علفه، سنت کهن مردمان خراسان شمالی در آستانه نوروز
ایسنا/خراسان شمالی مردم خراسان شمالی طبق سنتی قدیمی در آستانه عید نوروز و در شب آخرین جمعه سال، آیین «علفه» را با شکوه تمام برگزار کرده و در آن یاد درگذشتگان را گرامی می‌دارند، این سنت کهن که با شماره ۱۱۵۱ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، به‌عنوان فرهنگ مردم این خطه هرساله برگزار می‌شود.
واژه علفه در اصطلاح به معنی خیرات و اطعامی که برای مردگان انجام می‌شود، اطلاق می‌شود و با این هدف برگزار می‌شود که طی آن زندگان در پایان هرسال با انجام مراسم فاتحه‌خوانی و خیرات، یاد مردگان آن سال را گرامی می‌دارند و آماده ورود به سال جدید می‌شوند.
در سال‌های اخیر نیز این رسم زیبا برگزار می‌شود و اهالی، حتی آن‌هایی که در خارج از منطقه هستند، سعی دارند تا حد امکان خود را در روز علفه به زادگاه خود برسانند و در مراسم شرکت کنند.
معنی کلمه علفه در فرهنگ فارسی معین این‌چنین آمده است:
به گزارش ایسنا، علفه نام سنتی کهن در فرهنگ خراسانی‌ها است که در آستانه نوروز برای به یادآوردن رفتگان از دنیای فانی برگزار می‌شود. علفه در اکثر شهرها و روستاهای خطه خراسان با اندک تفاوتی در نوع و کیفیت اجرای آن برگزار می‌شود. مردم این خطه معتقدند که باید ارواح مردگان را هم در این شادی سهیم و با یاد کردن آنان دعای خیر برای خود و خانواده طلب کرد.
نام علفه به‌واسطه وجود علف و سبزی که یک پای سفره هفت‌سین و روز علفه است بر آن گذاشته شده است. علفه آیینی ویژه است که در آن هم یاد و جای رفتگان سبز می‌شود و هم سنتی زنده سبز برای زندگان و سبزی زندگی است.
درون‌مایه علفه، تهیه و مقدمات و به استقبال نوروز رفتن و یاد کردن از درگذشتگان هر خانواده در سالی که گذشت است.
در بین اهالی خراسان شمالی سه روز مانده به نوروز علفه نامیده می‌شود، افراد به‌صورت گروهی به منازل آنان که در طول سال مرده‌ای داشته و صاحب‌عزا هستند، مراجعه و فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند.
بروی قبور هریک از رفتگان سال جاری فرش پهن و بر روی آن قرآن، خرما، شیرینی، حلوا و میوه قرار داده و خیرات می‌کنند. شرکت‌کنندگان زن و مرد به هر یک از قبور مراجعه و در پایان تمام افراد حاضر به‌صورت دایره‌وار می‌ایستند و اعلام فاتحه‌خوانی کرده و صاحبان عزا به‌صورت گروهی با دور زدن از افراد حاضر تشکر و قدردانی و سپس قبرستان را ترک می‌کنند.
صاحبان عزا که در طول سال عزیزانشان را ازدست‌داده‌اند، هرکدام در منازلشان مراسم فاتحه‌خوانی و قرآن‌خوانی برگزار می‌کنند و مردم هم به منازل آن‌ها رفته و فاتحه‌خوانی نموده و صاحب‌عزا آن‌ها را برای صرف شام دعوت می‌کند.
آیین علفه در مناطق روستایی خراسان شمالی
در مناطق روستایی این مراسم در قالب‌های جذاب‌تر، زیباتر و سنتی‌تر اجرا می‌شود. اهالی این منطقه بر اساس همان اعتقادی که از ایرانیان باستان برجای‌مانده از چند روز به نوروز مانده در خانه مشک و عنبر می‌سوزانند و شمع چراغ می‌افروزند تا زمینه خوشحالی ارواح مردگانشان را فراهم کنند.
در روستای خراشا به روز قبل از عید «علفه» و به شب عید «کلفه (kalafe)» می‌گویند. در این روز صاحب‌کاران برای دهقانان خود یک دیس برنج پخته به‌عنوان شام شب عید می‌فرستند و دهقانان هم متقابلاً مرغ یا خروسی به آن‌ها هدیه می‌کنند.
ساکنان روستای زوعلیا یک جمعه مانده به عید را علفۀ مرده‌ها و روز عید را علفۀ زنده‌ها می‌دانند.
در شب عید یا علفۀ زنده‌ها، جوانان دستمالی را به ریسمان می‌بندند و از سوراخ پشت‌بام خانه یا جلوی پنجره آویزان می‌کنند که اصطلاحاً به آن «خلته گلده (xalta galda)» می‌گویند. صاحب‌خانه که از جریان امر باخبر است، مقداری تنقلات شامل گردو، کشمش، تخم‌مرغ و یا مبلغی پول داخل دستمال می‌گذاشت و فرد مزبور دستمال را بالا می‌کشد.
همچنین در اغلب این مناطق در این روزها مردم ضمن پخت شیرینی‌های سنتی و محلی مثل کلوچه، نان قاق، فتیر، قطاب و… و غذاهای خاص، بخصوص آنان که در طول سال مرده‌ای داشته و صاحب‌عزا هستند به‌صورت گروهی در مساجد مجلس ختم و یادبود و فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند.
مردم با حضور در قبرستان به مقام والای شهیدان ادای حق‌شناسی و احترام می‌کنند.
آیین علفه، زیباترین مظهر فرهنگ ایران باستان
علفه آیینی از زیباترین مظهر فرهنگ ایران باستان و نوروز تا به امروز است.
ایرانیان از دیرباز برای رفتگان و درگذشتگان خود احترام خاصی قائل بودند و سعی می‌کردند که به‌نوعی روح آنان را ازخودراضی نگه‌دارند بر اساس همین سنت، مراسم گوناگونی برای تجلیل از مردگان و شادی روح آن‌ها و طلب آمرزش در جای‌جای ایران‌زمین مرسوم است.
جناب آقای رضا سلیمان نوری در مقاله‌ای در خصوص قدمت این آیین آورده است:
ایرانیان مسلمان شده در طی چهار قرن و خاصه قرون سوم و چهارم هجری تلفیقی شیرین و موفق از باورهای ایرانی پیشین و اسلامی پسینِ خود ساختند.
علی حسین‌پناه کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در خصوص تأثیر این آیین بر مـوارد اجتماعی، اقـتصادی، فرهـنگی، جغرافـیایـی و کالبدی منطقه گفت: شرکت اهالی منطقه در آیین علفه، علاوه بر کارکرد عمومی و همیشگی خود، کارکرد جدیدتری را آشکار می‌سازد و آن نمایش گوشه‌هایی از فرهنگ جامعه است.
او عنوان کرد: آیین علفه ، از راهکارهای ابراز همدردی و بیان عواطف افراد داغدار محسوب می‌شود که از جنبه‌های تأثیرات اجتماعی این آیین است.
حسین‌پناه با بیان اینکه آرامش، پذیرش و تسکین پس از آیین علفه برای افراد، می‌تواند غم ناشی از نبودن عزیزان را تحمل‌پذیر کند، اظهار کرد: برگزاری این آیین ریشه در باورها و اعتقادات مذهبی مردم منطقه دارد و هدف آن، اجرای آیین‌هایی ازجمله طلب آمرزش و آرامش برای روح افراد درگذشته با حضور در این آیین علفه است.
کارشناس مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی افزود: آیین علفه در آخرین جمعه سال یک سنت پسندیده است و در کنار زیارت اهل قبور به دلیل اینکه مدت سه روز اقوام و خویشان برای اجرای این مراسم در کنار هم هستند نوعی صله‌رحم هم به شمار می‌آید که تا پیش از شیوع کرونا همه‌ساله انجام می‌شد.
آیین علفه(عرفه) با گستره موضوع فرهنگی ناملموس استان خراسان شمالی با شماره ۱۱۵۱ به ثبت ملی رسیده است.
منبع:ایسنا