فرسودگی جسمی و روحیِ کارگران/ اگر بخواهند مشکل را ریشه‌ای حل کنند…
کار کردن برای رسیدنِ به چیزی کمتر از هیچ؛ این وضعیتِ امروز کارگران ماست. کارگرانی که بهترین سالهای عمر خود را کار می‌کنند بدون آنکه زندگی کنند و در این مسیر درگیرِ انواع بیماری‌های جسمی و روحی می‌شوند، اما نه فرصتی برای درمانِ دردهای خود دارند و نه احتمالا انگیزه‌ای.
کار کردن برای رسیدنِ به چیزی کمتر از هیچ؛ این وضعیتِ امروز کارگران ماست. کارگرانی که بهترین سالهای عمر خود را کار می‌کنند بدون آنکه زندگی کنند و در این مسیر درگیرِ انواع بیماری‌های جسمی و روحی می‌شوند، اما نه فرصتی برای درمانِ دردهای خود دارند و نه احتمالا انگیزه‌ای. اگرچه آمار دقیقی از میزانِ شیوع اختلالات روانی در بین کارگران نداریم اما اگر به موقعیتِ کارگران در بازار کار نگاه کنیم متوجه می‌شویم که آن‌ها نباید چندان حال خوشی داشته باشند!
بیش از نیمی از کارگران در ایران حداقل‌بگیر هستند و حداقل حقوق آن‌ها – حتی با وجود افزایشِ ۵۷درصدی مزد – فاصله‌ی بسیاری با خط فقر و نرخ سبد معیشت دارد. پس اگر کارگری بخواهد از پس هزینه‌های زندگی خود بربیاید باید بیش از ۸ ساعت در روز کار کند. این یعنی کارگرانِ بسیاری باید تمام روز خود را کار کنند تا بتوانند نیازهای اساسی زندگی خود را – آن هم به شکل حداقلی – تامین کنند. کارگری که بیش از ده ساعت در روز کار می‌کند و فرصتی برای زندگی کردن ندارد چطور می‌تواند به لحاظ روحی آرامش داشته باشد؟!
نود و پنج درصد از کارگران قراداد موقت هستند؛ یعنی اگر برای رسیدنِ به حداقل حقوق قانونیِ خود اعتراض کنند بلافاصله اخراج می‌شوند. پس اگر کارگری نیاز به کار دارد، باید تمام شرایطی که کارفرما برای او تعیین کرده را قبول کند. او نمی‌تواند بابت دستمزدِ پایین خود، عدم پرداختِ حق بیمه، کار کردن در محیطی آلوده و نامطمئن، اضافه‌کارهای اجباری، رد شدنِ عنوان‌های شغلیِ نامرتبط و… اعتراضی داشته باشد چون به راحتی اخراج می‌شود و هیچ کس، حتی مراجعِ قانونی هم نمی‌توانند از او در مقابل کارفرما دفاع کنند. واقعیت یک چیز است: قرادادهای موقت قدرتِ کارفرمایان را به قدری افزایش داده است که حکم کارفرما بر حکمی، حتی حکم قانون، اولویت دارد. در چنین شرایطی کارگران چطور می‌توانند به لحاظ روحی آرامش داشته باشد؟!
افزایشِ حضورِ پیمانکاران در بازار کار ایران، موقعیتِ کارگران را بیش از پیش تضعیف کرده است. کارگرانی را تصور کنید که نه تنها قراداد موقت هستند بلکه زیر نظر پیمانکاران کار می‌کنند و از هیچ کدام از مزایای کارگران قرارداد مستقیم برخوردار نیستند. آن‌ها کار یکسان می‌کنند اما نه مزد یکسانی دریافت می‌کنند و نه از مزایای رفاهیِ یکسانی برخوردارند. چنین موقعیتی به استناد صحبتهای همین کارگران، آسیب بسیاری به لحاظ روحی به آن‌ها وارد کرده است. ناصر آغاجری (فعال مستقل کارگری) پیشتر در مورد کارگران پیمانکاری نفت و گاز عسلویه گفته بود این کارگران به دلیل موقعیتِ بد شغلیِ خود و حضور طولانی مدت در محل کار و نداشتن فرصت برای سپری کردنِ زمان با خانواده، معمولا دچار افسردگی می‌شوند.
با اشاره به این وضعیتِ کارگران در آستانه‌ی روز کارگر از محمد چکشیان (معاون امور فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) پرسیدیم که برنامه و راهکار آن‌ها برای حل بحرانِ روانی و اجتماعی کارگران چیست؟ هدف ما از طرح این سوال شاید بیش از آنکه شنیدن در مورد برنامه‌ها بوده باشد، سنجیدنِ پاسخ آن‌ها بود تا ببینیم تا چه اندازه قائل به این هستند که برای حل چنین بحرانی باید ریشه‌ی مشکلات را هدف بگیرند.
چکشیان در پاسخ سوال ما گفت: یکی از مهم‌ترین مسائل ما توجه به آسیبهای حوزه اجتماعی – روانشناختیِ موجود در بین کارگران است و ما نیز معتقدیم بخشی از این آسیبها به مسائل معیشتی و کاری و بخشی هم به مسائل فردی و خانوادگی مربوط است.
معاون امور فرهنگیِ وزارت کار تصریح کرد: برای آنکه نیروی کار بتواند با نشاط و سلامت و انگیزه عمل کند، بحث سلامت جسمی و روحی او برای ما اهمیت بسیاری دارد و برنامه‌هایی در این زمینه داریم.
چکشیان سپس از هادی بهداد (مدیرکل امور اجتماعی وزارت کار و رفاه) خواست تا برنامه‌های این معاونت را برای ما تشریح کند.
در ادامه بهداد با اشاره به اهمیتِ پرداختن به موضوعِ وضعیتِ اجتماعی و روانی کارگران گفت: ارزیابی‌هایی که ما از پایش‌های مختلف در حوزه‌ی آسیبهای اجتماعی انجام داده‌ایم نشان می‌دهد که اولویت ما باید ارائه‌ی خدمات سلامت روان به کارگران باشد.
مدیرکل امور اجتماعی وزارت کار و رفاه افزود: سلامت روان به عنوان منشاء بسیاری از آسیبهای اجتماعی در جامعه کار و تولید باید مورد توجه قرار بگیرد به همین دلیل ما سندی را به عنوان سند ارتقای سلامت روان کار و تولید در دو ماه آخر سال گذشته تنظیم کردیم که مبنای این سند، بررسی جوانبِ مختلفِ حل این مشکل است. در واقع پازلی که از کنار هم قرار دادنِ این جنبه‌ها تکمیل می‌شود باعث کاهش آسیبهای اجتماعی و روانی خواهد شد.
وی گفت: این سند از ۴۰ اقدام در حوزه‌های مختلفِ پیشگیری از آسیب تهیه شده است و در همین راستا توجه ویژه‌ای به موضوع شبکه‌ی خانه‌های بهداشت کارگری شده و افزایش پوشش خدمات در بخشهای مختلف حوزه‌ی سلامت روان مورد توجه ماست.
بهداد افزود: در حال حاضر قریب به یک میلیون کارگر را در حوزه سلامت روان تحت پوشش قرار داده‌ایم که طبق دستور آقای عبدالملکی این تعداد باید به سه میلیون نفر برسند. به همین دلیل بنگاه‌های تولیدیِ ۲۰ تا ۵۰ نفره را به عنوان هدف اصلیِ اجرای برنامه‌ی سلامت روان قرار داده‌ایم، چون بخش بزرگی از جامعه‌ی کارگری ما در این بنگاه‌ها مشغول به کار هستند.
وی همچنین گفت: در موضوع اعتیاد هم توافق خوبی با ستاد مبارزه با مواد مخدر تنظیم کرده‌ایم. تقریبا در ده بند تفاهمنامه برنامه‌های مختلفی تنظیم شده است.
به گفته‌ی این مقام مسئول؛ رویکرد اصلی معاونت در سال جدید رویکرد جامع‌نگر است. اگر قبل‌تر ما فقط به موضوع آگاه‌سازی و پیشگیری‌های اولیه تمرکز داشتیم الان به موضوعاتی مثل غربالگریِ افراد، حمایت از خانواده‌های این افراد، درمانِ افرادی که دچار آسیب شده‌اند و توجه به افرادی که در معرض آسیب هستند نیز توجه می‌کنیم. همه‌ی اینها در کنار هم سیاستهای ما را در حوزه سلامت روان است.
معاونت امور فرهنگی و اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر نگاه همه جانبه برای حل مسئله‌ی سلامت روانِ کارگران تاکید داشت اما این نگاه همه جانبه باید پیش از هر چیز دست روی عوامل ایجادکننده‌ی چنین بحرانی بگذارد. تحت پوشش قرار دادنِ یک میلیون یا سه میلیون کارگر و اجرای برنامه‌ی سلامت روان بر روی آن‌ها تا زمانی که عوامل ایجاد کننده‌ی چنین بحرانی به قوت خود پابرجا هستند، نمی‌تواند اقدامی موثر باشد.
گزارش: زهرا معرفت
منبع: ايلنا