سنگینی سایه سنت بر سر تئاتر کودک

شهرام کرمی، مدرس و کارگردان تئاتر، در اولین کارگاه آنلاین آموزشی نمایشنامه‌نویسی کودک و نوجوان «بادکنک طلایی» که با محوریت ایده و داستان، از سوی اداره توسعه فرهنگ شهروندی وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان برگزار شد، با تأکید بر تفاوت و پیچیدگی نمایشنامه کودک نسبت به نمایشنامه بزرگ‌سالان اظهار کرد: شاید نوشتن نمایشنامه کودک و نوجوان ساده به نظر برسد، اما ورود به عرصه نوشتاری نمایشنامه کودک و نوجوان دشوار است چراکه هم نیازمند مهارت اندوزی و هم دارای پیچیدگی‌های فنی است.

وی قدمت هنر تئاتر را بسیار کهن دانست و گفت: قدیمی‌ترین تئاتری که نمایشنامه آن به دست ما رسیده، اثر سوفوکل است که به پنج قرن پیش از میلاد برمی‌گردد. برخلاف تئاتر بزرگ‌سالان، تئاتر کودک و نوجوان نوپاست و به دو قرن گذشته برمی‌گردد. اواخر قرن ۱۹ میلادی را می‌توان آغاز شکل‌گیری تئاترهای دوره‌گردی با مضامین سرگرمی برای کودکان در نظر گرفت.

این نمایشنامه‌نویس، خاستگاه تئاتر کودک و نوجوان را اروپا معرفی کرد و یادآور شد: تئاتر کودک و نوجوان در پی شکل‌گیری و گسترش «رمان» ظهور یافت. رمان «دون کیشوت» اثر سروانتس، سرآغاز مهمی در پدیده رمان شد و به دنبال آن خلق رمان‌هایی برای کودکان و نوجوانان شکل گرفت.

وی تصریح کرد: رمان «آلیس در سرزمین عجایب» در سال ۱۸۶۵ را نخستین رمان اختصاصی نوجوانان می‌دانند اما در این زمان هم هنوز ادبیات جدی برای کودکان مطرح نبود.

این کارشناس نمایشنامه‌نویسی و تئاتر به آثاری از جک لندن، مارک تواین، چارلز دیکنز در قرن نوزدهم اشاره کرد و ادامه داد: در ابتدای قرن بیستم با توسعه آثار ادبی در حوزه نوجوان تئاتر کودک و نوجوان شکل گرفت. در ایران نیز پدیده تئاتر کودک و نوجوان به اجرای تئاتر در مهدکودک توسط جبار باغچه بان برمی‌گردد.

کرمی خاطرنشان کرد: نخستین نمایشنامه کودک و نوجوان منتشرشده در ایران مربوط به ۷۰ سال گذشته است و با شکل‌گیری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در دهه چهل خورشیدی، تئاتر کودک و نوجوان تجلی یافت.

وی با بیان اینکه از دهه چهل تاکنون نمایشنامه‌نویسی و تئاتر کودک و نوجوان در ایران افت‌وخیزهایی را طی کرده، افزود: در بسیاری از موارد تئاتر کودک و نوجوان در ایران جنبه اجرایی داشته، به‌طوری‌که یا نمایشنامه‌ای از آن در دست نیست و یا از فقر محتوا رنج می‌برد.

این مدرس، در ادامه، برخی از چهره‌های شاخص ادبیات کودک و نوجوان در ایران را معرفی کرد و گفت: داوود کیانیان، منصور خلج، حسن دولت‌آبادی، رضا بابک و مرضیه برومند از پیشکسوتان عرصه تئاتر و نمایشنامه‌نویسی کودک محسوب می‌شوند.

کرمی با تأکید بر اینکه نمایشنامه کودکان و نوجوان باید به سرگرمی، تفریح، آموزش و اندیشه هم‌راستای هم بپردازد، تصریح کرد: نگاه تک بعدی به نمایشنامه و تئاتر کودک و نوجوان خطاست و باید در این‌گونه ادبی، تمام وجوه از سرگرمی گرفته تا آموزش، مورد توجه قرار بگیرد.

به گزارش ایسنا، وی توضیح داد: نمایشنامه بنیاد و پایه تئاتر است و ضرورت خلق یک نمایشنامه، کسب اصول نگارش همراه قریحه ذاتی با چاشنی خلاقیت و تخیل است. خواندن منابع ادبی، مذهبی، اسطوره‌ها و داستان‌های پریان نیز می‌تواند الهام‌بخش نمایشنامه شود؛ البته مقوله الهام با کپی‌برداری صرف متفاوت است.

این نمایشنامه‌نویس خطاب به دوستداران نمایشنامه‌نویسی گفت: منابع تاریخی را مرور کنید اما تحت تأثیر احساسات، به نگارش نمایشنامه دست نزنید. سعی کنید طوری پلات نمایشنامه را طرح‌ریزی کنید که برای آیندگان هم ماندنی و خواندنی شود. در نمایشنامه کودک و نوجوان از دیالوگ‌نویسی پرهیز کنید، حتماً پلات را بر روی کاغذ بیاورید، بر اساس آن پیش بروید و هیچ‌گاه در نوشتن عجله نکنید.

کرمی در بخش دیگر به تفاوت قوه تخیل و فانتزی پرداخت و یادآور شد: قوه تخیل با واقعیت می‌تواند مرتبط باشد چه‌بسا انسان در تخیل پرواز را دنبال کرد و به آن دست‌یافت اما این نکته را فراموش نباید کرد که فانتزی هیچ جایگاهی در عالم واقعیت ندارد.

این کارگردان و نمایشنامه‌نویس با بیان اینکه شخصیت‌پردازی در نمایشنامه‌نویسی یک اصل مهم است، خاطرنشان کرد: امروزه تئاتر کودکان و نوجوان با شیوه تعاملی و خلاقانه در دنیا پیش می‌رود و این در حالی است که هنوز زیرساخت‌های تئاتر و نمایشنامه کودک و نوجوان ایران همان سبک و سیاق سنتی را دارد.

کرمی بر هماهنگی عین و ذهن در نگارش نمایشنامه کودک و نوجوان نیز تأکید کرد و گفت: باید اطمینان حاصل کرد که ایده‌ها را از طریق واژه‌ها به ذهن مخاطب منتقل می‌شود.

وی، نمایشنامه‌نویسی کودکان و نوجوانان را یک ژانر پیچیده و ظریف دانست چراکه نمایشنامه دشوارترین گونه ادبیات است و نمایشنامه کودک و نوجوان هم مشکل‌ترین گونه نمایشنامه‌نویسی محسوب می‌شود.

انتهای پیام

منبع:ایسنا