کند قمه‌زنی و برخی دیگر از خرافات رایج در عزاداری امام حسین(ع) نه تنها ثوابی ندارد بلکه از نظر شرع مقدّس حرام است. ترجمه رساله التنزیه توسط جلال آل احمد صورت گرفته و در واقع این ترجمه، نخستین اثر قلمی چاپ‌شده از اوست که پس از مراجعت از نجف اشرف به آن پرداخت و در آذرماه ۱۳۲۲ تحت عنوان «عزاداری‌های نامشروع» از سوی «انجمن اصلاح» منتشر شد.
آل احمد در شرح احوالات خود در این‌باره نوشته است: «جزوهای ترجمه کرده بودم از عربی به اسم عزاداری‌های نامشروع که سال ۲۲ چاپ شد و یکی دو قران فروختیم و دو روزه تمام شد.»
پیش از انقلاب اسلامی، این اثر تجدید چاپ نشد، اما پس از پیروزی انقلاب ترجمه این رساله، ابتدا از روی نسخه خطی – رونوشت – موجود نزد شمس آل احمد، توسط سیدقاسم یاحسینی در بوشهر چاپ شد که دیگر تجدید چاپ نشد و اکنون نایاب است، اما چاپ دیگر این اثر با عنوان «دو رساله و دو نامه: عزاداری‌های نامشروع / اسرائیل عامل امپریالیسم» به کوشش و مقدمه سیدهادی خسروشاهی از سوی انتشارات اطلاعات به چاپ رسیده است.
محمدصادق موسوی گرمارودی کتاب «در آئینه عاشورا» را با هدف شناساندن بیشتر ریشه‌های انقلاب حسینی و انگیزه‌های مخالفان آن نوشته است. نویسنده نوشته خود را در هفت قسمت دسته‌بندی کرده و به تحلیل و بررسی تاریخ صدر اسلام و اندکی قبل از آن، تا حادثه عاشورا پرداخته است.
هفت قسمت اصلی این کتاب عبارت‌اند از: برداشتی آزاد، مخالفین عاشورا، شرایط آماده، وقتی ستم قانون می‌شود، خفقان اموی، باطل در لباس حق و جوابی بر آن گفتار.
موسوی گرمارودی درباره واقعه عاشورا می‌نویسد: «اثراتی که واقعه عاشورا بر جامعه اسـلامی آن روزگار و تمام قرن‌های بعـد بر جای گـذاشت، شـگفت‌آور، بهت‌برانگیز و ناباورانه است. هیچ حادثه‌ای را در طول تاریـخ سـراغ نـداریم که توانسـته باشـد به عظمت عـاشورا، ارزش‌هـا و باورهـایی را این چنین محکم و اسـتوار و پویا در تاریخ بشـریت تثبیت کند.»
منبع: ايسنا