علیرضا بهشتی: برای منتقد اجتماعی فرش قرمز پهن نمی‌کنند

  علیرضا بهشتی در برنامه عزاداری مجازی حسینیه جماران با عنوان «حسین (ع) و نقد نهادگرایانه حکومت دینی» اظهار کرد: بزرگداشت عاشورا را نمی توانیم و نباید فراموش کنیم؛ نه به این خاطر که این حادثه مصیبت بار همراه با فجایع انسانی، ناجوانمردی ها، ظلم و ستم در عرصه های مختلف بوده باشد. البته بزرگداشت عاشورا می تواند و بلکه پسندیده است که با ذکر مصائب آن روز همراه باشد؛ چه از طریق مرثیه خوانی، اشعار، خطابه و منبر و چه از طریق فیلم و هر ابزار هنری و رسانه ای دیگر که امروزه خوشبختانه بسیار گسترده تر و متنوع تر شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: اگر این وقایع همراه نباشد با بحث درباره پیامی که این نهضت برای ما در اکنون دارد، ذکر مصیبت ها این حادثه را زنده نگه می دارد که فراموش نشود اما اثری در زندگی فردی و اجتماعی ما نخواهد داشت. از همین رو فکر کردم می توانیم با ابزار تجزیه و تحلیلی که دانش روز در اختیار ما قرار داده و من از میان آنها نهادگرایی جدید را انتخاب کردم برای اینکه این پیام را به عنوان برنامه زندگی خودمان تلقی کنیم، پایبند باشیم و به این وسیله پیروان راستین امام حسین (ع) و ائمه اطهار (ع) و پیامبر گرامی اسلام(ص) و همه پیامبران الهی باشیم.

وی با تأکید بر اینکه عاشورا در بستر حکومتی دینی اتفاق افتاد، اظهار کرد: احساس خطری که امام کردند این بود که انقلاب پیامبر (ص) اگرچه مدت ها بود به دست نااهلان افتاده بود اما این بار در یک بزنگاه تاریخی قرار دارد به آرامی و تحت پوشش بحث بیعت و با شعارهای دینی و تحت لوای انجام احکام دینی حکومت از حالت خلافت دارد خارج می شود و به حالت سلطنت در می آید. تا اینجا امکان نقد در جامعه اسلامی وجود داشت و آنچه که ما می دانیم این است که هر گونه نهادی که نظارت مردم و نقد منتقدان را برنتابد به تدریج و به آرامی از بین می رود و این نظارت زنده که ما از آن به عنوان امر به معروف و نهی از منکر یاد می کنیم از نظام اسلامی رخت بربسته است.

بهشتی ادامه داد: آنچه امام حسین (ع) آسیب می داند این است که دیگر حکومت نیاز به کسب مقبولیت از سوی شهروندان برای خودش نمی بیند، قانون حاکم نیست و افراد وابسته می توانند قانون را طوری تفسیر کنند که در مسیر اهداف حاکمان قرار بگیرد و بالأخره اینکه نظارت عمومی و پاسخگویی به کلی از بین می رود. این می تواند مبنایی قرار بگیرد برای اینکه ما پیام امام حسین(ع) در این زمینه را در نظر بگیریم.

وی یادآور شد: توجه داشته باشیم اگر ما از دانش روز استفاده می کنیم نمی خواهیم آنچه در دین هست به نفع دانش روز مصادره مطلوب شود بلکه برای فهم عمیق تر ابعاد آن به ما کمک می کند و طبیعتا به خاطر تلازم عقل و وحی ما منعی هم به لحاظ دینی در این کار نداریم.

وی ادامه داد: مصلحان و رهبران مصلحی معمولا زمانی موفق هستند که بتوانند با زبان عامه مردم این مباحث نقادانه را بیان و توجه آنها را به خودشان جلب کنند. حتی در قرآن کریم هم مسأله همزبانی منتقد با جامعه بسیار مطرح است. یعنی گفته می شود پیامبران انسان هایی هستند که در کوچه و بازار مثل شما می گردند و زندگی می کنند و انسان هایی از جنس خودتان هستند. تنها یکی دو مورد فردی از خارج جامعه برانگیخته می شود که اتفاقا خیلی موفق نیستند. بنابر این هرچه منتقد از زبان عمومی استفاده کند طبیعی است که منتقدان گسترده تری خواهد داشت.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: نقادی مخاطراتی دارد و برای منتقد اجتماعی فرش قرمز پهن نمی کنند. مراکز و کانون های مختلف قدرت در جامعه با او مقابله می کنند و سعی می کنند برای او شایعات درست کنند، علیه او افشاگری می کنند، سعی می کنند که او را مسخره کنند، اهداف و بیان های او را به گونه ای دیگر وارونه به مردم منتقل کنند و سعی می کنند انگیزه های او را به انگیزه های شخصی او مرتبط کنند نه انگیزه ای که در آن خدمت به جامعه مطرح است. معمولا منتقدان دائم در حال مبارزه هستند، به زندان کشیده می شوند و حصر و حبس و تبعید می شوند؛ حتی در طول تاریخ دیده ایم که کشته می شوند. چنانچه در مورد واقعه کربلا می بینیم که جان عزیز خودشان را از دست می دهند و خانواده آنها در سختی های گوناگون قرار می گیرند.

وی یادآور شد: دوگانه انقلاب و اصلاح خیلی مطرح شده و درباره قیام امام حسین(ع) هم وجود دارد. در پرتو نقد اجتماعی ضرورتی ندارد که این را یک دوگانه بدانیم. اگر این طور بیان شود که اصل بر اصلاح است تلاشگران به طور فردی، گروهی یا کل جامعه سعی می کنند از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب حرکت کنند. در تعبیر امام حسین(ع) هم آمده که برای اصلاح امت جدّم قیام کرده ام. بنابر این مسأله اصلاح است.

بهشتی تأکید کرد: گاهی بر سر راه اصلاح موانع خطیری وجود دارد که به ناچار باید به انقلاب به معنای دگرگونی های بنیادین، نه توسل به خشونت، دست زد. بنابر این لازم نیست به دام دوگانه انقلاب و اصلاح بیفتیم و منتقدان همین گونه بوده اند و با توجه به امکانات، پایگاه اجتماعی و میزان یاران خودشان حرکت می کردند و بر این اساس که ببینند چه چیزی امروز ممکن تر و ضروری تر است.

وی افزود: نقد اجتماعی بیش از هر چیز دیگر با مسأله «نظارت عمومی» و پاسخگو بودن حکومت، حاکمان و صاحبان قدرت را متبلور می کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: ما امروز فاصله اجتماعی را به شدت در جامعه خودمان و جهان می بینیم. کسی مخالف این نیست که سرمایه ها در جهت آبادانی و خیر جامعه به کار برده شود اما نظام سرمایه سالاری که افزودن سرمایه و پول و برای پول هدفش هست نه خدمت به زندگی و معیشت انسان ها، به گونه ای شده که فاصله شمال و جنوب که کسی در علوم اجتماعی از آن صحبت نمی کرد امروزه دوباره برگشته و ما می بینیم که چقدر تفاوت وجود دارد.

بهشتی افزود: نظام های استبدادی آنقدر مردم را گرفتار معیشت خودشان می کنند که نمی توانند فراتر از آن به بحث نقد اجتماعی و امثال اینها بپردازند و همه فکرشان این است که چگونه امروز را به فردا برسانند و چگونه نان آور خانواده سرافکنده نباشد. امروزه ما شاهد هستیم در سراسر دنیا این گونه تفکر که امکان هرگونه مشارکت اجتماعی را مسدود کرده چقدر گسترده شده است. یعنی همه مجبور هستند برای حفظ بقای خودشان بجنگند. الآن مسأله «بقا» است و چگونه زندگی کردن نمی تواند در این بستر مطرح باشد.

منبع: ايسنا