نفس چاق جنگل‌های شمال با اجرای طرح “زراعت چوب”
ایسنا/مازندران در چند دهه اخیر به دلیل نگاه نادرست به جنگل که آن را کارخانه تولید چوب فرض کردند، بخش زیادی از جنگل های کشور به دلیل هجوم برای برداشت چوب چه به صورت قانونی و چه قاچاق از بین رفت و از این رو موضوع جنگل کاری در جهت جلوگیری از نابودی جنگل ها و احیا آن ها اهمیت زیادی پیدا کرد. این موضوع‌ها موجب شد تا در کنار طرح های متنوع صیانت از جنگل، مبحث زراعت چوب بار دیگر از ابتدای برنامه چهارم توسعه، به منظور احیای عرصه های جنگلی، تامین نیاز صنایع سلولزی، حفاظت خاک و ایجاد مناطق تفریحی و تفرجی به صورت یک طرح ملی در دستور کار قرار گیرد.
موضوع جنگل و چوب و ارتباط بین این دو پیشینه ای به بلندای تاریخ زمین دارد، از زمان حضور انسان در کره خاک تا امروز که چوب ها نقش های فراوانی در زندگی جوامع دارند همواره مسئله تامین نیاز مواد اولیه صنایع سلولزی مطرح بوده و در همین راستا رویکرد کشورها برای برآورده کردن نیاز بدون آسیب به محیط زیست و جنگل، دغدغه اصلی است.
مطابق آمارها جنگل های کره زمین بیش از ۴۰ درصد اکسیژن مورد نیاز موجودات زنده را تأمین می کنند، اما تولید اکسیژن تنها مزیت جنگل نبوده بلکه کاهش آلاینده‌ها، جذب گاز کربنیک، تعدیل آب و هوا، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ و تولید خاک، تولید فرآورده چوبی و سلولزی، صنعتی، شیمیایی و ساختمانی، حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری و تنوع زیستی و استفاده از جنگل در اکوتوریسم از دیگر کارکردهای جنگل و فواید این ذخیره گاه غنی موجودات زنده است.
نگاهی به پیشینه زراعت چوب در کشور
موضوع زراعت چوب از دهه های ۴۰ به دلیل فشار بر روی جنگل ها با هدف توسعه صنعت چوب و تامین نیاز کشور مطرح و آغاز شد و از آنجا که در داخل درختانی با رشد سریع وجود نداشت تا بتوان در مدت زمان کوتاه حجم قابل توجهی چوب از آن ها برداشت کرد بنابراین از گونه های خارجی ارقامی برای کاشت انتخاب شد اما به دلیل عدم امکان کاشت مستقیم ارقام در اراضی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور با اقدامات آزمایشگاهی و پژوهشی توانست نهال این ارقام خارجی را برای کشت در اراضی تولید کند.
برای اجرای این طرح صنوبرها و اکالیپتوس ها و تعداد کمی سوزنی برگ از نقاط مختلف دنیا جمع آوری و به صورت پایلوت کاشته شد تا با طرح های غربالگری روی این نمونه ها برای بررسی میزان سازگاری، مقاومت به آفات و بررسی وضعیت سرعت رشد نمونه ها مورد سنجش قرار گرفته و برای کشت انتخاب شوند. به مرور زمان و در دهه های بعدی سوزنی برگان به علت کاهش سازگاری آرام آرام از خطوط تولید خارج شدند ولی صنوبرها و اکالیپتوس ها با بازدهی مناسب مورد استقبال قرار گرفتند.
در آن برهه زمانی، حمایت دولت و سازمان جنگل ها و وزارت کشاورزی از عواملی بود که باعث شد تا زارعین برای کاشت نهال ها تمایل و رغبت نشان دهند، البته شرکت های بهره بردار از جنگل ها نیز استقبال مناسبی داشتند چراکه شرکت ها آن زمان وابسته به دولت بودند. اما اجرای این طرح در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تحولات مختلف سیاسی و اجتماعی ادامه پیدا نکرد.
در چند دهه اخیر به دلیل نگاه نادرست به جنگل که آن را کارخانه تولید چوب فرض کردند، بخش زیادی از جنگل های کشور به دلیل هجوم برای برداشت چوب چه به صورت قانونی و چه قاچاق از بین رفت و از این رو موضوع جنگل کاری در جهت جلوگیری از نابودی جنگل ها و احیا آن ها اهمیت زیادی پیدا کرد. این موضوع‌ها موجب شد تا در کنار طرح های متنوع صیانت از جنگل، مبحث زراعت چوب بار دیگر از ابتدای برنامه چهارم توسعه، به منظور احیای عرصه های جنگلی، تامین نیاز صنایع سلولزی، حفاظت خاک و ایجاد مناطق تفریحی و تفرجی به صورت یک طرح ملی در دستور کار قرار گیرد.
مازندران نیز به عنوان استان برخوردار از نعمت جنگل با داشتن دو اداره کل منابع طبیعی غرب و مرکز استان همواره زیر ذره بین مدیران متولی حفظ و نگهداشت از این سرمایه ملی بوده و در ردیف چند استان برتر دز صنایع سلولزی کشور قرار دارد، از این رو موضوع زراعت چوب می تواند در صورت اجرای درست و دقیق کمک شایانی به حفظ اراضی جنگلی مازندران کند.
وضعیت زراعت چوب در غرب مازندران
کارشناس زراعت چوب اداره بهره‌برداری و بازرگانی اداره کل منابع طبیعی نوشهر با یادآوری اینکه زراعت چوب از سال های گذشته در بسیاری از مناطق ایران به ویژه غرب کشور به صورت پراکنده اجرا شده است درباره خصوصیات طرح گفت: این نوع زراعت با مشارکت مردم از طریق توسعه گونه های سریع الرشد مانند صنوبر و اکالیپتوس اجرا می شود اما گونه به کار رفته در شمال کشور صنوبر اصلاح شده مشهور به صنوبر کانادایی است که از لحاظ رشد طولی، قابل مقایسه با نمونه بومی نیست.
فضل قنبری در گفت‌وگو با ایسنا رقم دیگر را صنوبر تبریزی عنوان کرد و گفت: تبریزی به این علت مصرف آب کمتری نسبت به رقم های دیگر، در ارتفاعات و مناطق سردسیر با فواصل ۲ در ۱.۵ متر می‌تواند کاشته شود ضمن اینکه به صورت حاشیه نگاری یا بادشکن دور مزارع نیز کاربرد دارد.
وی متوسط قیمت ارقام زراعت چوب صنوبر را ۲.۵ میلیون تومان به ازای هر تن اعلام کرد و با اشاره به اینکه چوب خیس به صورت تناژ فروخته می شود و عمدتا در صنایع نئوپان و کاغذ سازی کاربرد دارد افزود: تامین ۵۰ درصد نهال در طرح زراعت چوب به صورت رایگان بر عهده اداره منابع طبیعی بوده و ۵۰ درصد دیگر باید توسط بهره بردار تامین شود.
کارشناس زراعت چوب اداره کل منابع طبیعی نوشهر درباره چگونگی مراحل و شرایط انجام طرح خاطرنشان کرد: هر شخصی مجاز به اجرای طرح بوده به شرطی که زمین ملکی به صورت سند یا قولنامه ای در اختیار داشته باشد و یا اداره منابع طبیعی تشخیص دهد که زمین او جز مستثنیات و اراضی ملی نیست، همچنین زمین باید آب مکفی و خاک مناسب داشته باشد.
قنبری اضافه کرد: با ارائه درخواست متقاضی به اداره منابع طبیعی شهرستان محل سکونت، کارشناسان با مراجعه به زمین، پس از برداشت کروکی با جی پی اس و ثبت مختصات یو تی ام و انعقاد تفاهم نامه فی ما بین منابع طبیعی و شخص حقیقی یا حقوقی، حواله نهال رایگان را صادر و در اختیار بهره بردار قرار می دهند.
وی، کاشت ترکیبی با محصولات دیگر را از مزایای طرح برشمرد و با تاکید بر اینکه استقبال مردم در غرب مازندران به دلیل ساخت و سازها، ویلاسازی و کمبود زمین های زراعی نسبت به شرق استان کمتر است اظهار کرد: امسال تنها ۲۴ هکتار عرصه در شهرستان عباس آباد موفق به اجرای طرح ملی زراعت چوب شده و همچنین در شهرستان کلاردشت نیز چهار هزار اصله نهال اعطا شده است.
وضعیت زراعت چوب در مرکز و شرق مازندران
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ساری، اجرای طرح زراعت چوب در سال جاری را تکلیف استانی و ملی و سیاست سازمانی اعلام کرد و گفت: از آنجا که طرح تنفس جنگل اجرا شده و باید نیاز صنایع سلولزی تامین شود زراعت چوب در دستورکار قرار گرفت هرچند سال های قبل نیز این طرح اجرا شده اما امسال با ورود دستگاه های اجرایی با ریاست استانداری و دبیری جهاد کشاورزی در اولویت قرار گرفت که در اجرای این طرح ملی، اداره کل منابع طبیعی نقش تامین نهال، نظارت و مشاوره فنی را بر عهده دارد.
فتح الله غفاری چراتی در گفت‌وگو با ایسنا با معرفی اقدامات در دستور کار حوزه منابع طبیعی ساری اظهار کرد: اکنون بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار عرصه شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته است که از این تعداد، هزار و ۷۰۰ هکتار مورد تایید بوده و قریب به یک میلیون و ۴۰۰ هزار اصله حواله نهال برای کاشت این عرصه ها صادر شده است.
غفاری درباره سطح زیر کشت حوزه اداره کل ساری بیان کرد: زراعت چوب در اکثر شهرها تا حدودی انجام شده که از آن جمله می توان به ساری با ۱۹۰ هکتار، قائمشهر ۲۵ هکتار و سیمرغ با ۴۵ هکتار اشاره کرد؛ در شهرهای حوزه این اداره کل از گلوگاه تا نور مجموعا ۶۶۴ هکتار عرصه تا تاریخ ۲۸ بهمن ۹۹ نهال کاری شده و با توجه به نهال های توزیع شده قطعا این مقدار افزایش خواهد یافت.
وی گونه های بکار رفته در این طرح را شامل نهال های صنوبر، اکالیپتوس و تعداد معدودی توسکا عنوان کرد و با اشاره به خدمت دیگر اداره منابع طبیعی استان که میراثی ماندگار است گفت: این طرح شامل کشت ۱۵۰ اصله از گونه های بومی جنگل های هیرکانی است که در نهالستان های منابع طبیعی تولید شده و در اختیار فرمانداری ها و شهرداری ها قرار می گیرد که با مدیریت و نظارت دفتر فنی استانداری در حال انجام است.
معاون امور جنگل اداره کل منابع طبیعی ساری درباره مشکل عرصه زراعت چوب در مرتع و جنگل خاطرنشان کرد: از آنجا که بر اساس مکاتبات سازمانی، عرصه های منابع ملی یا نواحی جنگلی (forest zone) با گیاهان غیربومی هیرکانی کشت نمی شود و جنگل و مرتع را نمی توان به این طرح اختصاص داد بنابراین عرصه های ملی خارج از زون جنگل در قالب ماده ۳ آگهی شده و برنده مناقصه زراعت چوب را در این مناطق انجام می دهد.
غفاری با بیان اینکه اراضی مستثنیات و عام المنفعه نیز به زراعت چوب اختصاص پیدا می کند تاکید کرد: در گذشته با پایین بودن بهای چوب استقبال کمتری شد اما امسال با افزایش قیمت چوب این طرح ملی توجیه داشته و استقبال خوبی شده است که امیدواریم در سال های آتی این روند ادامه پیدا کند.
وی مهمترین چالش اجرای طرح زراعت چوب را مدت زمان طولانی بازگشت سرمایه دانست و تصریح کرد: این بازه ۸ تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد که در این رابطه برخی از شرکت ها با بسته های پیشنهادی مشوق اجرای طرح شدند و اداره کل منابع طبیعی نیز اعتباری را با عنوان وام در اختیار زارعینی قرار می دهد که به کشت صنوبر یا زراعت چوب در اراضی مستثنیات بپردازند.
از گزارش مسئولان متولی طرح ملی زراعت چوب این نکته دریافت می شود که علیرغم کاربردی بودن طرح زراعت چوب اما گویا این پروژه ملی نتوانسته آنچنان که باید در استان مازندران توسعه و گسترش یابد. حال سوال اینجاست که طرح ملی زراعت چوب تا چه اندازه می تواند موفق عمل کند و آیا این طرح می تواند زمینه ساز احیای جنگل ها و تامین نیاز صنایع سلولزی و مانعی بر مسیر قاچاق چوب باشد.
بر این اساس، احمد حسین‌زادگان استاندار مازندران چندی پیش از توسعه زراعت چوب در این استان به عنوان یکی از برنامه‌های مهم اقتصادی مازندران خبر داده بود.
استاندار مازندران با اشاره به اینکه مشکلات سرمایه‌گذاران در کارگروه‌های مختلف بررسی می‌شود، اظهار کرد: توسعه زراعت چوب یکی از برنامه‌های مهم استان است که با اجرای دقیق آن ضمن تامین مواد اولیه صنایع سلولزی، از خروج ارز از کشور نیز جلوگیری می شود.
وی با بیان اینکه اقشار مختلف مردم می‌توانند از این فرصت اقتصادی بهره‌مند شوند، گفت: باید از ظرفیت شوراها، سازمان‌های مردم نهاد و بسیج در توسعه زراعت چوب استفاده شود زیرا مردم‌محور بودن اینگونه برنامه‌ها عامل اصلی موفقیت است.
حسین‌زادگان از شناسایی فضاهای خالی از جمله پارک‌ها، دانشگاه‌ها، حاشیه رودخانه ها و آببندان ها جهت زراعت چوب خبر داد و اظهار کرد: برنامه‌ریزی جامع و کاملی برای توسعه زراعت چوب در دست اقدام است اما بدون همکاری همه جانبه دستگاه‌ها و نهادهای عمومی و دولتی این طرح بصورت کامل اجرا نخواهد شد.
انتهای پیام
منبع:ایسنا