میانه‌روی اسلام در پرداخت واجبات مالی
ایسنا/خراسان رضوی استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی با اشاره به امکان تغییر موارد و حد نصاب پرداخت زکات در طول زمان، گفت: اسلام نظامی است که دستورات آن بار مالی افراد را سبک‌تر می‌کند.
علیرضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی در خصوص نسبت و رابطه میان واجبات مالی در اسلام و دولت مدرن امروزی، اظهار کرد: به نظر می‌رسد زکات، در گذشته نوعی صدقه واجب محسوب می‌شده، اما تا سال ۹ هجری قمری تعریف فقهی از آن صورت نگرفته است. به عبارتی دیگر اینکه ثروتمندان و تمام افرادی که تمکن و توان مالی دارند، نیازهای ابتدایی مستمندان را برطرف کنند، از جمله واجباتی که همواره در اسلام مورد تأکید بوده است در حالی که در ابتداء اسلام هنوز اندازه و حدود این عمل به شکل فقهی امروزی ترسیم نشده بود.
وی ادامه داد: از جمله نکات کاربستی در این خصوص می‌توان بیان کرد که با وجود اینکه چین، کره جنوبی و کوبا دارای نظام کمونیستی هستند، اما در عمل و واقعیت نظام کمونیستی وجود ندارد. به شکلی که در حال حاضر در روسیه و چین تمام مردم اجاره‌نشین دولت هستند.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: در حقیقت نظام کمونیستی، مالکیت خصوصی را ملغی کرده و نظام سرمایه‌داری لیبرال غرب، حق مستمندان در اموال ثروتمندان را در قالب مالیات عمومی دولتی ترسیم می‌کند، به گونه‌ای که در این کشورها به جز مالیات، هیچ واجب مالی وجود ندارد. در حالی که نظام اسلامی، تلفیقی از هر دو نظام را بیان می‌کند. از این رو در نظام اسلامی، مالکیت خصوصی لغو نشده و پرداخت مالیات نیز برای امور رفاهی، اجتماعی و هزینه‌های دولت برابر با زکات و… قلمداد نمی‌شود.
آزاد تصریح کرد: برای فهم و آگاهی از نسبت میان واجب مالی که اسلام در قالب زکات و صدقه مطرح می‌شود با آنچه در بخش‌های مختلف دولت مدرن و در قالب مالیات و… وجود دارد، لازم است هم‌فکری و اقدامات مؤثری صورت گیرد.
وی با طرح این پرسش که آیا موارد ۹ گانه زکات، مربوط به محصولاتی است که بیشتر مورد استفاده اعراب آن دوران قرار می‌گرفته است و یا اینکه باوجود آگاهی از وجود محصولات مختلف در مناطق گوناگون موارد پرداخت زکات به تعداد مشخصی از محصولات محدود شده است، عنوان کرد: چنین سوالاتی همواره و در طول زمان در ذهن افراد ایجاد می‌شود. همانطور که بیش از ۱۰ پرسش درباره زکات در حضور امام صادق(ع) مطرح شده است و ایشان نیز پاسخگوی این پرسش‌ها بوده‌اند.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی افزود: در روایات متعددی بیان شده است که زکات تنها به موارد ۹ گانه تعلق می‌گیرد و در برخی روایات نیز آمده است که زکات در موارد دیگری نیز باید پرداخت شود. به عنوان مثال بیان شده است حضرت علی(ع) در دوران حکومت خود، اسب را از جمله موارد پرداخت زکات تلقی می‌کرده‌اند. از طرفی دیگر برخی با بیان استدلال‌هایی عنوان می‌کنند که امام علی(ع) از این طریق مالیات حکومتی را دریافت می‌کرده‌اند.
آزاد تصریح کرد: بر اساس نظر شخصی من، به نظر می‌رسد مواردی که زکات به آنها تعلق می‌گیرد و حد نصاب زکات، ممکن است به مرور زمان تغییر پیدا کند. همانطور که فقها نیز بیان می‌کنند نسبت گندم کشت شده به صورت دیم با نسبت گندم آبیاری شده متفاوت است، بنابراین شیوه انجام فعل و اثرات پیشرفت تکنولوژی ممکن است بر موارد و حد نصاب زکات اثرگذار باشد.
وی بیان کرد: جوادعلی در کتاب «المفصل» بیان می‌کند که پیش از بعثت پیامبر (ص) اعراب مناطق نزدیک به حجاز به معابد و رجال دینی خود زکات پرداخت می‌کرده‌اند. همچنین طبری در تاریخ خود می‌گوید که در دوران جاهلی عشر یا یک‌دهم محصولات زراعی متعلق به خدای بت‌ها بوده است. به تعبیری فرهنگ زکات، نه‌تنها در سایر ادیان، بلکه در میان کفار بت‌پرست نیز وجود داشته است و نسبت و اندازه آن نیز بسیار نزدیک به قوانین و نسبت بیان‌شده در اسلام است.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی خاطرنشان کرد: این موضوع همخوانی و تقریب شعائر اسلام با فرهنگ زمانه را نشان می‌دهد. به عنوان مثال در عرب پرداخت یک‌دهم محصول به عنوان زکات مرسوم بوده و در اسلام نیز این نسبت از یک‌دهم تا یک‌بیستم با توجه به شکل‌های مختلف آبیاری متغیر است.
آزاد اضافه کرد: همچنین در عرب یک‌چهارم غنائم جنگی در اختیار رئیس قبیله قرار می‌گرفت و مابقی میان جنگاوران توزیع می‌شد، در اسلام نیز یک‌پنجم غنائم در اختیار پیامبر(ص) قرار می‌گرفت تا در راه خدا و اسلام صرف شود و باقی‌مانده آن میان مجاهدان تقسیم می‌شده است. در واقع بار مالی که اسلام بر دوش افراد می‌گذارد، نه‌تنها ناظر به شرایط و فرهنگ آن دوران بوده است، بلکه میزان این بار مالی را سبک‌تر نیز می‌کند و این مبالغ را به سمت فقرا سوق می‌دهد.
انتهای پیام