مشکلات آموزشی مدارس و تبعات فضای مجازی برای دانش‌آموزان
یک استاد دانشگاه فرهنگیان ضمن تبیین مشکلات آموزشی مدارس و تبعات فضای مجازی برای دانش‌آموزان تاکید کرد که یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های آموزش مجازی که در دوره کرونا برگزار شده، تعامل اندک میان دانش‌آموز و معلم است که ریشه آن اصرار بخش‌های ستادی بر رعایت قواعد آموزش حضوری در آموزش مجازی و توجه اندک آنها به تحقق اهداف اصلی آموزش است.
به گزارش ایسنا، حجت‌الله بنیادی، پژوهشگر آموزش‌وپرورش و استاد دانشگاه فرهنگیان به «مشکلات آموزشی مدارس و تبعات فضای مجازی برای دانش‌آموزان» پرداخت و ضمن تبیین چالش‌ها، راهکارهایی نیز به این منظور ارائه کرد.
وی با اشاره به بروز کرونا در اواخر سال ۱۳۹۸ و اوج گرفتن آن در ابتدای سال ۹۹ که موجب تعطیلی مدارس شد گفت: با وضعیتی روبه رو شدیم که تجربه‌ای درباره آن در ایران و سایر کشورها وجود نداشت. برای تعطیل نشدن آموزش‌ها سال تحصیلی ۹۹ با مشکلات متعدد آموزشی در بستر برنامه‌ای به نام شاد، سپری شد و این بحران، ضعف شدید وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را در این زمینه، بسیار برجسته کرد.
از ضعف سواد دیجیتالی تا شکاف دیجیتال؛ مشکلات متعدد ارتباط الکترونیکی معلمان با دانش آموزان
این استاد دانشگاه ادامه داد: رشته ارتباطی که رکن اصلی آموزشی دانش‌آموز و معلم است از یکدیگر گسسته شد و می‌بایست راه جدیدی برای برقراری ارتباط آموزشی مؤثر بین معلمان و دانش‌آموزان طراحی می‌شد. شکاف دیجیتال در آموزش‌وپرورش و ضعف سواد دیجیتالی معلمان، دانش‌آموزان و اولیای آنها مسئله‌ای اساسی است که موجب شد، برقراری ارتباط منظم آموزشی میان قریب به یک میلیون معلم و بیش از ۱۵.۵میلیون دانش‌آموز در پراکندگی جغرافیایی به وسعت ایران، در بستر برنامه شاد، بزرگ‌ترین شبکه تعاملی آموزشی کشور، با مشکلات متعددی همراه شود.
عدم برنامه‌ریزی برای جلوگیری از رهاشدگی دانش آموزان در بستر باز اینترنت
بنیادی با تاکید بر اینکه به نظر می‌رسید در ابتدای سال تحصیلی جاری، برنامه‌های جدی که با بهره‌وری بهتر و آسیب کمتر، امکان بهره‌گیری تمام دانش‌آموزان، به ویژه روستاییان و عشایر، در سراسر کشور را از تحصیل آنلاین، عدالت آموزشی و حل مشکلات برنامه شاد داشته باشد، طراحی و ساماندهی نشده و بیشتر تلاش‌های این وزارتخانه معطوف به واکسیناسیون معلمان بود افزود: در عین حال برنامه‌ای برای رها نشدن دانش‌آموزان در بستر باز اینترنت طراحی نشده بود؛ این در حالی است که بر اساس سند تحول آموزش‌وپرورش و ماده ۶۹ قانون برنامه ششم توسعه، بر ایجاد و گسترش دسترسی الکترونیک (سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوا) به کتب درسی و تولید محتوا تاکید شده، اما متاسفانه اقدام مناسبی در مورد آن انجام نشده است.
تجربه آموزش در دوران کرونا
مسئولیت مثال زنی معلمان
به گفته این استاد دانشگاه در حالی که “آموزش تعطیل نمی‌شود”؛ اولین و مهمترین راهبرد وزارت آموزش‌وپرورش در شرایط کرونا بود؛ در گام نخست با بهره گیری از تجربه دوران دفاع مقدس، آموزش تلویزیونی با همکاری مسئولانه و جهادی صداوسیما در همان هفته تعطیلی سراسری مدارس، آغاز شد. به تدریج و در زمان کوتاهی چهار شبکه تلویزیونی برای نمایش روزانه بیش از ۴۰ نوبت کلاس درس، فعال شدند. با توجه به پوشش فراگیر شبکه‌های تلویزیون، مدرسه تلویزیونی فراگیرترین امکان آموزشی بود که اکثر قریب به اتفاق دانش‌آموزان در سراسر کشور امکان بهره‌برداری از آن را داشتند.
وی در مصاحبه با اداره پژوهش‌های سیاسی معاونت سیاسی سازمان صداوسیما ادامه داد: تلویزیون هرچند گشایش مهمی ایجاد کرد، یک سویه بودن ارتباط، کمرنگ شدن نقش معلم به عنوان اصلی‌ترین رکن آموزشی، نبود اطمینان از میزان یادگیری دانش‌آموزان و نبود شرایط لازم برای پاسخ به سؤالات و ابهامات آنان، ضرورت اتخاذ تدبیر دیگری را آشکار کرد. معلمان با خلاقیت‌های ممتاز و مسئولیت‌پذیری مثال زدنی، آموزش دانش‌آموزان را به روش‌های گوناگون پی گرفتند. آموزش بر روی تخت بیمارستان، استفاده از دیواره یخچال یا در خودرو به عنوان تابلوی ارائه درس و تکاپوی مثال زدنی معلمانی که اولین بار، کار در فضای مجازی را تجربه می‌کردند، نمونه‌هایی از نقش آفرینی آنها در شرایط کرونا بود.
بنیادی تاکید کرد: لذا به دلیل تعدد شیوه‌های ارتباطی معلمان با دانش‌آموزان، ضرورت ایجاد یک بستر یکپارچه، ایمن و منحصر به ارائه خدمات آموزشی وجود داشت. به همین دلیل آموزش‌وپرورش سامانه شاد را به عنوان بستری مستقل برای ارائه آموزش راه اندازی کرد.
برنامه شاد، بزرگ‌ترین شبکه تعاملی آموزشی کشور
لزوم برنامه‌ریزی برای ارتقای تحصیلی و رشد شخصیتی دانش آموزان
استاد دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه در حال حاضر شاد، بزرگ‌ترین بستر تعاملی آموزشی در کشور، محل تشکیل کلاس‌های درس و آموزش بیش از ۱۰ میلیون دانش‌آموز است گفت: با راه‌اندازی شاد، بخشی از دغدغه‌های موجود در مورد تعطیل نشدن آموزش برطرف شد، اما بخشی از دانش‌آموزان به علت سکونت در منطقه‌ای بدون پوشش اینترنت یا برخوردار نبودن از تجهیزات مناسب، به آموزش مجازی دسترسی نداشتند. گرچه زیرساخت‌های فنی مناسب یکی از پیش شرط‌های آموزش مجازی است، توانمندی معلمان در حوزه آموزش الکترونیک نیز از شروط اصلی است.
بنیادی افزود: شکاف دیجیتال در آموزش‌وپرورش و ضعف سواد دیجیتالی معلمان دانش‌آموزان و اولیای آنها، مسئله‌ای اساسی است که بحران کرونا آن را به یکی از مهمترین چالش‌های آموزش تبدیل کرده است، بر اساس آمارها بیش از ۱۵٫۵ میلیون دانش‌آموز و حدود یک میلیون معلم، مدیر و کادر اجرایی مدارس در قالب بیش از ۱۱۰ هزار مدرسه و ۵۵۰ هزار کلاس درس در کشور وجود دارد که برای ارتقای تحصیلی و رشد شخصیتی آنها باید برنامه ریزی اصولی و دقیقی انجام شود.
مشکلات “شاد” برای معلمان و دانش آموزان
خروج 3 میلیون دانش‌آموز از گردونه تحصیل
وی در ادامه به مشکلات برنامه شاد برای دانش آموزان و معلمان نیز اشاره و عنوان کرد: در سال تحصیلی گذشته برنامه شاد مشکلات متعددی برای معلمان و دانش‌آموزان ایجاد کرد که دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل از جمله آنهاست. سال گذشته حدود سه میلیون دانش‌آموز از گردونه تحصیل خارج شدند که بیشتر آنها روستاییان، عشایر و کودکان با نوجوانانی هستند که یا به ابزار هوشمند مانند موبایل و تبلت دسترسی نداشتند یا در مناطقی زندگی می‌کردند که اینترنت در آنجا نیست. از این تعداد سه هزار و ۶۲۶ دانش‌آموز بازمانده از تحصیل، دانش‌آموزان عشایر بودند. بیشترین تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل مربوط به استان آذربایجان غربی با ۱۰۶۱ دانش‌آموز، استان لرستان با ۵۶۶ دانش‌آموز و کرمان با ۲۶۵ دانش‌آموز بود.
مهمترین مشکلات شبکه تعاملی شاد
چالش‌های آموزش‌وپرورش در زمینه آموزش مجازی
بنیادی در ادامه چالش‌های آموزش و پرورش در زمینه آموزش مجازی را اینگونه برشمرد:
– نبود پوشش کامل شبکه اطلاعات و فناوری
– تأمین نکردن سخت افزار و تجهیزات متناسب برای دسترسی بهتر دانش‌آموزان و معلمان
– خلأ شدید محتوای آموزشی مناسب در قالب آموزش‌های الکترونیکی و بازی‌های آموزشی و ارتقای مهارتها
– ضعف در دانش و مهارت معلمان برای آموزش مجازی و تولید محتوا
– کم توجهی به ایجاد بستری برای اشتراک گذاری دانش و تجربیات معلمان در سطوح مختلف ملی
– کم توجهی به ساز و کار تشویق معلمان و دانش‌آموزان برای تولید محتوا و حمایت از ظرفیت عظیم آنها
در میان این مشکلات و چالش‌ها، پوشش کامل شبکه ملی اطلاعات و دسترسی همه مناطق کشور به اینترنت از مأموریت‌های قانونی وزارت ارتباطات است، اما میزان و نحوه پیگیری و تعامل وزارت آموزش‌وپرورش در این وضعیت بی اثر نیست.
از تکالیف برنامه ششم تا واقعیت امروز آموزش مجازی در مدارس
وی یادآور شد: بر اساس ماده ۶۹ قانون برنامه ششم توسعه کشور، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید با همکاری وزارت آموزش و پرورش، تا پایان سال دوم اجرای قانون برنامه هوشمندسازی مدارس؛ امکان دسترسی الکترونیک (سخت افزاری، نرم افزاری و محتوا) به کتب درسی، کمک آموزشی، رفع اشکال، آزمون و مشاوره تحصیلی، بازی‌های رایانه‌ای آموزشی، استعدادسنجی آموزش مهارت‌های حرفه‌ای و مهارت‌های فنی و اجتماعی را به رایگان برای تمام دانش‌آموزان شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر، روستاها و حاشیه شهرهای بزرگ فراهم کند. حال با گذشت چهار سال از اجرای برنامه ششم توسعه و نزدیک شدن به پایان آن همچنان امکان دسترسی به محتوای مناسب، به ویژه بازی‌های رایانه‌ای آموزشی برای دانش‌آموزان بسیار اندک و محدود است. ضعف در مدیریت و استفاده بهینه از محتواهای تولید شده از سوی معلمان، از دیگر چالش‌های این بخش است.
حذف محتواهای تولید شده از شبکه شاد به دلیل نداشتن ظرفیت ذخیره مناسب اطلاعات
بنیادی اظهار کرد: آموزش‌وپرورش به دلیل نداشتن پیش‌بینی در خصوص سرورها با ظرفیت ذخیره مناسب اطلاعات، بخش عمده‌ای از محتواهای تولید شده را از سرورهای شبکه شاد حذف کرد؛ و این در حالی است که ساماندهی مناسبی نیز برای آن که محتواهای برتر را به صورت همگانی انتشار دهد، نداشت. از دیگر ضعف‌های اساسی شبکه شاد نبود امکان اشتراک‌گذاری و تبادل محتوا و مدیریت دانش معلمان و اولیای دانش‌آموزان است. یکی از راهکارهای مهم پیشرفت در هر بخش و نهاد، اشتراک‌گذاری دانش و اطلاعات میان دست اندرکاران است. اما برای اینکه معلمان بتوانند محتواهای آموزشی خود را در معرض ارزیابی همتایان و دانش‌آموزان قرار دهند، در شبکه شاد، سازو کار مناسبی فراهم نشده است.
مشکل اصلی آموزش‌وپرورش در دوره کرونا چه بود؟
وی در ادامه تشریح مشکلات پیش پای آموزش و پرورش گفت: با گذشت بیش از یکسال و نیم دست و پنجه نرم کردن آموزش‌وپرورش کشورمان با بیماری کرونا، همچنان رویکرد تمرکزگرا و واگذار نکردن اختیارات متناسب به مدرسه و معلم، اصلی‌ترین مشکل در مدیریت آموزش در دوران کرونا است. رویکرد تمرکزگرایی سبب شده حتی در مدیریت کلاس درس و ساعات تشکیل کلاس‌های مجازی نیز مدیران ستادی به دنبال اجرای همان قاعده یکسان آموزش حضوری در کل کشور باشند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: به جرات می‌توان گفت یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های آموزش مجازی که در دوره کرونا برگزار شده، تعامل اندک میان دانش‌آموز و معلم است که ریشه آن اصرار بخش‌های ستادی بر رعایت قواعد آموزش حضوری در آموزش مجازی و توجه اندک آنها به تحقق اهداف اصلی آموزش است. هدف از آموزش پرکردن ساعات منظم از برنامه هفتگی نیست.این موضوع در آموزش مجازی بسیار پراهمیت‌تر است و کم توجهی به آن سبب شده تمام تمرکز بر تشکیل کلاس‌های مجازی مطابق برنامه هفتگی باشد. مشکل محرومیت دانش‌آموزان از فضای شاد در کنار هم بودن و تلاش برای ارتقای یادگیری مجازی، نکاتی است که با واگذاری اختیارات مناسب به مدرسه و معلم تا حد زیادی می‌توان آن را حل کرد.
هشدار نسبت به رها شدگی در فضای مجازی با انواع محتواها
بنیادی علاوه بر تشریح مشکلات متعدد آموزشی که در بستر برنامه شاد وجود دارد به مسئله مهم دیگری نیز اشاره و تصریح کرد: در حال حاضر در خصوص بیش از ۱۰ میلیون کودک و نوجوان گوشی به دستی صحبت می‌کنیم که به صورت بالقوه، بدون محدودیت به همه پیام رسان‌ها و محتواها به راحتی دسترسی داشته، دچار اعتیاد اینترنتی شده‌اند یا در معرض آن قرار دارند. جذابیت این فضای رها شده موجب می‌شود که تعدادی از دانش‌آموزان، دیگر علاقه چندانی به درس، مطالب آموزشی و کتاب نداشته باشند و حتی در ساعات آموزشی تنها با اعلام واژه “حاضر” کلاس را رها و وبگردی کنند.
وی با بیان اینکه به دلایل متعدد از جمله اشتغال پدر و مادر، آشنایی کم والدین با فضای مجازی و پنهان کاری فرزندان، والدین اشراف چندانی به آسیب‌های این فضا ندارند تاکید کرد: علاوه بر این، کودکانی که قرار است آینده کشور را بسازند، تحرک و نشاط کافی نداشته، دچار بیمارهایی چون چاقی، بیماری‌های چشمی، کم تحرکی، کمر درد، آسیب‌های متعدد اسکلتی و عضلانی، انزوا، پرخاشگری و نیز علاقه مند به تجمل گرایی و مصرف گرایی شده و در حال غرق شدن در این دنیای بدون نظارت هستند.قطعاً اگر اکنون برنامه ریزی جدی صورت نگیرد، عوارض جبران ناپذیری برای آینده این نسل و استحاله فرهنگ رقم خواهد خورد. لذا باید مسئولان امر اقدام مناسبی برای رده بندی سنی استفاده از اینترنت، تولید محتوای جذاب، متناسب با الگوهای ایرانی – اسلامی و معرفی بازی‌های رایانه‌ای مناسب در سنین مختلف به کمک جامعه فرهیخته علمی، معلمان و دانشجویان اجرا کنند و کودکان و نوجوانانمان را از دستیابی به اطلاعات گمراه کننده نجات بخشند.
بنیادی ادامه داد: با توجه به نبود فیلترینگ و نصب راحت فیلترشکن‌ها و دسترسی آسان به محتوای ناسالم، باید از متولیان امر مجدانه درخواست کرد در این برهه حساس زمانی و آغاز سال تحصیلی جدید، با ارئه سیم کارت دانش‌آموزی و اینترنت پاک به دانش‌آموزان – به گونه‌ای که فقط برنامه‌های خاصی مانند شاد و محتواهای جذاب فرهنگی و دینی و بازی‌های متناسب با فرهنگ و گروه سنی، در دسترس آنها باشد- از نسل آینده ساز کشور صیانت کنند.
تجربه‌های جهانی استفاده از فضای مجازی برای سنین زیر ۱۸ سال
این استاد دانشگاه فرهنگیان به موضوع حضوری شدن آموزش ها و برخی تبعات آن نیز اشاره و تاکید کرد: با توجه به ترکیبی بودن آموزش حضوری و مجازی، علاوه بر توجه به مشکلات آموزشی، موضوع مهم ساماندهی فضای نابسامان مجازی اهمیت ویژه‌ای دارد. در فضای باز موجود، انواع محتواهای غیراخلاقی، ادبیات جدید با سبک و سیاق خاص این فضا و تمسخر مسائل دینی و مذهبی در قالب طنز و دوگانه سازی در اختیار نوجوانان قرار می‌گیرد و غیر مستقیم، فرهنگ، ادبیات، سبک زندگی و پایه‌های مذهبی نسل آینده ساز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی در ادامه افزود: هم اکنون بسیاری از کشورهای پیشرفته که تفاوت‌های عمیقی در بنیان‌های اعتقادی، مذهبی و سبک زندگی با ما دارند، محدودیت‌های متعددی برای کودکان و نوجوانان در این فضا ایجاد کرده‌اند. کشورهایی چون چین، هند، آمریکا، آلمان، انگلیس، ایرلند، استرالیا، کانادا، روسیه و … به دلیل اینکه کودکان و نوجوانان در اینترنت با چالش‌هایی همچون تهدید و زورگیری مجازی، اخبار و اطلاعات دروغ، محتوای مستهجن، تهدیدهای سایبری و نظایر آن مواجه اند؛ قوانین و سیاست‌هایی برای مقابله با این مشکلات وضع کرده‌اند.
وی ضمن تاکید بر اینکه در هیچ کجای دنیا به کودکی در سن دبستان، اینترنت ناپاک که قابلیت نصب برنامه‌ای چون اینستاگرام داشته باشد، نمی‌دهند گفت: در خود آمریکا هم سه مدل اینترنت کودک، خانواده و بزرگسال وجود دارد. به نظر می‌رسد در شرایطی که غالب آموزش‌ها به صورت مجازی است و دانش‌آموزان در فضای مجازی با انواع محتوا و مخاطرات مختلف مواجه اند، چاره اندیشی برای مدیریت بهینه آموزش‌ها و کاستن از آسیب‌های حضور بی حد و حصر دانش‌آموزان در فضای مجازی ضرورت مهمی است که اگر از آن غفلت شود، آثار منفی آن بسیار عمیق‌تر و ماندگارتر از آموزش‌های رسمی مدرسه است.
منبع: ايسنا