درمان بیماری‌ها با رایحه و اسانس
ایسنا/آذربایجان شرقی عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی گفت: رایحه درمانی یک روش برای درمان مکمل انواع بیماری‌ها است که از سال‌های دور در زندگی بشر پدید آمده و هر روز رایج تر می‌شود.
یوسف ایمانی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص ماهیت رایحه درمانی، گفت: آروماتراپی یا رایحه درمانی از دو واژه‌ی آروما به معنی بوی خوش و تراپی به معنای درمان، تشکیل شده که معمولا به استفاده از بوها و روغن‌های خاص برای رسیدن به یک میل فیزیکی، ایجاد یک حالت خوب احساسی و روانی یا کمک به درمان بعضی بیماری‌ها اطلاق می‌شود.
وی افزود: رایحه درمانی شاخه‌ای از طب گیاهی است که در آن از بعضی روغن‌های گیاهی به وسیله‌ی استنشاق یا ماساژ استفاده می‌شود که امروزه از آن به عنوان یکی از شاخه‌هـای مهـم علـم پزشکی قلمداد شده و در نهایت موجب بهبـودی، ایجـاد آرامـش و تامین انرژی بالا در عموم افراد می‌شود.
وی با بیان این‌که تاریخچه‌ی استفاده از اسانس‌های معطر به هزارن سال قبل و زمان تقطیر گیاهان در ایران باستان، ترکیه و هند می‌رسد، اظهار کرد: مصری‌ها حدود 6000 سال قبل از میلاد موفق به کشف و استخراج ترکیبات معطر از گیاهان شدند. آن‌ها از مواد معطر برای مقاصد درمانی، زیبایی و مومیایی کردن مردگان استفاده می‌کردند.
ایمانی ادامه داد: قرن‌ها پیش در طب هندوستان، گیاهان خشک و تازه برای ماساژ آروماتیک به عنوان جنبه‌ی مهمی از درمان مورد استفاده قرار می‌گرفت و در نهایت در قرن 19 میلادی نیز شیمیدان فرانسوی به نام “رنه گاتفوس” از آروماتراپی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌کرد. او زمانی که دستش به شدت سوخته بود، دست خود را در کوزه‌ی حاوی اسانس اسطوخودوس فرو برد و شاهد بهبود سریع زخم‌های خود شد.
وی افزود: به دنبال این یافته، گاتفوس وقت خود را صرف آنالیز خواص شیمیایی اسانس‌های فرار کرد و ارزش درمانی آن‌ها را در سوختگی‌های پوستی و عفونی ثابت کرد. سرانجام نیز توانست با درمان سربازان بسیاری در جنگ جهانی اول، در سال ۱۹۳۶ اصطلاح “آروماتراپی” را ابداع کند.
وی با بیان این‌که مارگارت ماری در سال ۱۹۹۰ رایحه درمانی را به عنوان روش درمانی گسترش داد، گفت: ابوعلی سینا اولین ابداع گر روش تقطیر با بخار برای تهیه‌ی اسانس بود که اصول پایه‌ای آن تا به امروز تغییری نکرده است؛ هم‌چنین لوله‌های مارپیچ مبرد که موجب متراکم شدن بخارات معطر می‌شوند از ابداعات این فیلسوف ایرانی است که سپس توانست اسانس را کشف کند و آن را گوهر نامد.
این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، در خصوص سازوکار این روش درمانی، با بیان این‌که معمولا در آروماتراپی از روغن‌های اسانسی به صورت استنشاق یا موضعی استفاده می‌شود، تشریح کرد: در حالت استنشاقی، روغن اسانسی با استفاده از مخزن، ظرف منتشرکننده یا اسپری در هوا، در مکان‌هایی مانند حمام بخار منتشر شده و از طریق تنفس وارد بدن می‌شود.
وی افزود: روغن‌های مورداستفاده در آروماتراپی علاوه بر داشتن بوی دلپذیر از خواص ضدعفونی‌کننده‌ی مجرای تنفسی، ضداحتقانی (برطرف کننده‌ی گرفتگی بینی و سینه) و روانی نیز برخوردار هستند. استنشاق روغن‌های اسانسی موجب تحریک سیستم بویایی شامل بینی و بخشی از مغز می‌شود و سپس مولکول‌هایی که وارد بینی یا دهان می‌شوند، به ریه‌ها رفته و از آنجا به سایر بخش‌های بدن منتقل می‌شوند.
وی ادامه داد: وقتی این مولکول‌ها به مغز می‌رسند، بر سیستم لیمبیک (دستگاه کناره‌ای، مجموعه‌ی پیچیده‌ای از سازه‌های عصبی که زیر مخ و در دو طرف نهنج (تالاموس) قرار دارد) اثر می‌گذارند و این سیستم لیمبیک نیز با احساسات، ضربان قلب، فشار خون، تنفس، حافظه، استرس و تعادل هورمونی مرتبط بوده و در نتیجه از این طریق، روغن‌های اسانسی می‌توانند اثری خفیف ولی کلی روی بدن بگذارند.
ایمانی در خصوص کاربردهای موضعی روش رایحهدرمانی، گفت: روغن‌های ماساژ از طریق پوست جذب می‌شوند، به طوری که با ماساژ دادن ناحیه‌ای که در آن از روغن اسانسی استفاده شده، گردش خون و میزان جذب افزایش می‌یابد و حتی برخی معتقدند که قسمت‌هایی که در آن‌ها غدد عرق و فولیکول‌های موی بیشتری وجود دارد (مانند سر یا کف دست‌ها) بیشتر روغن‌های اسانسی را جذب می‌کنند.
وی در خصوص فواید رایحه درمانی، اظهار کرد: آروماتراپی درمانی مکمل است و نمی‌توان از آن به تنهایی برای درمان و بهبود بیماری‌ها و مشکلات سلامتی استفاده کرد. البته این روش می‌تواند درمان متداول بیماری‌های مختلفی را پشتیبانی کند و برای کاهش مواردی هم‌چون حالت تهوع، درد و سوزش بدن، اضطراب، آشفتگی، استرس و افسردگی، خستگی و بی خوابی، دردهای عضلانی، سردرد، مشکلات گردش خون، مشکلات قاعدگی و یائسگی و ریزش مو می‌تواند موثر باشد.
وی در خصوص عوارض استفاده از این شیوه درمانی، متذکر شد: هر روغن اسانسی ترکیب شیمیایی و دلیل استفاده خاص خود را دارد، بنابراین مهم است که قبل از استفاده از روغنی برای اهداف درمانی، از یک فرد متخصص و آموزش دیده دانشگاهی در زمینه رایحه درمانی مشاوره کسب کرد.
وی افزود: یک متخصص آموزش دیده می‌تواند با استفاده از دستورالعمل‌های مناسب در مورد کاربرد یا میزان رقت و نحوه استفاده از هر محصول را توصیه و آموزش دهد. با توجه به این‌که روغن‌های اسانسی موجب ایجاد واکنش‌هایی در بدن می‌شوند، تمامی این روغن‌ها برای همه مفید نیستند و گاه ترکیبات شیمیایی موجود در روغن‌های اسانسی با داروها ترکیب شده و اثرات نامطلوبی را ایجاد می‌کنند که در نتیجه ممکن است که اثرگذاری داروهای معمول کاهش یابد و یا شرایط سلامتی بیمار بدتر شود.
این عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان افزود: مثلا فردی با فشارخون بالا باید از مصرف محرک‌هایی مانند رزماری پرهیز کند؛ هم‌چنین با توجه به این‌که برخی از ترکیبات مانند رازیانه، تخم بادیان رومی (aniseed) و مریم گلی مانند استروژن عمل می‌کنند پس افرادی که تومور سینه یا تخمدان وابسته به استروژن دارند، باید از مصرف آن‌ها اجتناب کنند.
وی ادامه داد: حداکثر غلظت توصیه شده برای این نوع روغن‌ها معادل پنج درصد است و باید با دقت با آن‌ها کار کرد چرا که بعضی از روغن‌های اسانسی غلیظ، پیش از رقیق سازی سمی هستند و سمومی را تولید می‌کنند که به کبد، کلیه‌ها و سیستم عصبی آسیب می‌رسانند، به خصوص اگر به صورت خوراکی مصرف شوند.
وی متذکر شد: بلعیدن روغن‌های اسانسی می‌تواند خطرناک و در بعضی موارد حتی مرگبار باشد. بنابراین افرادی با بیماری‌های هم‌چون آلرژی، آسم، مشکلات پوستی، صرع و فشار خون بالا در استفاده از رایحه درمانی باید بسیار محتاط باشند.
ایمانی با تاکید بر این‌که استفاده از این روش برای مادران باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود، خاطرنشان کرد: روغن‌های اسانسی به دست آمده از مرکبات می‌تواند با بالا بردن حساسیت پوستی موجب آفتاب سوختگی شود و گاه آروماتراپی عوارض جانبی مانند حالت تهوع، سردرد، واکنش‌های آلرژیک، خارش پوست وآسم دارد که معمولا این عوارض جانبی خفیف بوده و مدت زیادی طول نمی‌کشند.
منبع:ایسنا