سرگذشت موسیقی در سال صفر ـ بخش دوم
۱۴۰۰، سالی مملو از اتفاقات تلخ و شیرین برای موسیقی. سالی که دست اجل هنرمندان مطرحی را برای همیشه از موسیقی ایران گرفت. سالی که با بیم و امیدهای بسیار برای بازگشت موسیقی به سالن‌های کنسرت همراه بود و تقریبا تا ماه‌های انتهایی سال و برگزاری جشنواره موسیقی، به کنسرت‌های آنلاین بسنده شد. سالی که احتمال حذف معافیت مالیاتی هنرمندان، عده‌ای بسیار را نگران کرد. ۱۴۰۰، سالی که در آن هنرمندان و تماشاگران بار دیگر طعم برگزاری حضوری جشنواره موسیقی فجر را چشیدند و اجراهای زنده هرچند با تماشاگر کمتر اما به صحنه‌ها بازگشت.
ایسنا به انگیزه آغاز سال جدید و با امید به رخ دادن اتفاقات تازه و خوش برای موسیقی، در دو گزارش مجزا نگاهی داشته است به سرگذشت موسیقی در سال ۱۴۰۰.
بخش نخست این گزارش چهارشنبه ـ چهارم فروردین ماه ـ منتشر شد و در ادامه بخش دوم را می‌خوانید:
فراز و نشیب‌های برگزاری کنسرت
در شرایطی که موسیقی مانند بسیاری از هنرها از گزند کرونا در امان نماند و عرصه بر هنرمندان روز به روز سخت‌تر می‌شد، معاون وقت هنری در اسفندماه سال ۹۹ و اوایل اردیبهشت سال ۱۴۰۰ طی دو نامه، از ستاد ملی مبارزه با کرونا درخواست کرد که موسیقی را جزو مشاغل گروه دو قرار دهند تا بدین صورت شاید امکان فعالیت دوباره هنرمندان فراهم شود که البته تا سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ نتیجه این نامه‌نگاری‌ها رسما اعلام نشد و عملا هم بی نتیجه ماند.
با این همه در مقاطعی فروش بلیت برای برگزاری کنسرت‌ها در خردادماه در سالن‌های باز جزیره کیش انجام شد که آن‌هم به دلیل انتقاد به برگزاری و هشدار درخصوص پروتکل‌ها، نیمه‌کاره ماند.
تکلیف برگزاری کنسرت‌ها در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۰ همچنان نامعلوم بود تا اینکه به پاییز رسیدیم و در هشتم آبان‌ماه، محمود شالویی (سرپرست معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) در گفت و گویی با ایسنا از تهمیداتی برای برگزاری کنسرت‌های حضوری گفت و توضیح داد که به مرور به مقطعی می‌رسیم که چراغ کنسرت‌های حضوری موسیقی روشن و امکان حضور مخاطبان فراهم می‌شود.
چند روز بعد از اعلام این خبر، در دوشنبه ـ دهم آبان ماه ـ یک جلسه هم‌اندیشی برای از سرگیری اجراهای صحنه‌ای موسیقی با حضور شرکت‌های برگزارکننده و نماینده سالن‌ها برگزار و اعلام شد که سالن‌ها شرایط خود را برای برگزاری کنسرت اعلام کنند تا دفتر موسیقی و شرکت‌های برگزارکننده با بررسی و ارزیابی دقیق و با توجه به نظرات ارائه شده، در روزهای آینده به نتیجه اجرایی برسند.
و در ادامه هم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوشنبه ـ ۱۷ آبان ماه ـ با حضور در همایش پدافند غیرعامل و رسانه پایدار در اعلامی از امکان بازگشایی مکان‌های فرهنگی هنری مانند کنسرت‌ها از اول آذر ماه خبر داد.
در نهایت نیز از ۱۶ آذر ماه درخواست‌های مجوز اجراهای صحنه‌ای پس از حدود دو سال تعطیلی کنسرت‌ها به دفتر موسیقی ارسال شد. با این همه در اواخر آذر ماه همچنان خبری از برگزاری کنسرت‌ها نبود و طولانی شدن این شرایط، عده‌ای از هنرمندان موسیقی را به سمت برگزاری اجرا در خارج از کشور سوق داد.
از طرفی با وجود وعده‌هایی که درباره برگزاری حضوری کنسرت‌ها از آذرماه داده شده بود، با نزدیک شدن به اتمام این ماه، در سامانه‌های رسمی فروش بلیت کنسرت‌ها، جز یک کنسرت در تالار وحدت، خبری از برگزاری کنسرت در تهران نبود و در عین حال اجراهایی در جزیره کیش با قیمت بلیت‌های ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار تومانی و در چند کشور خارجی روی صحنه می‌رفت.
با این همه بالاخره کنسرت‌های حضوری از دوم دی ماه آغاز شدند و برگزاری کنسرت‌های خوانندگان پاپ در حالی از سر گرفته شد که قیمت این اجراها تا سقف ۴۵۰ هزار تومان هم می‌رسید. کنسرت‌های جشنواره موسیقی فجر هم با همین روال حضوری برگزار شد و البته سالن‌ها تقریبا به فروش ۳۰ درصدی کفایت کردند.
اما گسترش سویه‌ی جدید کرونا در کشور و قرمز شدن اغلب شهرها و الزام برگزارکنندگان کنسرت‌ها به رعایت فروش بلیط با ظرفیت ۲۰ تا ۳۰ درصد سالن، بار دیگر ادامه برگزاری کنسرت‌ها را در هاله‌ای از ابهام قرار داد و در این میان برخی خواننده‌ها از جمله رضا یزدانی و ایوان‌بند اجراهای پیش‌روی خود را لغو کرده و به این نکته اشاره کردند که برگزاری کنسرت با ۲۰ درصد ظرفیت ممکن نیست.
با این حال در اسفند ماه پس از آرام شدن شرایط شیوع کرونا کنسرت‌های متعددی براساس دستورالعمل‌های وارده و البته با قیمت‌های بالاتر و تا سقف ۴۲۵ هزار تومان در تهران و ۵۵۰ هزار تومان در کیش به روی صحنه رفتند.
استارت حواشی کپی رایت در ۱۴۰۰
در خردادماه که برنامه‌های تبلیغاتی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در تلویزیون آغاز شد، در یکی از قسمت‌ها بخشی از اثر «ایران من» از همایون شجریان و سهراب پورناظری پخش شد؛ قطعه‌ای که سازندگانش قبل‌تر اعلام کرده بودند که صداوسیما حق پخش و هرگونه استفاده تبلیغی از آن را ندارد. این استفاده غیرقانونی از آثار هنرمندان موسیقی در ماراتن انتخاباتی ریاست جمهوری، تنها به اثر «ایران من» ختم نشده بود و چندی پیش از آن هم مستندی تبلیغاتی درباره یکی از نامزدها ریاست جمهوری پخش شد که در انتهای آن از اثر «جان ایران» کاری از محمد معتمدی استفاده شده بود. اقدامی که تهیه‌کننده اثر درباره آن اعلام کرده بود که از هیچکدام از عوامل تولید این قطعه برای استفاده از آن، اجازه‌ای گرفته نشده است.
۱۱ خرداد هم فیلمی تبلیغاتی از یک نامزد انتخاباتی پخش شد که در آن از موسیقی سریال «شوق پرواز» استفاده شد که گویا پیش‌تر اجازه‌ای از سمت صاحبان اثر کسب نشده بود.
به همین جهت محمدرضا علیقلی در واکنش به این اقدام به ایسنا گفت: «در کمال ناباوری دیدم در پخش فیلم تبلیغاتی یکی از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری از تلویزیون، در سکانس‌های پایانی فیلم، بدون رعایت حقوق معنوی صاحب اثر و کسب اجازه از من، از موسیقی سریال «شوق پرواز» استفاده کرده است. تاکید می‌کنم بدون رعایت حقوق معنوی؛ چون رعایت حقوق مادی که در این شرایط یک شوخی است. نمی‌دانم سیاستمدارانی که قرار است، مدیریت کنند و با درستی و راستی، کارشان را پیش ببرند، چرا باید حقوق یک هنرمند و حق‌الناس را نادیده بگیرند؟!»
البته از آنجایی که رعایت قوانین کپی در ایران به صورت جدی پیگیری نمی‌شود و ضمانت اجرایی هم ندارد، نمی‌توان انتظار داشت که سالانه از حواشی که در این زمینه ایجاد می‌شود بی‌نصیب بمانیم.
پس از حواشی ستادهای انتخاباتی، در فضای مجازی شباهت‌های ساختاری قطعه «آسمان ابری» با آهنگسازی غلامرضا صادقی و صدای همایون شجریان با اثر «نقش تو» از احسان مطوری که قریب به چهار سال پیش ساخته شده، بحث برانگیز شد و در نهایت اختلاف نظرهایی نسبت به کپی شدن یا نشدن اثر صادقی از مطوری به وجود آورد.
همین مسئله بهانه‌ای شد که ایسنا طی گفت‌وگوهای متوالی با خوانندگان و آهنگسازان از تجربیات آنها درباره رعایت نشدن حقوق کپی رایت در قبال آثارشان سوال کند که البته عمده این هنرمندان اعلام کردند که دچار چنین وضعیتی شده و بیش از هر فرد یا نهادی سازمان صداوسیما را درباره این مسئله مقصر می‌دانستند. درواقع آنها صداوسیما را نهادی به شمار می‌آوردند که به جای الگوسازی برای سایر اقشار جامعه در راستای رعایت کپی رایت، خود بیش از هر فرد و نهاد و یا سازمانی این قوانین را نقض می‌کند بدون اینکه کوچکترین پشیمانی هم در این راستا داشته باشد.
به عنوان مثال وحید تاج (خواننده آواز ایرانی) طی گفت‌وگویی با ایسنا اعلام کرده بود که صدا و سیما بدون اجازه تمام آهنگ‌هایش را پخش می‌کند و یا بامداد افشار (آهنگساز موسیقی فیلم) هم از پخش آثارش بدون اجازه او و صاحبان اثر در تلویزیون شاکی بود.
و یا اینکه شهرام ناظری درباره این مسئله به ایسنا توضیح داده بود که «صداوسیما چهل و دو سال است که بدون اجازه من و بدون رعایت حق و حقوق من از نظر کپی رایت و از نظر انسانی، به تجاوز خود ادامه داده است.»
البته ایسنا در همین راستا تلاش کرد که در صحبت با برخی از کارشناسان، راه حل‌هایی برای رعایت کپی رایت در ایران ارائه دهد که شاید قدمی هر چند اندک در این مسیر برداشته شود.
ساخت پوئم سمفونی کرونا
با گذشت حدود دو سال از شیوع ویروس کرونا، اوایل مهرماه ۱۴۰۰ اعلام شد که شاهین فرهت ـ آهنگساز، موسیقیدان و مدرس موسیقی ـ خلق نخستین سمفونی کلاسیک ایرانی را با موضوع کرونا به دست گرفته است؛ اثری که شاید بتواند روایت‌گر بخشی از آنچه گذشت، البته به زبان موسیقی باشد.
بنا بر آن خبر تا مهرماه ساخت بخش اول اثر به اتمام رسیده بود که در دی‌ماه پس از اینکه فرهت برای ساخت این اثر به خارج از ایران سفر کرد تا در فضایی مملو از آرامش باقی سمفونی‌اش را به اتمام برساند، این هنرمند بار دیگر به وطن بازگشت و در گفت‌وگویی با ایسنا از اتمام کار خبر داد. البته جزئیات ضبط این اثر هنوز اعلام نشده ولی به گفته فرهت ضبط آن به احتمال ۹۹ درصد در ایران و به احتمال قوی همراه با ارکستر صداوسیما خواهد بود.
دبیری حاشیه‌ساز جشنواره موسیقی فجر
حسن ریاحی ۲۵ اردیبهشت به عنوان دبیر سی و هفتمین دوره از جشنواره موسیقی فجر معرفی شد؛ فردی که با احتساب حضورش در دوره اخیر، یازدهمین دوره دبیری خود را در جشنواره موسیقی فجر سپری کرد. ریاحی اگر در این سال‌ها در سمت دبیر در جشنواره حضور نداشته، در مقام یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری، این رویداد موسیقایی را همراهی کرده است.
درواقع انتصاب دوباره ریاحی در این سمت باری دیگر ذهن‌ها را به سمت «حضور چهره‌های ثابت به عنوان متولیان برگزاری بزرگترین رویداد موسیقایی در کشور» سوق داد و این سوال را به ذهن متبادر کرد که آیا حقیقتا بضاعت موسیقی ما در حوزه نیروی انسانی، به چند گزینه تکراری محدود می‌شود؟
برگزاری جشنواره موسیقی فجر
بلیط فروشی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر از ۱۳ بهمن‌ماه آغاز و با توجه به شرایط کرونا اجراها با حداقل ظرفیت تماشاگران برگزار شد.
درواقع در آن زمان که شیوع کرونا بار دیگر اوج گرفت، پس از انتقادها به نحوه برگزاری چهلمین جشنواره فیلم فجر، محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نشستی با اعضای ستاد برگزاری سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر، گفت: «بنای ما امسال برگزاری جشنواره‌ها به صورت عادی و حضوری بود، اما سویه جدید شیوع کرونا در کشور برنامه‌ریزی ما را تحت تاثیر قرار داد و با توجه به شرایط موجود و توصیه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا، جشنواره‌ها با حداقل‌ها ادامه پیدا می‌کند».
بر این اساس، رعایت پروتکل‌ها در اغلب اجراهای جشنواره موسیقی فجر وضعیت نسبتا قابل قبولی را گذراند و استقرار تیم واکسیناسیون در محل‌های برگزاری کنسرت‌ها، از نکات قابل اشاره بود.
حواشی جشنواره موسیقی فجر
قرار بود جشنواره موسیقی فجر جمعه ـ ۲۲ بهمن ماه ـ به طور رسمی با اجرای ارکستر سمفونیک تهران به رهبری نصیر حیدریان آغاز شود ولی رهبر ارکستر ناگهان ساعاتی قبل از اجرا به علت ابتلاء به کرونا، جای خود را به رهبر دیگری داد که البته تا زمانی که کنسرت برگزار شد، رهبر مشخص نبود و در نهایت عرفان وکیلی جای او را گرفت.
با این حال بنا بر گفته‌های حیدریان یک هفته پیش از برگزاری رسمی جشنواره برخی از نوازندگان ارکستر دچار علائم بیماری شده بودند و در پی آنها نصیر حیدریان هم از سه‌شنبه به همین وضع دچار شد؛ با این همه خبر تغییر رهبر ارکستر سمفونیک تا دقیقه ۹۰ اعلام نشد و نام فرد جایگزین هم تا زمان اجرا رسما اعلام نشد.
همچنین اجرای نیکلاس فن پوکه ـ پیانیست هلندی ـ به دلیل مبتلا شدن به کرونا در سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر لغو شد که در همین راستا از موریتس ارنست ـ پیانیست آلمانی ـ جهت اجرای برنامه در همان زمان و مکان در این دوره از جشنواره دعوت شد. او قبل‌تر هم به ایران آمده بود.
معافیت مالی هنرمندان
مالیات هنرمندان از دیگر حواشی پیش‌آمده برای موسیقی در اواخر سال بود. از اسفند ماه اعتراض‌ها نسبت به احتمال حذف معافیت مالیاتی هنرمندان مطرح و حتی کارزاری با حدود ۱۰ هزار امضا به راه افتاد و از رییس مجلس خواسته شد تا مصوبه‌ی حذف معافیت مالیاتی هنرمندان را از مشاغل مختلف حوزه‌های فیلم، تئاتر، موسیقی و هنرهای تجسمی و سنتی، به‌ویژه در شرایط سخت ناشی از کرونا با حساسیتی بیشتر بررسی کنند تا بار اضافه‌ای در این اوضاع اقتصادی با کمبود حمایت‌های دولتی، تحمیل نشود.
چهارشنبه ـ چهارم اسفند ماه ـ مجلس شورای اسلامی در بررسی‌های بودجه ۱۴۰۱ در بخش درآمدی اعلام کردند که هنرمندان با درآمد بالای ۲۶۰ میلیون در سال باید مالیات بپردازند.
اما در شرایطی که این تصمیم با همچنان با انتقاد همراه بود، ۱۲ اسفند ماه سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۱ اعلام کرد که مصوبه این کمیسیون درباره مالیات هنرمندان حذف شد و همان مصوبه صحن ملاک خواهد بود و بدین ترتیب «معافیت مالیاتی هنرمندان در سال ۱۴۰۱ ابقا شد.
