زکات؛ صدقه‌ای خالصانه همراه با تزکیه نفس انسان‌ها
ایسنا/خراسان رضوی استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی با اشاره به موارد استفاده واژه «زکات» در سایر ادیان، گفت: زکات، در واقع لزوم توجه به خوشرویی با مردم و روابط اجتماعی جامعه را بیان می‌کند.
علی‌رضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی در خصوص تفسیر واژه «زکات» در آیات قرآن و روایات پیامبران و ائمه معصومین، اظهار کرد: در آیه ۵۵ سوره مریم به نقل از حضرت اسماعیل آمده است که «وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّکَاةِ وَکَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا» لذا بر اساس این آیه می‌توان متوجه شد که حضرت اسماعیل نیز خانواده و قبیله خود را به «صلاة» و «زکات» دعوت می‌کرده است. بنابراین این اعمال در زمان پیامبران دیگر نیز مورد تأکید بوده و در آیات قرآن تأسیس نشده است. در آیه ۵ سوره بینه نیز در خصوص کلیت اهل کتاب بیان شده است که «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَیُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ ۚ وَذَٰلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ» به این معنا که کتب آسمانی امر نشده بودند، مگر به این دلیل که خدا را به اخلاص کامل در دین پرستش کنند و از دین غیر حق روی برگردانند و نماز را به پا دارند و به فقیران زکات بپردازند.
وی ادامه داد: همانطور که در گذشته نیز بیان شد، صلاة به معنای رابطه انسان با خداوند و زکات به معنی ارتباط با مردم و خلق خدا است، لذا در کنار یکدیگر قرار گرفتن «صلاة» و «زکات» بیانگر این است که در واقع دین قیّم، دینی است که رابطه با خداوند و خلق را سازمان می‌دهد. در میان مسلمانان نیز از ابتدا در سوره‌های مکی به زکات اشاره شده و به نوعی زمینه‌سازی و فرهنگ‌سازی آن صورت گرفته تا در اواخر بعثت و در سال نهم هجری قمری تشریح شود.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی بیان کرد: به عنوان مثال در آیه «وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ» سوره مؤمنون، پرداخت و عمل به زکات از اوصاف مؤمنان بیان می‌شود. همچنین با توجه به آیه ۵۵ سوره مائده نیز این سؤال ایجاد می‌شود که آیا زکات در این آیات به معنای عمل فقهی به کار رفته و یا به معنای سخاوت و حسن معاشرت با مردم و رعایت حق مردم در اموال خود به کار رفته است؟
آزاد خاطرنشان کرد: در آیه «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ»، در خصوص حاتم‌بخشی حضرت علی (ع) تصریح شده و جناب زمخشری نیز می‌فرماید که این آیه به اجماع تمام مفسران در شأن حضرت علی بیان شده است. این آیه از جمله معدود آیاتی است که بدون شک و به اجماع مفسران شیعه و سنی در مورد حضرت علی(ع) است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا حضرت علی در این واقعه زکات فقهی خود را پرداخت می‌کرده‌اند، عنوان کرد: خیر، حضرت، حق فقرا از اموال خود را پرداخت می‌کنند و الزاما به این معنا نیست که زکات که باید به نصاب رسیده باشد و در چارچوب خاصی پرداخت شود، بلکه زکات در این آیه به معنای کمک به فقرا به کار رفته است. بنابراین کسانی که زکات را به معنای فقهی آن در نظر می‌گیرند، برای اثبات تفسیر این کلمه الزاما به معنای فقهی آن، دچار دشواری خواهند شد.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی با اشاره به این‌که «امام صادق(ع) در روایت‌های متعددی در خصوص زکات سخن گفته‌اند»، خاطرنشان کرد: ایشان در روایتی می‌فرمایند که خداوند بر این امت، چیزی را سخت‌تر از زکات واجب نگردانیده است و هلاکت بیشتر امت‌ها به دلیل نپرداختن زکات است. به این ترتیب چنانچه زکات را در معنی فقهی آن در نظر بگیریم، با توجه به این روایت در واقع زکات، سخت‌ترین عمل فقهی تفسیر می‌شود، در حالی که خمس و جهاد گاهی سخت‌تر از زکات هستند.
آزاد عنوان کرد: بنابراین زکات، در این روایت به معنای رعایت حقوق مردم در اموال بیان شده است. به تعبیری دیگر این روایت، باور به این‌که مستمندان در مال اغنیاء دارای حقی هستند را بیان می‌کند، لذا خوش‌رفتاری با مردم، انسان را پاک و زکیّ می‌سازد. همچنین با توجه به این روایت، امت‌ها به دلیل نپرداختن زکات از بین می‌روند و این موضوع به این معنی است که اگر رابطه مردم با یکدیگر -که امروزه با عنوان روابط اجتماعی نامیده می‌شود- درست نباشد و رعایت مستمندان و مستحقان صورت نگیرد، امت‌ها نابود خواهند شد.
وی اضافه کرد: از جمله نکاتی که در این خصوص وجود دارد این است که در آیات تشریع زکات -آیه ۶۰ و ۱۰۳ سوره توبه- از زکات با عنوان صدقه نام برده شده است. صدقه با واژه صداق به معنای مهریه هم‌ریشه است. به این معنا که صدقه اموال و یا بخشی از اموال است با صداقت و از دل و جان پرداخت می‌شود. در مرام حضرت علی(ع) نیز در برخورد با کسی که زکات بر او واجب باشد، اما آن را پرداخت نکند، نباید با فشار و اصرار پرداخت را به وی تحمیل کنیم، زیرا زکات باید خالصانه و صادقانه پرداخت شود.
انتهای پیام
منبع:ایسنا