نوروز؛ جشن باستانی آفرینش انسان

جشن نوروز یکی از برجسته‌ترین و باشکوه‌ترین یادگارهای ایرانیان است که سال‌های زیادی را پشت سر گذاشته و یکی از جشن‌های کهن در جهان به شمار می‌رود.

بیشترین ارزش این مراسم را باید در آن دانست که با سپری کردن فراز و فرودهای فراوان، چون کوهی استوار همچنان پابرجا ایستاده و با روح و احساس مردم این سرزمین چنان سرشته است که آن‌ها همه ساله در ژرفای دل و جان و روان خود چشم به راه فرا رسیدن آن بوده و با باورهای سنتی و علاقه سرشتی خود، چند روز پیش از آن به پیشوازش می‌روند.

آنگاه که گیاهان و درختان جان تازه می‌گیرند و جهان زنده، درفش رنگارنگ زندگی را به شادی افزاید، همراه و هماهنگ با آن فروغ عشق و امید نیز سراسر آفرینش را فرا می‌گیرد و جنبش تلاش و پویایی در همه جا و همه چیز پس از سردی و خاموشی دوباره جان می‌گیرد و در این هنگامه، سال نو و جشن نوروز در شروع ماه فروردین هر سال با شکوه تمام آغاز می‌شود.

پیدایش نوروز

البته در رابطه با پیدایش نوروز، فرضیه‌های مختلفی وجود دارد؛ گروهی از پژوهشگران و دانشندان بر این باورند که جشن نوروز را «جمشید پیشدادی» از پادشاهانِ اساطیری ایران‌زمین بنیان نهاده است، نکته و باوری که دانشمندان و شاعرانی چون حکیم فردوسی توسی، خیام نیشابوری و ابوریحان بیرونی در آثار ارزشمند خود گزارش آن را به خوبی شرح داده‌اند و گویای جلوه‌های زیبای پیدایش و برپایی این جشن است.

در باور سنتی زرتشتیان نیز آمده است؛ اهورامزدا خداوند جان و خرد، گیتی را در شش هنگام یا شش «چهره گاهنبار» آفرید، هر چهره گاهنبار، پنج روز به طول انجامید و در هر چهره، یکی از پدیده‌های اهورا مزدا که لازمه زندگی است، آفریده شد به این ترتیب که نخست آسمان پدیدار شد، سپس آب و تری افزوده شد، آنگاه زمین و خاک شکل گرفتند، در چهره بعدی گیاهان بر زمین رویش یافتند، پس از آن جانوران گوناگون یکی پس از دیگری به هستی درآمده و سرانجام در پایان چهره ششم که پنج روز آخر هر سال است و انسان آفریده شد.

براساس این باور، با پیدایش انسان، تکامل در آفرینش به مرحله تازه‌ای رسید و ار آن پس انسان اندیشمند با بهره گیری از شرایط مناسبی که از پیش برایش فراهم شده بود، زندگی خود را روی زمین آغاز کرد.

نیاکان ارزشمند ما به پاس ارج نهادن به پیدایش زمین، داناترین آفریده‌ی اهورامزدا، جشن نوروز را با شکوهی ویژه و فراگیر برپا داشتند، زیرا با آفریده شدن انسان هوشمند، گام تازه و بی‌نظیری در جهان هستی برداشته شده بود.

انسان بر آن شد تا زاده شدن همگانی خود را به شادی جشن بگیرد و برای سپاسگزاری از آفرینش، به نیایش آفریدگار خویش بپردازد و بدین گونه بود که جشن نوروز با پیوند یافتن به باورهای سنتی ایرانیان، تبلوری دیگر یافت و جاودانه تا امروز ماندگار شد.

خانه تکانی

فلسفه خانه تکانی در نوروز هم به آمادگی ایرانیان باستان برای استقبال از نوروز و استقبال و پذیرایی از آن باز می‌گردد که امروز به عنوان خانه تکانی از آن یاد می‌شود.

ویژگی برجسته نوروز قرار گرفتن آن در ابتدای فصل بهار و به هنگام آغاز ماه فروردین است و مردم در این ماه علاوه بر پاک‌سازی محیط خانه و خانه تکانی، وسایل و ابزارهای کهنه را هم نونوار می‌کردند و لباس و پوشاک نو فراهم ساخته و برای جشن و شادی آماده می‌شدند که همچنان نیز این مسئله در بین ایرانیان و پارسی زبانان وجود دارد.

البته اعتقادات ایرانیان باستان به گرامی‌داشت روح  و روان مردگان خود پیش از شروع نوروز بر بام‌های خانه های خود آتش می افروختند و علاوه بر نیایش از نوروز استقبال می‌کردند.

سفره هفت‌سین

در نوروز، سفره‌ای چیده می‌شد که سبزه یکی از مهمترین ملزومات آن است و ایرانیان باستان طی مراسمی برای سفره هفت‌سین برگزار می‌کردند. علاوه بر آن سبزه نیز سیب، سرکه، سکه، سبزه، سماق، سمنو و سیر بر آن قرار داده می‌شد که همچنان این سنت پابرجاست و در نهایت نوروز در روز اول فروردین با فلسفه‌ای نیکو در بین ایرانیان برگزار می‌شود.

این مراسم ایرانی که قدمتی به بلندای تاریخ دارد، بر تقویت پیوند خانوادگی با دید و بازدید و احترام به بزرگترها بسیار توجه دارد، البته جایگاه زنان در برگزاری مراسم نوروز بسیار ارجح‌تر است چرا که مادران و زنان از پاکیزه کردن خانه تا چیدن سفره، نقش اصلی را بازی می‌کنند.

برگرفته از: کتاب «یادگار دیرین» به قلم «کوروش نیکنام»

منبع:ایسنا