موزه‌ها مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی
نقش موزه‌ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی است. موزه‌ها روزانه بازدیدکنندگان زیادی در سنین مختلف و با فرهنگ‌های گوناکون دارند. اگر با موزه‌آرایی سنجیده و راهنمایی مناسب ارزش تاریخی و هنری هر شی بر بیننده مشخص شود، یک شی سفالی ساده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد همانند یک تابلوی نقاشی معاصر جذاب و پربیننده خواهد شد.
مشهد نیز دارای موزه‌های فراوانی است که هر یک تداعی‌گر فضایی خاص و منحصر به فرد است که از جمله آن می‌توان به موزه‌های زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد، سایت‌موزه مسجد مدرسه توس، مسجد مدرسه و موزه بانک ملی مشهد اشاره کرد.
موزه زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد
موزه زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد در گروه زمین‌شناسی این دانشکده در بخشی از ساختمان آن به مساحت حدود ۲۵۰ متر مربع در سال ۱۳۹۵ افتتاح شده است. در این موزه بیش از ۳۰ هزار نمونه فسیل، سنگ‌واره، کانی‌ها و انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی متعلق به بی‌مهرگان و مهره‌داران ماقبل تاریخ و از نقاط مختلف ایران همانند کوه‌های البرز، شمال طبس و نقاط دیگر جمع‌آوری شده است.
قدمت سنگ‌واره‌ها در این مجموعه مربوط به ۵۰۰ میلیون سال قبل است. همچنین انواع مهره‌داران خشک‌زی دوران مزوزوئیک، دایناسورها و مهره‌داران دریازی نظیر ایکتوزورها، انواع دندان ماهیان قبل از تاریخ و مهره‌دارانی همانند اسب‌های دوران سنوزوئیک در این مکان به نمایش درآمده است.
این موزه با هدف نمایش و آموزش به دانشجویان، دانش‌آموزان و گروه‌های بازدیدکننده شکل گرفته و به همین منظور امکانات نمایش فیلم آموزشی و معرفی امور مربوط به زمین، زمین‌شناسی، شناسایی سنگ‌ها، فسیل و کانی‌های موجود روی زمین و دیگر امکانات آموزشی و تجهیزاتی نمایشگاهی همانند میکروسکوپ در آن فراهم شده است.
سایت‌موزه مسجد مدرسه توس
توس یکی از واژه‌های کهن ایرانی است که در فرهنگ، تاریخ و اسطوره‌های ایران‌زمین حضوری قابل توجه دارد. نام‌آورانی همچون حکیم ابوالقاسم فردوسی، خواجه نظام‌الملک طوسی، دقیقی توسی و… از این سامان برخاسته‌اند. توس در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و در سده‌های چهارم و پنجم هجری شهری آباد و با اهمیت بوده است که در اواسط قرن ششم با حمله غزها و در قرن هفتم با حمله مغولان و پس از آن نیز با حمله ازبک‌ها به شدت ویران شد و پس از آن شکوه گذشته را نیافت.
مسلمانان از همان روزهای آغازین ظهور اسلام برای پرستش خالق یکتا و اجرای سنت نماز بناهایی ساختند که مسجد(مکان سجده) نام گرفت. مساجد در دنیای اسلام از شیوه‌های معماری متنوعی برخوردارند و پیوسته این معماری در تکامل بوده است زیرا مسجد نمونه‌ای عالی از بناهای اسلامی است.
مساجد در قرون اولیه اسلامی علاوه بر محل نیایش، کانون تبادل اندیشه‌ها، طرح موضوعات سیاسی، تصمیم‌گیری‌های جامعه مسلمانان و محل بحث و گفت‌وگو بوده است که این ویژگی‌ها بعدها در مدارس اسلامی تجلی یافت. به همین دلیل برخی از مساجد نیز علاوه بر این که محل بحث و درس بوده، محل نیایش نیز محسوب می‌شده است و از این رو به آن مسجد مدرسه نیز گفته می‌شد.
در دوران سلجوقی به سبب سعی و تلاش خواجه نظام‌الملک طوسی، مقتدرترین وزیر سلجوقی، مدارس(نظامیه‌ها) متعددی در سراسر دنیای اسلام بنا شد. در سال ۱۳۷۹ طی کاوش‌های انجام شده در شهر تاریخی توس بقایای بنای آجری با ستون‌های مدور و چند نوع کف آجری در محوطه‌ای در مرکز شهر و جنوب بنای هارونیه کشف شد.
مطالعات باستان‌شناسی و تحقیقات معماری نشان می‌دهد که این بنا احتمالا در دوران سلجوقی(اواخر قرن پنج) بنا و احتمالا پس از آن به بخشی از مدارس در دوران سلجوقی تبدیل شده است. این بنا دارای شبستانی ستون‌دار، حیاط مرکزی و رواقی گرداگرد حیاط بوده که بخش‌هایی از آن آشکار شده است.
در حمله وحشیانه مغولان به خراسان بنای مسجد مدرسه توس نیز دست‌خوش ویرانی قرار گرفت که آثار آن در این مسجد به چشم می‌خورد. به همین دلیل در حال حاضر اثری از پوشش و یا تزئینات آن باقی نمانده اما با این همه تعدادی نقوش، چند کف‌فرش آجری و مقداری گچ‌بری در این منطقه کشف شده که گواه زیبایی آن در دوران آبادی است. پس از انجام طرح حفاظت و مرمت، این مجموعه به صورت موزه روباز، معماری شهر تابران توس در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
موزه بانک ملی مشهد
موزه بانک ملی مشهد همزمان با نودمین سالگرد تأسیس ساختمان این بانک در سالن مرکزی ساختمان در شهریور ماه سال ۱۳۹۸ و با هدف معرفی امور بانک و بانک‌داری افتتاح شد. آثار این موزه به طور کلی در سه بخش به نمایش درآمده است. بخش اول آن در بر گیرنده تجهیزات، لوازم و ابزار کار بانک‌داری از بدو تأسیس در این شعبه است.
بخش دوم شامل اسناد و مدارک، دفترچه‌های قدیمی حساب، دفاتر و مکاتبات است. بخش سوم نیز شامل انواع سکه و اسکناس از دوره قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی ایران است. سردر ورودی قدیمی بانک نیز دارای نمایی آجری است که بازسازی شده و تعدادی مجسمه به عنوان کارمند، مشتری و خدمتکار ساخته شده و به صورت فضای کاری بانک به نمایش درآمده است. ساختمان بانک ملی مشهد(شعبه مرکزی) به دلیل ارزش‌های معماری و فرهنگی ثبت فهرست آثار ملی میراث فرهنگی کشور شده است.
منبع:
پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن
منبع: ايسنا