میراث و مرثیه‌ای برای همه تاریخ
محمدجعفر محمدزاده می‌گوید ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانی میراث و مرثیه‌ای برای همه تاریخ است.
مدیر رادیو ایران و عضو فرهنگستان ادب و زبان فارسی در یادداشتی درباره این مرثیه نوشته است: کمال‌الدین علی محتشم کاشانی شاعر سده دهم هجری و ملک‌الشعرای دربار شاه طهماسب اول است. او گرچه به مقام ملک‌الشعرایی رسید چندان دل خوشی از دربار صفویه نداشت و با این‌که نتوانست به شبه قاره سفر کند بیشتر به دربار امرای پارسی‌گوی هند تمایل داشت و با شاعران هندوستان مراوده شعری داشت.
محتشم به سبب ترکیب‌بند دوازده‌بند خود مشهور به «باز این چه شورش است» در رثای سید و سالار شهیدان (ع) و واقعه جانسوز کربلا چنان جایگاه بلندی یافته است که او را مشهورترین مرثیه‌گوی زبان فارسی می‌دانیم. دوازده‌بند او نزدیک ۴۰۰ سال است که ورد زبان خاص و عام است. نوحه‌خوانان آن را می‌خوانند، هنرمندان نگارگری و تذهیب‌کاری می‌کنند، با زیباترین خط بر کتیبه‌ها خوشنویسی می‌کنند، در فصل عزای امام حسین (ع) در هر کوی و برزن بر در و دیوار می‌آویزند و محافل عزاداری را با آن می‌آرایند. به واقع دوازده‌بند محتشم نه مرثیه‌ای برای همه تاریخ که هدیه و میراث ماندگار و معنوی پارسی‌گویان به فرهنگ اسلامی و عاشورایی است.
بند نهم این مرثیه بلندآوازه و جانگداز را در ادامه می‌خوانید:
«این کشتهٔ فتاده به هامون، حسین توست
وین صید دست و پا زده در خون، حسین توست
این نخل تر کز آتش جانسوز تشنگی
دود از زمین رسانده به گردون، حسین توست
این ماهی فتاده به دریای خون که هست
زخم از ستاره بر تنش افزون، حسین توست
این غرقهٔ محیط شهادت که روی دشت
از موج خون او شده گلگون، حسین توست
این خشک‌لب‌فتادهٔ دور از لب فرات
کز خون او زمین شده جیحون، حسین توست
این شاه کم‌سپاه که با خیل اشک و آه
خرگاه زین جهان زده بیرون، حسین توست
این قالب تپان که چنین مانده بر زمین
شاه شهیدِ ناشده‌مدفون، حسین توست
چون روی در بقیع به زهرا خطاب کرد وحش زمین و مرغ هوا را کباب کرد»
منبع: ايسنا