ساختار معیوب المپیاد و اضطراب شدید دانش‌آموزان/به رتبه‌های مختلف امتیاز کنکوری تعلق بگیرد

به گزارش ایسنا، در بخش اول گفت‌وگو با رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان، ماموریت این نهاد و پیشینه‌ی آن بیان شد. نقشینه ارجمند از لزوم تشکیل هسته‌های پژوهشی در باشگاه سخن گفت و تاثیرات آن را بر حفظ نخبگان در داخل کشور بیان کرد. بخش دوم و پایانی این گفت‌وگو به شرح زیر است:

دکتر امید نقشینه ارجمند در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ی تغییرات ساختاری سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان گفت: سمپاد در مقطعی به معاونت پرورش استعدادهای درخشان تغییر جایگاه داد و باشگاه دانش‌پژوهان جوان با آن ادغام شد. می‌توان این ادغام را چنین توجیه کرد که هر دو نهاد نخبگانی آموزش و پرورش بودند، اما به دلایلی این ادغام درست نبود. باشگاه به یک معاونت تبدیل شد و ساختمان باشگاه به یک مدرسه واگذار شد و ساختار اداری آن تنزل یافت. در سال ۱۳۹۶، سمپاد احیا شد؛ زیرا هجمه‌ای شکل گرفت که کلا سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان منحل شود، اما نگاهی جدی برای مقابله با آن شکل گرفت که موجب احیای سمپاد شد. در ماده‌ی ۱۵ اساسنامه‌ی سمپاد آمده است که اساسنامه‌ی باشگاه دانش‌پژوهان جوان نیز باید تنظیم شود. مشکل جدی این ادغام این بود که موضوع باشگاه دانش‌پژوهان جوان و المپیادها، دانش‌آموزان همه‌ی مدارس هستند، نه فقط مدارسی که ذیل سمپاد تعریف می‌شدند؛ در حالی که ماموریت سمپاد مدارسش بود. یعنی اگر مدارس سمپاد را از آن بگیرید، دیگر فعالیت آن معنایی ندارد. این وضعیت باعث ایجاد یک تعارض منافع جدی می‌شد. هر چند که من شاهد بودم که دبیران کمیته‌های علمی باشگاه هر چند که ممکن بود خود در مدارس سمپاد تحصیل کرده باشند، ولی حواسشان به این مرزبندی بود.

نقشینه با بیان این که «المپیادها برای همه‌ی مدارس از جمله شاهد، دولتی، غیرانتفاعی، هیئت‌امنایی و… است»، گفت: تعریف سمپاد در اساسنامه‌ی جدید تغییر کرد و ماموریت آن پرداختن به همه‌ی دانش‌آموزان دارای استعداد برتر کشور است و راه عمده‌ ولی نه تنها راه رسیدگی به آن‌ها جذب این دانش‌آموزان در مدارس سمپاد است. همه اطلاع دارند و شرایط جمعیتی و تجربه هم گواه این موضوع است که در همه‌ جا نمی‌توان مدرسه داشت و همه‌ی دانش‌آموزان به وسیله آزمون‌ها شناسایی نمی‌شوند و برای همه‌ی افراد مستعد، تحصیل در مدارس خاص مناسب نیست. به دلایل متعددی دانش‌آموزانی وجود دارند که سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان باید به آن‌ها توجه کند، اما زیر چتر مدارس نمی‌روند. چنین موضوعی در سمپاد قدیم در نظر گرفته نشده بود.

رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان ادامه داد: پس اگر دانش‌آموزی در مدرسه‌ای غیر از مدارس سمپاد تحصیل می‌کند، ولی نیاز به حمایت سمپاد دارد، مورد توجه قرار می‌گیرد. برخی معتقدند جایگاه طبیعی باشگاه زیرمجموعه‌ی سمپاد است، اما گروهی نیز باور دارند باشگاه حتی زیرمجموعه‌ی آموزش و پرورش نیز نباید باشد، چون فعالیت اصلی‌اش بعد از فارغ‌التحصیلی از این نهاد آغاز می‌شود. شاید از لحاظ تئوریک این ایده که چتر سمپاد باید گسترده باشد، صحیح تلقی شود؛ اما این نهاد به مدت ۳۰ سال مدرسه‌داری کرده است و شاید فرهنگ این که مدارس خود را رقیب مدرسه‌های دیگر نداند، شکل نگرفته است. در هسته‌ی مرکزی این نهاد، برنامه‌های جدی وجود دارد که فعالیت‌های مدارس تیزهوشان برای کنکور و المپیاد به دیگر مدارس نیز گسترش یابد. من فکر می‌کنم خوب است که باشگاه دانش‌پژوهان جوان به شکل هیئت امنایی اداره شود و در هیئت‌امنای آن از بنیاد ملی نخبگان، وزارتین علوم و بهداشت وجود داشته باشند، اما این‌که ذیل آموزش و پرورش قرار داشته باشد می‌تواند ثمرات جدی‌ای برای آموزش و پرورش داشته باشد. ریشه‌های این نهاد در آموزش و پرورش است و شاخه‌های آن به نهادهای دیگر نیز تسری یافته است.

تبعیض در سنجش، راه‌حل خوبی نیست

استادیار دانشکده ریاضی دانشگاه امیرکبیر در پاسخ به پرسشی درباره‌ی احتمال برقراری سهمیه جنسیتی یا سهمیه استانی برای دانش‌آموزان المپیادی، گفت: باید فعالیت‌هایی را در دستور کار قرار داد که چتر اثرگذاری المپیاد از لحاظ جغرافیایی و جنسیتی گسترده‌تر شود. نظر شخصی من این است که عدم تعادل در جمعیت دانش‌آموزی کشور به دلیل تبعیض در آموزش و امکانات آموزشی است و راه‌حل تبعیض در سنجش را برای آن یک راه‌حل موقتی و کم‌اثر و بد می‌دانم. راه‌حل تبعیض در سنجش یعنی همانی که کنکور سراسری با ایجاد سهمیه مناطق انجام می‌دهد. از یک جنبه این موضوع بسیار خوب است اما از جنبه‌ای دیگر نه.

نقشینه ادامه داد: دانش‌آموزی که از یک روستای دورافتاده در کنکور شرکت می‌کند و به یک دانشگاه خوب می‌آید و موفق عمل می‌کند، می‌بیند در شهر و روستای خودش همه چیز به حالت سابق قرار دارد و کسی به فکر توسعه‌ی امکانات در آن مناطق نیست. پس آن‌چه رخ می‌دهد، این است که نیروهای خوب را از شهرها و استان‌های کم‌برخوردارتر به شهرهای بزرگ می‌آوریم و بعد نمی‌توانیم آن‌ها را برگردانیم. بنابراین جریان از روستاها به شهرها بسیار یک‌سویه می‌شود.

وی با بیان این که «من فکر می‌کنم در عرصه‌ی المپیاد باید به جای تبعیض در سنجش، تبعیض در آموزش را قائل شویم»، گفت: در حال حاضر برای ورود به دوره‌ی تابستانه هیچ سهمیه‌ای وجود ندارد. فرض کنید دوره‌ی تابستانه‌ای برای توزیع مدال‌های کشوری وجود دارد که برای هر رشته‌ی علمی حدود ۴۰ نفر پذیرفته می‌شوند اگر قرار باشد به هر استان یک سهمیه اختصاص دهیم، سی‌ویک جایگاه با سهمیه از دست می‌رود و رقابت برای ۹ سهمیه قرار است انجام شود! آن‌چه که می‌توان انجام داد و به نظرم عملیاتی است ایجاد نوعی تبعیض در آموزش است که البته به نظر من عین عدالت است. بسیاری از دانش‌آموزان مقاطع دهم و یازدهم که در المپیاد شرکت می‌کنند، از آن جایی که جزو ۴۰ نفر اول قرار نگرفته‌اند وارد دوره‌ی تابستانه نمی‌شوند، این در حالی است که سطح علمی خوبی هم دارند. برخی از دانش‌آموزانی که وارد دوره‌ی تابستانه می‌شوند، آموزش‌های خوبی به موازات آموزش‌های باشگاه در مدارس خود می‌بینند، بنابراین انرژی آموزشی ما نیز گاهی به هدف‌های ثمربخشی نمی‌رسد.

رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان درباره‌ی رویکرد مدنظر خود بیان کرد: رویکردی که به نظر من قابل اجراست، این است که ورود به دوره‌ی تابستانه بدون سهمیه باشد، ولی برنامه‌ی ترویج المپیاد داشته باشیم. به نظر من وضعیت امکانات مردم با استان محل زندگی‌شان معین نمی‌شود. مثلا دانش‌آموز تهرانی هم می‌تواند امکانات کمی داشته باشد. فاکتوری که به طور دقیق‌تر مشخص می‌کند یک دانش‌آموز از امکانات خوبی برخوردار است یا نه، مدرسه‌ی اوست. افرادی که در یک مدرسه یکسان تحصیل می‌کنند، کمابیش از امکانات یکسانی در تحصیل خود برخوردارند. در الگوی ترویج المپیاد بهتر است به جای این که بگوییم المپیاد در خیلی از استان‌ها وجود ندارد، بگوییم المپیاد در بسیاری از مدارس نیست.

نقشینه افزود: برای بررسی سطح مدارس در پرداختن به المپیاد می‌توان یک مدرسه را در نظر گرفت و بررسی کرد که آیا در سه سال گذشته، این مدرسه مدال کشوری مثلاً در المپیاد کامپیوتر داشته است یا خیر. برای مدرسه‌ای که در سه سال گذشته مدال کشوری المپیاد کامپیوتر داشته است، می‌توان گفت در این مدرسه جریان المپیاد کامپیوتر وجود دارد. این مدرسه نیاز به برنامه‌ی ترویج المپیاد ندارد. این گونه مدارس همان مدارس خاص هستند. فرض کنید در یک سالی کمیته علمی المپیاد کامپیوتر می‌خواهد برای صد نفر کار ترویجی انجام دهد. باید مدارس خاص را کنار بگذارند و برای بقیه‌ی دانش‌آموزان سال دهمی که تاکنون المپیاد کامپیوتر در مدرسه‌ی آن‌ها جریان نداشته است، مدرسه‌ی تابستانه‌ی بدون مدال برگزار کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر اظهار کرد: این مدارس تابستانه می‌تواند در شهرستان‌ها و برای دانش‌آموزانی که از شهرها و روستاهای کوچک اطراف آن شهرستان علاقمند و مستعد هستند، برگزار شود. برخی عقیده دارند در کلاسی که صرفا دخترها حضور داشته باشند، احتمال شکوفایی آن‌ها بیشتر است. می‌توان مثلاً دانشگاه الزهرا را به عنوان میزبان مشخص کرد و از اقصی نقاط کشور دختران مستعد را به تهران دعوت کرد و از امکانات دانشگاه الزهرا به عنوان میزبان اردوی تابستانه بهره برد. در این مدرسه رقابتی وجود ندارد و صرفا قرار است بچه‌ها مباحثی را یاد بگیرند. بسیاری از اثرات منفی رقابت در این مدرسه تابستانه کمرنگ می‌شود. در اساسنامه‌ی جدیدی که نوشته شده است، آمده که ما می‌توانیم شعبه‌های استانی داشته باشیم. وقتی همه‌ی اعضای تیم نهایتا از تهران هستند و بعد از کسب مدال‌های کشوری هم در دانشگاه‌های تهران تحصیل می‌کنند، برای دانش‌آموز باید فضایی فراهم شود یا فعالیتی انجام دهد. اصلا باشگاه تاسیس نمی‌شود که المپیاد را تدریس کند، بلکه فضایی است برای این که نیروهای مستعد را کنار یکدیگر جمع کند تا با یکدیگر در ارتباط باشند.

اندیشیدن تمهیداتی برای احتمال قطعی برق در طول برگزاری المپیاد جهانی

رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان در پاسخ به پرسشی درباره‌ی برگزاری المپیادهای جهانی در سال گذشته گفت: فقط المپیادهای فیزیک و جغرافیا در سال گذشته لغو شدند. بقیه به صورت غیرحضوری برگزار شد. امسال همه‌ی المپیادها به صورت غیرحضوری برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: با توجه به مسئله قطعی برق من از دوستان خواسته‌ام یک مانوری هم اجرا شود و قرار است دستگاه‌هایی به باشگاه آورده شود که در صورت قطعی برق در زمان آزمون مشکلی ایجاد نشود. بخشی از دغدغه‌ی ما بابت قطعی برق برای دانش‌آموزان المپیاد کامپیوتر است و بخش دیگر به موضوع نظارت بر آزمون مربوط می‌شود. تمامی المپیادها در همه‌ی کشورها زیر نظارت دوربین برگزار می‌شود. در سال گذشته در المپیاد ریاضی، پرینت، تکثیر و توزیع سوالات آزمون و همچنین حل آن‌ها و نهایتا قرار دادن برگه‌ها زیر اسکنر زیر نظر دوربین انجام شده است. در سال گذشته، برای المپیاد ریاضی یک دانشجوی دکتری سوئیسی ناظر بر برگزاری آزمون بود.

آن چه بر المپیادی‌ها در شرایط شیوع کرونا گذشت

نقشینه، درباره‌ی برگزاری کلاس‌ها در دوران شیوع کرونا بیان کرد: کلاس‌های دوره‌ی تابستانه‌ی ما که از اواخر تابستان آغاز شد، مجازی بود. با اخذ مجوز از ستاد مقابله با کرونا دوره‌های طلای برخی رشته‌های علمی (بنا بر انتخاب کمیته‌های علمی) به صورت حضوری و با رعایت پروتکل‌ها برگزار شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امیرکبیر با بیان این که «خوشبختانه هنوز هم دانش‌آموزان خوب شهرستانی ما در دوره‌های طلا هستند»، گفت: ما امکانی را فراهم کردیم که این دانش‌آموزان برای شرکت در آزمون به تهران نیایند. نظارت صددرصدی دوربین در همه‌ی حوزه‌های آزمون وجود داشت، البته ذکر این نکته ضروری است که ما به نیروهای اجرایی خود در استان‌ها شکی نداریم، اما ملاحظاتی در خصوص المپیاد وجود دارد. گاهی عواطف انسانی اجازه نمی‌دهد برگه در پایان مهلت آزمون از دست دانش‌آموز گرفته شود! آن‌چه ما اجرا کردیم، این بود که امکانی فراهم شد که هر فرد علاقه‌مندی از جمله اولیای دانش‌آموزان یا اعضای کمیته‌های علمی وارد سامانه شوند و به صورت آنلاین ناظر آزمون باشند. دانش‌آموزان شهرهای مختلف هم می‌توانستند از طریق مانیتور یکدیگر را ببینند و در کل تجربه خوبی در برگزاری آزمون شکل گرفت.

رئیس باشگاه دانش‌پژوهان ادامه داد: سال گذشته شرایط سختی وجود داشت، در پاییز، دوره‌ی تابستانه تمام شد! چندین بار پیش آمد که نتوانستیم مجوزهای لازم برای برگزاری حضوری آزمون را بگیریم و مکاتبات ما با ستاد مدیریت کرونا طولانی می‌شد. خانواده‌ها بسیار نگران بودند در خصوص سفر به تهران. نهایتا چند المپیادی که دانش‌آموزان شهرستانی آن بیشتر بود، در ۱۳ حوزه‌ی مختلف در کشور برگزار شد. در آن حوزه‌ها نیز مانیتوری برای دانش‌آموزان وجود داشت که می‌توانستند دیگر آزمون‌دهنده‌ها را رصد کنند. من فکر می‌کنم باید به همچنین مواردی برای بعد از کرونا هم فکر کنیم. چه لزومی دارد دانش‌آموزی ۳۰۰ کیلومتر سفر کند تا آزمون بدهد؟ می‌توان امکانی فراهم کرد که این دانش‌آموزان با طی مسافت ۲۰ کیلومتر و رسیدن به مرکز استان آزمون دهند. علاوه بر این، می‌توان کارمندی را به شهرستانی فرستاد تا آزمون تعداد کمی از دانش‌آموزان شهرستانی المپیادی را برگزار کند با همان سیستم‌های نظارتی که به وسیله آن‌ها بچه‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و شائبه‌ای برای تخلف مطرح نشود. باز هم باید ذکر کنم که ما به عوامل اجرایی آزمون اعتماد کامل داریم.

ساختار معیوب المپیاد دانش‌آموزان را درگیر اضطراب شدید می‌کند

نقشینه در پاسخ به پرسشی درباره‌ی حمایت‌های روانشناختی از دانش‌آموزان المپیادی گفت: در حال حاضر، المپیادی که در ذهن بچه‌ها وجود دارد، یک قمار است که هدف آن کسب مدال و افتخار و جایزه‌هایی همچون ورود به دانشگاه بدون کنکور است. وقتی دانش‌آموزان خود را در معرض از دست دادن چنین جوایزی می‌بینند، آشفته می‌شوند و این طبیعی است. مشکل بزرگتر این است که ساختار المپیاد ما معیوب است و ابتدا باید معایب آن را برطرف کنیم. این ساختار المپیاد است که دانش‌آموزان را درگیر اضطراب شدید می‌کند. ما در خصوص المپیاد آن قدر درگیر مسائل روزمره هستیم که نمی‌رسیم به موضوعات روانشناختی فکر کنیم. بخش زیادی از زمان کاری من صرف پاسخ دادن به شکایات دیوان عدالت اداری و دادگاه و امثالهم می‌شود! المپیادهایی که امتیاز کنکور دارد، تبدیل به قمار شده است. مدارس خاصی در حال سرمایه‌گذاری بر روی این موضوع هستند و اگر دانش‌آموزی می‌خواهد جزو ۱۰ نفر اولی که مدال طلای کشوری می‌گیرند، باشد، باید بسیار سخت تلاش کند. ریسک بین قرار گرفتن جزو چهل نفر و قرار نگرفتن بین آن‌ها برای دانش‌آموز بسیار سنگین است. این موقعیت پراسترس را روانشناس نیز نمی‌تواند تغییر دهد. ساختار باید تغییر یابد.

وی با بیان این که «من معتقدم که امتیاز المپیاد یک شاخص بسیار خوب برای ورود دانش‌آموزان به دانشگاه است»، گفت: این آزمون شناسایی دقیق‌تری دارد و برخلاف کنکور یک آزمون مخرب نیست. یعنی گسترش یافتن نظام المپیادی، فضای آموزش و پرورش را رشد می‌دهد. باید به رتبه‌های مختلف آزمون‌های المپیاد امتیازی برای کنکور تعلق گیرد. یعنی مثلاً رتبه‌ی صدم نیز بداند با وجود این که به چهل نفر اول راه نیافته، اما چون از سطح علمی نسبتا خوبی برخوردار بوده است، امتیازی خواهد گرفت. چرا که بزرگترین استرس دانش‌آموزان المپیادی، شکست در کنکور است. تفاوت المپیاد با بررسی پرونده تحصیلی دانش‌آموز و معدل وی در ورود به دانشگاه در این است که برای هزار دانش‌آموز برتر هر رشته، پرونده تحصیلی جداکننده نیست، ولی المپیاد می‌تواند آن‌ها را رتبه‌بندی کند. المپیادها را نه به عنوان مسابقاتی برای کسب مدال در عرصه‌ی جهانی، بلکه به عنوان آزمون‌هایی یک سروگردن بالاتر از کتاب درسی و خلاقانه در نظر بگیرید و گسترش دهید. عملکرد دانش‌آموزان در المپیادهای مختلف می‌تواند یک پرونده‌ی نخبگانی برای آن‌ها شکل دهد. در این شرایط اگر دانش‌آموز وارد دوره‌ی تابستانه نشود، دیگر فکر نمی‌کند همه‌ی عمر خود را از دست داده است. مقصر اصلی، سیستم است که دارد سنجشی را انجام می‌دهد، اما به طور کامل آن را تاثیر نمی‌دهد.

نقشینه با بیان این که «آرزوی من این است که المپیاد فعالیتی لذت‌بخش برای همه دانش‌آموزان باشد»، به بیان تجربه‌ای از آن‌چه در دانشگاه امیرکبیر پیاده کرده بود، پرداخت و افزود: تجربه‌ای از آن‌چه در دانشگاه امیرکبیر پیاده کردیم را به آموزش و پرورش بسط دادیم. من در دانشکده‌ی ریاضی دانشگاه امیرکبیر مسئولیت مسابقات و المپیادها را نیز بر عهده دارم. انجمن ریاضی ایران هر ساله مسابقات ریاضی را که استاندارد بالایی دارد، برگزار می‌کند. هر دانشگاه می‌تواند یک تیم پنج نفره به این مسابقات بفرستد. نیم ساعت بعد از شروع مسابقه، سوالات را بر روی اینترنت قرار می‌دهند که اگر علاقه‌مند دیگری مایل بود سوالات را حل کند، بتواند. من در دانشگاه امیرکبیر از استاد یا دانشجوی دکترای دیگری درخواست کردم علاقه‌مندان دیگری که در تیم اعزامی به مسابقات دانشگاه نبودند، اما می‌خواستند در مسابقه شرکت کنند را ثبت‌نام و همان مسابقه را به‌طور هم‌زمان در دانشکده برگزار کند. از آن جایی که همکاران دانشکده‌ی ریاضی اعتبار این مسابقه را قبول دارند، از آنان خواستم به هر دانشجویی که در این مسابقات شرکت کرد، اعم از این که در تیم حضور داشت یا نه، در ازای هر سوالی که حل کرده یک کوپن نمره دریافت کند. هر استادی که تمایل داشت و دانشجو در هر درسی به نمره نیاز داشت، از این کوپن نمره استفاده کند. نتیجه این شد که پنج نفر را به مسابقه اعزام می‌کردیم و ۲۰ نفر هم در دانشکده به سوالات این مسابقه پاسخ می‌دادند. ما یک ریال هم برای این کار خرج نکردیم، اما حضور دانشجویان در این مسابقات پنج برابر شد و آن‌ها از شرکت در این مسابقه خوشحال بودند.

رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان ادامه داد: در سال گذشته پس از ثبت‌نام مرحله‌ی اول المپیاد من از دوستان درخواست کردم در “شاد” یک کانال ایجاد کنند. در این کانال، ۶۰ هزار دانش‌آموز حضور دارند. در روزهای آخر ثبت‌نام مرحله یک من پیغامی گذاشتم و از دانش‌آموزان درخواست کردم به معلمان خود بگویند که باشگاه دانش‌پژوهان جوان علاوه بر این که قبولی‌ها را اعلام خواهد کرد، نمره‌ی قبول‌نشده‌ها را نیز اعلام خواهد کرد. ما به طور سنتی این کار را برای بررسی اعتراض‌ها اعلام می‌کردیم، اما این بار از دانش‌آموزان خواستیم به معلمان خود بگویند می‌توانند برای موفقیت شما در المپیاد حتی در صورت عدم قبولی، در نمره مستمر امتیاز قائل شوند. مثلا دبیر فیزیک می‌تواند به دانش‌آموزانش بگوید هر کسی در المپیاد فیزیک یا نجوم هر ۱۰ درصدی که از نمره المپیاد آورد، یک نمره به نمره‌ی مستمرش تا سقف پنج نمره اضافه می‌شود. اگر دانش‌آموز، قبول شد می‌تواند ۶ نمره مستمر دریافت کند.

وی در پایان افزود: بعد از پایان ثبت‌نام، با درج یک نظرسنجی در کانال از دانش‌آموزان پرسیدم نتیجه‌ی این صحبت با معلمانشان‌چه شد؟ ۶۱ درصد دانش‌آموزان اعلام کردند که از پیشنهاد ما مطلع نشده‌اند، اما ۱۴ درصد اعلام کردند که دبیرشان پذیرفته از نمره‌ی آن‌ها در المپیاد برای نمره مستمر استفاده کند. حال دانش‌آموزی را تصور کنید شانس چندانی برای کسب مدال متصور نیست، ولی به این فکر می‌کند که معلمش می‌خواهد نمره‌ی مستمر او را از این آزمون بدهد. در این صورت او نیز تمام تلاشش را می‌کند و حتی اگر به مدال دست پیدا نکند، المپیاد برایش لذت‌بخش و مفید خواهد بود.

انتهای پیام

منبع:ایسنا