نگاهی بر معانی گوناگون واژه «وحی» در قرآن
ایسنا/خراسان رضوی استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی با اشاره معانی گوناگون واژه «وحی» در استعمالات قرآنی، گفت: وحی عبارت است از مفاهیم و الفاظی که خداوند به پیامبران نازل کرده است. در قرآن نیز این واژه به همین معنا به کار رفته است، اما همواره مساوی و برابر با آن مورد استفاده قرار نگرفته و با معانی دیگری آمده است.
علی‌رضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی در خصوص معنا و تفسیر واژه «وحی» در قرآن کریم، اظهار کرد: واژگانی مانند «صلاة» و «زکات» در سایر ادیان و در نزد عرب پیش از اسلام در معنای عبادی و در مورد نوعی از پرستش توحیدی که در ادیان مختلف وجود دارد، به کار می‌رفته است. معنای لغوی و مستعمل قرآنی و معنای فقهی این واژگان در سه ساحت بررسی می‌شود که الزاماً با یکدیگر تطابق نداشته، بلکه به طور کلی عموم و خصوص من‌وجه دارند. در استعمال قرآنی، این واژگان ناظر به عملی عبادی هستند، اما به ویژه در سوره‌های مکی لزوماً به معنای عمل فقهی به کار نرفته‌اند و با گذشت زمان این معانی را کسب کرده و به مرور زمان و به کمک قرآن، سنت و روایات، این واژگان معنای فقهی خاصی پیدا کرده‌اند.
وی ادامه داد: بنا به نظر مشهور، از زمان امام محمدباقر(ع) و امام صادق(ع) به بعد حقیقت شرعیه در معنای ویژه فقهی خود بیان شد. اعمال عبادی نماز و پرداخت زکات از زمان پیامبر اکرم(ص) وجود داشته و طبیعتاٌ در برخی آیات و روایات نیز به این معنا به کار رفته است، اما باید توجه داشته باشیم که در این موارد مستعمل فقهی تمام معنای این واژگان نبوده، بلکه صدق این واژگان در معنای خاص فقهی خود یکی از مصادیق معنای کلان و کلی این کلمات به شمار می‌رود.
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی عنوان کرد: بنابراین با توجه به این موضوعات باید معنای این کلمات به کار رفته در آیات را بررسی کنیم. توجه نکردن به این موضوع و برابر انگاشتن معنای واژگانی همچون «صلاة»، «زکات» و «صوم» با معانی فقهی آن‌ها در تمام موارد قرآنی، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند.
آزاد درخصوص معنای واژه «وحی»، بیان کرد: وحی عبارت است از مفاهیم و الفاظی که خداوند به پیامبران نازل کرده است. در واقع به صورت ویژه ارتباط میان خداوند و پیامبران را وحی می‌نامیم. در قرآن نیز این واژه به همین معنا به کار رفته است، اما همواره مساوی و برابر با آن مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. به تعبیری دیگر امروزه این معانی را به کار می‌گیریم در حالی که این کلمات در قرآن گاهی به همین معانی به کار رفته و در مواقعی دیگر نیز در معنای دیگری مورد استفاده قرار گرفته است.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال زمانی که خداوند در آیه هفتم سوره قصص می‌فرماید «وَأَوْحَیْنَا إِلَیٰ أُمِّ مُوسَیٰ أَنْ أَرْضِعِیهِ ۖ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیَمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی ۖ إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ» به این معنی که «ما به مادر موسی وحی کردیم که کودک خود را شیر دهد و زمانی که ترسید، کودک را به دریا بینداز». همچنین در آیه دوازدهم سوره انعام آمده است «وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَیٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا ۚ وَلَوْ شَاءَ رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُ ۖ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ»، به این ترتیب که خداوند واژه وحی را در مورد ارتباط شیاطین به کار برده است. در خصوص زنبور عسل نیز در آیه شصت‌وهشتم سوره نحل بیان شده «وَأَوْحَیٰ رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ» به این معنی که «خداوند به زنبور عسل وحی کرد که در کوه‌ها، سقف‌های بلند و درخت‌ها برای خود منزل برگزیند».
استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: علاوه بر این‌ها واژه «وحی» در قرآن، به معنای وحی رسالی مربوط به پیامبران نیز به کار رفته است. از جمله در آیه «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَیٰ إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَٰهُکُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۖ فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا» که وحی به معنای ارتباط ویژه خداوند با پیامبران به کار رفته، اما نباید تصور کرد که استفاده از این واژه در هر آیه از قرآن به همین معنا است.
آزاد با بیان این‌که «عرب جاهلی نیز «وحی» را در معانی دیگری به کار می‌برده است»، خاطرنشان کرد: برای نمونه شاعری در این دوران در شعرش نوع ارتباطی که دو شترمرغ نر و ماده در صحبت با یکدیگر برقرار می‌کنند را وحی بیان می‌کند. بنابراین در میان اعراب نیز این واژگان مورد استفاده قرار می‌گرفته و استعمال این کلمات در معانی متعددی بوده است، لذا تصور نکنیم که استعمالات قرآنی از این واژگان مترادف و برابر با معنایی است که امروزه از این واژگان برداشت می‌شود، در حالی که ممکن است این معانی در مواقعی یکسان و در موارد دیگری متفاوت باشند.
وی اضافه کرد: به این ترتیب توجه نکردن به این قاعده تفسیری، اشتباهاتی را ایجاد می‌کند. در نتیجه اگر معانی دیگر واژگان بیان نشود، تفسیرها و برداشت‌های اشتباهی از آیات صورت می‌گیرد. به گونه‌ای که وجوه و نظایر از جمله مباحث تفسیری است که علمای علم تفسیر بیان می‌کنند. به عبارتی دیگر باید معانی واژگان و کلمات به کار رفته در قرآن بررسی شود و بنابراین در اصول تفسیری باید مراعات شود تا اشتباهات تفسیری ایجاد نشود.
انتهای پیام
منبع:ایسنا