سرنوشت سنسورهای پایش نبض زمین در هاله‌ای از ابهام!
در حالی که محققان پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با همکاری بخش خصوصی اقدام به طراحی و ساخت حسگرهای شتابنگار کردند و تاکنون علاوه بر آنکه زلزله‌ها را رکورد کرده و چند ایستگاه نیز به این سنسور مجهز شده است، ولی اکنون این محصول از لیست حمایت از تولید داخل به دلیل رقیب نمونه خارجی‌بودن خارج شده و بازاری برای این محصول برای کشور لرزه‌خیزی چون ایران ایجاد نشده است.
ایران در کمربند چین خورده آلپ – هیمالیا واقع شده و مرور تاریخچه لرزه‌خیزی آن نشان می‌دهد که ایران یکی از نواحی لرزه‌خیز دنیا است که در بیشتر بخش‌های آن، لرزه‌خیزی در ارتباط مستقیم با تجدید فعالیت گسل‌ها است و بیشترین تکاپوهای لرزه‌خیزی آن در امتداد گسل‌های فعال روی می‌دهد. بر این اساس بسیاری از کشورهای دنیا از دهه‌های گذشته استفاده گسترده از حسگرهای شتابنگاری را در دستور کار خود قرار داده‌اند. در این مسیر محققان کشور از ابتدای دهه ۹۰ اقدام به طراحی این سنسورها کردند.
در حالی که حسگرهای شتابنگار IIEES-HAT از سال ۹۴ رونمایی شد و برخی از ایستگاه‌های گاز مجهز به این سنسورها به منظور قطع جریان گاز در هنگام زلزله شدند، ولی هنوز این محصول دانش‌بنیان ایران از دید واردکنندگان، رقیب محصولات خارجی به شمار می‌رود و امکان فروش آن در کشور فراهم نشده است.
این دستگاه تاکنون توانسته است زلزله‌های ثبت شده در کشور را رکورد کند و نتایج عملکرد آن نیز به دستگاه‌ها ارسال شده است، ولی همچنان اصرار مدیران دستگاه‌ها بر واردات این تجهیزات است.
به گفته سرپرست تیم ساخت حسگرهای شتابنگار IIEES-HAT در حال حاضر این محصول به دلیل واردات آن، در کشور فروش چندانی نداشته است و انتظار ادامه حیات برای این محصول در کشور وجود ندارد.
عملکرد خوب شتابنگار ایرانی در ثبت زمینلرزه‌ها
دکتر انوشیروان انصاری، دانشیار پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در این پژوهشگاه از سال ۱۳۹۰ اقدام به ساخت برخی از تجهیزات لرزه‌نگاری و شتابنگاری کردیم، گفت: این پروژه با کمک بخش خصوصی اجرایی شد و در نهایت موفق به طراحی و ساخت شتابنگارها شدیم.
وی ادامه داد: این شتابنگارها، تست‌های عملکردی زیادی را پاس کردند و در پروژه‌های مختلفی از جمله سد “هیربی” در استان کرمانشاه، سد “دز” و “مسجد سلیمان” نصب شدند.
انصاری با اشاره به کارایی شتابنگاری تولید شده، توضیح داد: زمانی که زلزله سرپل ذهاب رخ داد، کلیه شتابنگارهایی که در سد هیربی نصب شده بود، شتاب آن را به خوبی ثبت و گزارش آن تهیه شد و به وزارت نیرو ارسال کردیم.
دانشیار پژوهشکده مدیریت خطر پذیری و بحران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، اظهار کرد: این اقدامات موجب شد که به عنوان اولین شتابنگارهای ساخت داخل، وارد لیست فروشندگان شتابنگارهای مدیریت منابع آب ایران شویم.
وی با تاکید بر اینکه علاوه بر اینها این شتابنگار در یکی از ایستگاه‌های نمونه قطع جریان گاز هنگام زلزله نصب شد، اضافه کرد: قطع جریان گاز هنگام زلزله پروژه‌ای است که از سوی پژوهشگاه بین المللی زلزله اجرایی شد که طی آن یک نمونه دیگر از نصب این شتابنگار در ایستگاه والفجر اجرا شد و در آن این ایستگاه گاز مجهز به ۳ تا از سنسورهای شتابنگارها شد.
انصاری، اضافه کرد: همچنین نمونه دیگر این سنسورها در حیاط این پژوهشگاه نصب و موفق به ثبت زلزله‌های رودهن شدند و گزارش آن نیز به چاپ رسید.
دور زدن قوانین به نفع خرید خارج
این محقق حوزه زلزله تاکید کرد: به جز مواردی که در بالا اشاره کردم، بنا به دلایل متعدد بازار فروشی برای این سنسورها در کشور ایجاد نشد.
وی ذائقه و اولویت مدیران را یکی از دلایل عدم فروش این محصول های‌تک در حوزه زلزله عنوان و خاطر نشان کرد: خیلی از مدیران به خرید سنسورهای خارجی تمایل دارند تا خرید از سنسورهای داخلی و این در حالی است که در این زمینه در کشور قوانین خرید از نمونه داخلی وجود دارد.
انصاری یادآور شد: بر اساس این قانون، اگر ما به ازای داخلی از محصولات خارجی در کشور موجود باشد، دستگاه‌های دولتی مکلف هستند مابه ازای داخلی را خریداری کنند و مجاز به خرید محصول خارجی نیستند.
وی اجرای این قانون را در راستای حمایت از محصولات تولید داخل ذکر کرد و ادامه داد: ولی اتفاقی که دست کم در حوزه زلزله شناسی و ثبت زلزله‌ها رخ داده است، این است که متاسفانه برخی از دستگاه‌های دولتی مشخصات فنی را به عمد و یا به سهو به گونه‌ای دستکاری می‌کنند که خارج از نیاز واقعی باشد و با این اقدام دیگر آن محصول داخلی منطبق به مشخصات فنی نگنجد.
انصاری اضافه کرد: چنین اقدامی در جهت خرید خارجی دستگاه‌ها و دور زدن قانون حمایت از محصولات تولید داخلی است.
وی با تاکید بر اینکه این اتفاق برای سنسورهای شتابنگاری پژوهشگاه بین المللی زلزله رخ داده است، یادآور شد: به عنوان نمونه در سامانه قطع جریان گاز هنگام زلزله، مشخصات سنسورهای مورد نظر را طوری ارتقا دادند که دیگر سنسورهای ساخت داخل در این مشخصات قرار نگرفت.
دانشیار پژوهشکده مدیریت خطرپذیری و بحران پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، اضافه کرد: هر قدر ما در جلسات عنوان کردیم که در شهری مانند تهران با این سطح نویز بالا سنسورهایی با چنین مشخصاتی نیاز نیست، ضمن آنکه ما خودمان در این حوزه فعال هستیم، کسی توجهی نکرد و در نهایت سنسورهای شتابنگاری از خارج خریداری شد.
سرنوشت غم انگیزه پروژه پایش زلزله در کشور
انصاری با اشاره به سرنوشت سنسورهای ساخت داخل، خاطر نشان کرد: امروز که من با شما صحبت می‌کنم، تقریبا برای سنسورهای شتابنگاری که ما تولید کردیم، فروش زیادی نداشتیم و شرکت دانش‌بنیانی هم که برای این منظور تاسیس شده بود، با مشکلات زیادی مواجه است.
وی با بیان اینکه ما زیاد امیدوار نیستیم که در آینده این محصول دانش‌بنیان به حیات خود ادامه دهد، گفت: اتفاق دیگر رخ‌داده این است که دست اندرکاران واردات، به این دلیل که محصول داخلی را رقیب خود می‌دانند، گفته‌هایی درباره محصول داخلی اعلام می‌کنند تا محصول داخلی را از گردونه خارج کنند.
وی اضافه کرد: هر چقدر اعلام کردیم که پژوهشگاه زلزله به عنوان یکی از نهادهای علمی کشور در زمینه زلزله شناسی و مهندسی زلزله است و همه تست‌های آن پاس شده است، کسی توجه نکرد و با فضاسازی منفی ایجادشده در محیط خارج از پژوهشگاه زلزله، از بین بردن این محصول تولیدشده کار ساده‌ای خواهد بود.
انصاری با بیان اینکه این سرنوشت محصولی است که در کشور تولید شده است، افزود: اکنون این محصول در کشور وجود دارد و باز هم اعلام می‌کنیم که هر کسی که مایل است، می‌تواند از این محصول تست بگیرد و نتیجه عملکردی آن را مشاهده کند.
به گفته یکی از محققان ساخت این سنسور، این شتابنگار تنها سنسور ایرانی بود که زلزله سرپل ذهاب را ثبت کرد، ضمن آنکه این شتابنگار زلزله بزرگ رودهن با بزرگای بیش از ۴ را که فاصله آن تا پژوهشگاه زلزله حدود ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر بوده است، به خوبی ثبت کرده است.
انصاری، در پاسخ به این سوال که معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری برای حمایت از این محصول چه خدماتی را ارائه کرده است، گفت: ما شرکت دانش بنیانی که برای ساخت این شرکت تاسیس کردیم، مجوز دانش بنیانی را برای ما صادر کردند، ولی شاید ما هم در حوزه بازاریابی خیلی فعالیتی نتوانستیم انجام دهیم.