میتوان به «کتابخانه‌های عمومی» به عنوان مکان سوم زندگی نگاه کرد
ایسنا/خراسان رضوی مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی گفت: اگر خانه و مدرسه را برای دانش‌آموزان و خانه و محل کار را برای کارمندان در نظر بگیریم، میتوان به کتابخانه‌های عمومی به عنوان مکان سوم زندگی نگاه کرد که می‌تواند اوقات فراغت انسان را پر کند و نیازهای او را پاسخ دهد.
حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر سبزیان در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا به مناسبت هفته کتاب با اشاره به اینکه امروز باید نگاه مردم به کتابخانه‌های عمومی تغییر کند، اظهار کرد: توماس کارلایل از کتابخانه‌های عمومی تحت عنوان دانشگاه مردم نام می‌برد. دانشگاه مردم ظرفیت عمومی دارد که باید دانش مردم را ارتقا دهد و اگر ما نگاه این‌چنینی به کتابخانه‌های عمومی داشته باشیم مطالبه مردم نیز نسبت به آن تغییر می‌کند. ضمن اینکه میتوان به کتابخانه‌های عمومی به عنوان مکان سوم زندگی نگاه کرد، یعنی اگر خانه و مدرسه را برای دانش‌آموزان و خانه و محل کار را برای کارمندان در نظر بگیریم، کتابخانه عمومی مکان سومی است که می‌تواند اوقات فراغت انسان را پر کند و نیازهای او را پاسخ دهد.
وی افزود: نگاه به کتابخانه‌های عمومی نگاه سالن مطالعه است که باید از ذهن مردم حذف شود و کارکردهای دیگر آن نیز بیان شود. استقبال مخاطبان و حضور آن‌ها در کتابخانه‌ها ذیل چند کار قرار می‌گیرد که شامل حضور در سالن مطالعه، شرکت در برنامه‌های رونمایی، نقد و بررسی کتاب و حضور برای امانت گرفتن کتاب می‌شود. البته درصد بیشتری از حضور را میتوان در راستای امانت گرفتن کتاب محسوب کرد؛ چراکه اکنون مخزن نیز برخلاف دوران کرونا مجددد باز شده و مردم می‌توانند در فضای کتابخانه قدم بزنند و منابع مختلف را ببینند و انتخاب کنند.
مدیر کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی تصریح کرد: روزی که بنده به مجموعه کتابخانه‌های عمومی وارد شدم، فرد مرتبطی با حوزه کتاب بودم؛ چراکه هم نویسندگی می‌کردم، هم در حوزه نشر و توزیع کتاب فعالیت کرده بودم و میتوان گفت به نوعی در بخشی از فرایند تولید و توزیع کتاب فعال بودم، اما شناخت زیادی از ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی نداشتم. اگر اکنون نیز توفیقی برای خراسان رضوی در رابطه با کتابخانه‌های عمومی وجود دارد به این برمی‌گردد که ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی را با همکاری همکارانمان تا حدودی به مردم و سازمان‌های مختلف معرفی کردیم.
سبزیان ادامه داد: از افتخارات و برکات جمهوری اسلامی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی -به ویژه از دهه هشتاد به بعد- کتابخانه‌های عمومی کارکرد اجتماعی پیدا کردند. یعنی علاوه بر ظرفیتی که در بخش خدمات دوگانه یعنی مخزن و سالن مطالعه داشتند، ماموریت اجتماعی را هم در دستور کار خود قرار دادند. در گذشته دو ظرفیت مخزن و سالن مطالعه ماموریت‌های پنهان فراوانی داشت و در زمانی که فضای مجازی وجود نداشت، کتابخانه محل تعاملات گرم اجتماعی بود و حتی شب شعرها و محافل ادبی در آنجا برگزار می‌شد. هرچند که آن فضا به شکل نخبگانی بود، اما عموم مردم علاقه به حضور در آن فضا را داشتند. کار مهم دیگری که اتفاق افتاد تغییر نام رشته کتابداری به علم اطلاعات و دانش‌شناسی بود. این باید برای مردم جا بیفتد که وقتی به کتابخانه عمومی مراجعه می‌کنند از کتابدار مشاوره بگیرند و او به سوالات اطلاعاتی و دانشی مخاطب پاسخ دهد، مانند یک دکتر نسخه بپیچد و سیر مطالعاتی معرفی کند و مردم باید از او این کار را مطالبه کنند و ظرفیت‌های او را بشناسند.
باید مطالعه هوشمند داشته باشیم
وی با بیان اینکه باید مطالعه هوشمند داشته باشیم، خاطرنشان کرد: نباید فضای مجازی را تکفیر کرد. در یک دوران آن را تکفیر می‌کردیم، اما بلافاصله اتفاقی مانند کرونا رخ داد و باعث شد به آن نیاز ضروری پیدا کنیم. باید مردم را به نقطه‌ای برسانیم که مردم برای سطح دانش، اطلاعات اولیه و زودگذر مانند اخبار سراغ فضای مجازی بروند. با این وجود برای عمق دانش و آگاهی باید کتاب را تبلیغ کرد تا مردم به سمت کتاب بروند. متولیان حوزه کتاب مانند بنده نیز باید تلاش خود را در این راستا بیشتر کنند. ظرفیت رسانه نیز در این امر بسیار تاثیرگذار است؛ چراکه هر زمان کتاب خوبی در برنامه‌های پرجاذبه تلویزیون معرفی می‌شود، مخاطبان به شدت به سراغ آن‌ها می‌آیند. به عنوان مثال یک مدت در برنامه خندوانه کتاب‌هایی معرفی می‌شد که مخاطب پیدا می‌کرد و مخاطب به سراغ آن‌ها می‌آمد. البته این فرهنگ باید جا بیفتد که کتاب‌هایی که خریدیم و خواندیم را سپس اهدا کنیم، اما متاسفانه بخش عمده‌ای از مردم پیش از آن که بخواهند کتاب بخرند به سراغ امانت گرفتن می‌روند، در حالی که منابع ما شاید کمی محدودتر باشد.
مدیر کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی با بیان اینکه من بارها گفته‌ام که در دوران کرونا مردم کتابخوان‌تر شده‌اند، گفت: دلیل این امر این است که توفیق اجباری پیش آمد تا مردم در خانه بنشینند و کتاب‌هایی که هدیه گرفته‌اند یا قبلا خریده‌اند اما وقت نکردند بخوانند را مطالعه کنند. در آن زمان مردم کتاب‌هایی که می‌خواندند را در فضای مجازی نیز به یکدیگر معرفی می‌کردند و ما این موضوع را رصد می‌کردیم. همچنین در روزهای ابتدایی کرونا پویش خانواده کتابخوان را راه‌اندازی کردیم و آنجا متوجه شدیم که مردم به خواندن کتاب تمایل دارند. در آن زمان مردم به سراغ رمان‌های امیدبخش آمدند تا نشاط در آن‌ها ایجاد کند و امید به آینده را در آن‌ها زنده کند. بر این اساس معتقد هستم اگر کتاب‌های خوب را معرفی کنیم و آن‌ها را در اختیار مردم قرار دهیم مردم کتاب می‌خوانند، البته فرهنگ ما مقداری فرهنگ شفاهی است که نقش کتابخانه‌های عمومی در این زمینه هم نقش موثری است؛ چراکه وقتی کتابخانه عمومی محل تعاملات گرم اجتماعی است، فرهنگ شفاهی و گفت‌وگو منتج به خواندن کتاب می‌شود.
کودکان و بانوان خانه‌دار؛ دو قشر وفادار کتابخانه‌های عمومی
سبزیان با اشاره به اینکه کتابخانه‌های عمومی نیازمند همراهی نهادهای فرهنگی دیگر و مردم هستند، بیان کرد: نهاد کتابخانه‌های عمومی متولی حوزه کتاب است اما برای پیشبرد اهداف خود نیاز به کارهای مشترک و هم‌افزایی با دستگاه‌ها، رسانه‌ها، ائمه جمعه، مساجد، معلمان و خانواده‌ها دارد. ضمن اینکه نهاد کتابخانه‌ها اکنون به سمت دو قشر وفادار یعنی کودکان و بانوان خانه‌دار رفته است. البته به نظرم کودکان آینده‌دارتر هستند، اما مادر کتابخوانی نیز در یک کتابخانه داریم که در دوران کرونا ۵۰۰ جلد کتاب خوانده است؛ همچنین او فرزندان خود را به عضویت کتابخانه درآورده و همسرش را درگیر با فضای کتاب کرده که اتفاق خوبی است.
وی با اشاره به برخی طرح‌های انجام‌شده توسط کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی طی یک سال اخیر، گفت: هر سال در هفته دفاع مقدس رویدادی را تحت عنوان دیدار با خانواده شهدا داشتیم که به سراغ خانواده شهدا می‌رفتیم و خوانش کتاب در آنجا انجام می‌دادیم، اما سال گذشته طرح سنگر کتاب را راه‌اندازی کردیم و جلوی در خانه شهدا سنگر ایجاد می‌کردیم و درباره کتاب‌های دفاع مقدس گفت‌وگو می‌کردیم. این طرح توانست ثابت کند که با هر ظرفیتی میتوان از امکانات استفاده کرد و کتاب را به صدر رویدادهای مناسبی آورد. پس از آن حسینیه کتاب را برای نخستین‌بار ایجاد کردیم که باعث شد شیوه جدیدی در هیات‌داری انجام شود، به این صورت که سخنران هرشب با رویکرد یک کتاب منبر می‌رفت.
هر کتابخانه سیار نقش ۱۰ کتابخانه ثابت را بازی می‌کند
سبزیان در خصوص نقش کتابخانه‌های سیار در سطح شهر، عنوان کرد: کتابخانه سیار می‌تواند نقش ۱۰ کتابخانه ثابت را ایفا کند؛ چراکه در چند منطقه تقسیم می‌شود و خدمات خود را به آن مناطق ارائه می‌دهد. تا زمانی که نتوانیم پروژه‌های سنگین را به بهره‌برداری برساند، این کتابخانه‌های سیار می‌تواند پاسخگوی نیازهای مردم باشد. البته باید به این نکته توجه کرد که برای مردم باید از خود مردم کمک بگیریم.
چه کتاب‌هایی بیشتر امانت گرفته می‌شود؟
مدیر کل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی در رابطه با اینکه چه نوع کتاب‌هایی بیشتر از کتابخانه‌ها به امانت گرفته می‌شود، اظهار کرد: در کتابخانه‌های عمومی سامانه‌ای به آدرس samanpl.ir وجود دارد که مدیران می‌توانند آن را رصد کنند که چه کتاب‌هایی بیشتر جستجو می‌شود و چه کتاب‌هایی فراوانی بیشتری در کتابخانه‌ها دارد. مردم نیز می‌توانند به این سامانه مراجعه کنند و کتاب مورد نیاز خود را جستجو کنند تا متوجه شوند آن کتاب در کدام کتابخانه عمومی سطح کشور و شهر موجود است. بر اساس جستجوها در این سامانه میتوان گفت بیشترین کتاب‌هایی که به امانت برده می‌شود در حوزه ادبیات و خصوصا رمان قرار دارد. همچنین کتاب‌های مرتبط با سبک زندگی و کتاب‌هایی که بیشتر توسط رسانه‌ها تبلیغ می‌شود نیز مخاطبان زیادی دارد و معمولاً از کتابخانه‌ها مطالبه می‌شود. وفادارترین و بیشترین مخاطبان ما نیز بانوان هستند؛ چراکه کتابخوان‌تر از آقایان هستند و قائل به خواندن کتاب هستند.
وی افزود: واحدی در نهاد کتابخانه‌ها تحت عنوان اداره کل منابع وجود دارد و در استان‌ها نیز کارشناسان مسئول حوزه منابع وجود دارد که به صورت اجتهادی کتاب‌های نورسیده و جدید بازار را بر اساس نیازهای مردم ارزیابی می‌کنند و به کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ها اضافه می‌کنند. البته ما دارای یک رسالت هستیم و هر کتابی را نمی‌توانیم به کتابخانه‌ها اضافه کنیم؛ چراکه مسئولیت خوراک فکری مردم را داریم. همانطور که وزارت بهداشت بر روی محصولات غذایی سیب سلامت درج می‌کند و تضمین می‌دهد که پس از خوردن آن محصول، مشکلی برای مصرف‌کننده به وجود نیاید، ما بر روی منابع کتب این نگاه را داریم تا خانواده‌ها با خاطر آسوده به کتابخانه بیایند. با این حال در سال‌های اخیر تلاش شده تا نگاه جدی به آثار روز داشته باشیم و تازه‌های نشر را تحت عنوان نورسیده‌ها در قفسه‌های ویژه‌ای قرار می‌دهیم.
سالن‌های مطالعه باید از کنکور محور بودن خارج شوند
سبزیان در رابطه با سالن‌های مطالعه خصوصی، بیان کرد: سالن‌های مطالعه فعلا برای مطالعه دانش‌آموزان استفاده می‌شود و رقابتی برای آن‌ها ایجاد کرده است. خانواده‌ها نیز برای تقویت بنیه درسی آن‌ها و فشارهایی که فرزندان بر آن‌ها وارد می‌کنند اجازه حضور در سالن‌های مطالعه خصوصی را به آن‌ها می‌دهند. در این سالن‌ها چشم و هم‌چشمی عجیبی رخ می‌دهد، بنابراین توجه به این نمی‌شود که آن سالن مطالعه مجوز دارد یا نه، اما ما ساماندهی انجام دادیم و آن‌ها را موظف کردیم که هزار جلد کتاب مفید داشته باشند. همچنین پیشنهاد دادیم محیط آرامی برای افراد مختلف دیگری فراهم شود تا آن‌ها نیز برای مطالعه به سالن مطالعه بیایند؛ چراکه اگر کنکور حذف شود تمام مخاطبان سالن‌های مطالعه نیز دیگر دلیلی برای مراجعه به آن مکان را ندارند.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی خراسان رضوی در رابطه با اینکه مراسم رونمایی کتاب در کتابخانه‌های عمومی بر چه اساسی انجام می‌شود، تصریح کرد: به تمام ناشران و نویسندگان استانی این موضوع را اطلاع دادیم تا برای رونمایی کتاب می‌توانند فضای کتابخانه‌های عمومی را در اختیار داشته باشند. برخی آثار در موضوع سبک زندگی نیز در اولویت ما برای رونمایی قرار دارد. همچنین نگاه ویژه‌ای به ادبیات دفاع مقدس و پایداری و کتاب‌های رمان برای رونمایی وجود دارد.
منبع: ايسنا