نگاهی به موارد استفاده و اهمیت پرداخت زکات

علیرضا آزاد در کانال خود در فضای مجازی در خصوص چگونگی پرداخت زکات اظهار کرد: به نظر می‌رسد پیش از ظهور اسلام، روسای دینی بت‌پرستان از عمل زکات سوء‌استفاده مالی می‌کردند. به شکلی که در آیه ۲۱۵ سوره بقره آمده است «یَسْأَلُونَکَ مَاذَا یُنْفِقُونَ ۖ قُلْ مَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ ۗ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ». به این معنی که «از تو سؤال کنند که چه انفاق کنند؟ بگو هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان رواست و آنچه نیکی کنید، خداوند بر آن آگاه است».

وی ادامه داد: در این آیه پرسشی در خصوص اموالی که باید برای آن‌ها انفاق پرداخت شود، مطرح می‌شود. خداوند در پاسخ در مورد کسانی که انفاق به آنان تعلق می‌گیرد، سخن می‌گوید؛ گویی اموالی که انفاق می‌شود، اهمیت ویژه‌ای نداشته و افرادی که انفاق به آنان پرداخت می‌شود، حائز اهمیت هستند.

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: در آیه ۶۰ سوره توبه نیز موارد مصرف زکات بیان می‌شود؛ بنابراین این دو آیه نشان می‌دهد که نه‌تنها گرفتن زکات مورد تأکید اسلام است بلکه نحوه توزیع زکات، توجه و تأکید بیشتری را به همراه دارد.

آزاد عنوان کرد: قرآن واژه زکات را در خصوص همسران پیامبر اکرم(ص) نیز بیان می‌کند. در آیه ۳۳ سوره احزاب آمد است «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَیٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِینَ الزَّکَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا». به این معنا که «در خانه‌های خود قرار گیرید و مانند دوره جاهلیت پیشین با آرایش و خودآرایی برای جلب توجه به خیابان نیایید» و در ادامه این آیه بیان می‌شود که نماز را به پا دارید و زکات بپردازید.

وی افزود: اگر پرداخت زکات در این آیه را به معنای فقهی آن در نظر بگیریم، با ماندن زنان در خانه متناسب نخواهد بود. از جمله نکات کاربردی دیگر می‌توان شیوه تعامل حضرت علی(ع) در امر زکات را بیان کرد. امام علی(ع) در نامه ۲۵ نهج‌البلاغه در خصوص آداب فردی که زکات را دریافت می‌کند، بیان می‌کند که «برو و بر اساس تقوی خدای یکتای بی‌همتا عمل کن. مسلمانی را مترسان؛ آنچه را که ناخوش دارد، بر او مگزین و بیش از حقی که خدا در مال او دارد، از او مگیر و چون به قبیله‏‌ای رسیدی به کنار آبشان فرود آی؛ بدون این‌که به خانه آن‌ها درآیی و بعد از آن به آرامی به سوی آنان برو تا در میان جمع آنان بایستی. پس بر آنان سلام کن و تحیت و درود را برایشان کم و ناقص مگردان بعد از آن می‌گویی ای بندگان خدا ولی خدا و خلیفه او مرا به سوی شما فرستاده تا حق خدا را در اموال شما از شما بستانم. بگو آیا در اموال شما برای خدا حقیست که آن را پولی او بدهید؟ اگر کسی گفت نه، به او متعرض مشو و اگر کسی گفت آری، هست، همراه او برو، بدون این‌که او را بترسانی یا تهدید کنی یا فریب دهی و یا بر او سخت بگیری. آنچه که از طلا و نقره به تو داده، بگیر. اگر او گاو و گوسفند یا شتر داشت، بدون اجازه او داخل در آن‌ها مشو زیرا بیشتر آن‌ها مال او است».

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: امام علی(ع) در ادامه می‌گوید «هرگاه با اذن او بر سر آن‌ها رفتی چون کسی که بر آن‌ها تسلط دارد و درشت کردار است، بر آنان وارد نشو و حیوانی را از جای مگریزان و مترسان و صاحبش را نسبت به آن مرنجان و مال را به دو بخش تقسیم کن و صاحبش را مخیر کن تا هر بخش را که خواهد برای خود برگزیند و چون اختیار کرد، متعرض آنچه را که اختیار کرده است، مشو. دوباره باقی‌مانده را به دو قسم تقسیم کن و باز او را مخیر کن تا هر کدام را که می‌خواهد برگزیند و چون اختیار کرد به آنچه که انتخاب کرد، اعتراض نکن. پیوسته اینکار را تکرار کن تا آنقدر از مال بماند که مطابق ضوابط حق خدا باشد».

آزاد اضافه کرد: امام علی(ع) ادامه می‌دهد «پس حق خدا را از او بگیر؛ پس اگر مالک اولیه درخواست فسخ کرد، درخواست او را بپذیر و دوباره آن‌ها را درهم آمیز؛ سپس آنچنان کن که در اول کردی تا حق خدا را در مال او از وی بگیری و شتر پیر و کهن‌سال و دست و پا شکسته و حیوان دارای بیماری سل یا مرضی که به واسطه آن از پای افتاده و همینطور حیوان معیوب را نگیر. امین مگردان بر آن مال‌ها مگر کسی را که به دین او وثوق داری و به مال مسلمانان رفق و مدارا کند و مهربان باشد تا آن مال را به ولی مسلمانان برساند تا او در میانشان قسمت کند و بر آن چهارپایان مسئول مگردان، مگر خیرخواهی مهربان و درستکاری نگاهبان را که درشتی به آن‌ها نکند و زیان نرساند، نرنجاند و خسته نکند».

وی عنوان کرد: ایشان در ادامه می‌گوید که «پس آنچه که از أموال زکات در نزد تو گرد آمده زود آن‌ها را به سوی ما بفرست تا در هر جا که خدا بدان امر فرموده است، بگردانیم و صرف کنیم. پس چون آن‌ها را امین تو برای آوردن گرفت، به او سفارش کن که به طمع شیر میان شتر و بچه شیرخوارش جدایی نیندازد و همه شیر آن را ندوشد که به بچه‏‌اش ضرر برسد و آن را به سوار شدن خسته نگرداند و بین او و دیگر شتران در سوار شدن و دوشیدن به عدل رفتار کند و باید آسان گرداند و خسته را استراحت و او موجبات آسایش او را فراهم کند و باید آن‌ها را به غدیرها و حوض‌های آب که می‌گذرند فرود آورد و وارد سازد و مسیر آن‌ها را از زمین گیاه‌دار به راه‌هایی که عریض است و از گیاه خالی است نگرداند، باید آن‌ها را در هر چند ساعتی در چراگاه‌های بین راه استراحت دهد. و باید آن‌ها را در نزد آب‌ها و گیاه.ها مهلت دهد تا به اذن خدا فربه و پرمغز نه رنج‌دیده و خسته در نزد ما آورد که آن‌ها را علی کتاب‌الله و سنت پیمبر خدا قسمت کنیم، که این نامه می‌تواند الگوی رفتار کارگزاران حکومتی باشد».

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: بر این اساس مصداق‌های زکات، صرفا در اموال نیست. به‌ عنوان مثال حضرت علی(ع) روایات متعددی در خصوص انواع زکات فرموده‌اند که گستردگی دامنه عمل زکات را نشان می‌دهد. ایشان بیان می‌کند که زکات رفاه، نیکی به همسایه و صله‌رحم محسوب می‌شود؛ تحمل نادانان نیز زکات عقل به‌شمار می‌رود. همچنین زکات زیبایی را عفاف، زکات دانش را آموزش به افراد شایسته و زکات قدرت را انصاف می‌دانند که به نظر می‌رسد، پرداخت این زکات واجب اخلاقی به شمار می‌رود.

آزاد تصریح کرد: زکات در سیره عارفان مفهومی بسیار فراگیر است. به شکلی که برای هر عملی باید زکات پرداخت شود و به جای آوردن حق هر عضو بدن، زکات آن خواهد بود؛ به تعبیری بهره‌گیری از اعضا در راه خدا و خلق خدا زکات آن محسوب می‌شود.

وی با اشاره به تحلیل و تبیین زکات در شعر فارسی، اضافه کرد: تعدادی از زکات بیان‌شده توسط شعرا، زکات حسن و جمال است. حافظ می‌فرماید «نصاب حسن در حد کمال است/زکاتم ده که مسکین و فقیرم»؛ همچنین سعدی بیان می‌کند «زکات لعل لبت را بسی طلبکارند/میان این همه خواهندگان به من چه رسد». علاوه بر این‌ها زکات تندرستی نیز در شعر فارسی بیان شده است. به عنوان مثال سعدی می‌فرماید «آخر به زکات تندرستی/فریاد دل شکستگان رس/من بعد مکن چنان کز این پیش/ورنه به خدا که من از این پس/بنشینم و صبر پیش گیرم/دنباله‌ کار خویش گیرم».

استادیار الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: همچنین مولانا نیز زکات جاه و مقام را در اشعارش بیان می‌کند. به علاوه حافظ ضرورت پرداخت زکات را به این شکل در اشعارش بیان می‌کند «من اگر کامروا گشتم و خوشدل چه عجب/مستحق بودم و این‌ها به زکاتم دادند». صائب تبریزی نیز در مورد آثار پرداخت زکات بیان می‌کند «گر باغبان زکات زر گل برون کند/باد خزان طراوت گلشن فزون کند»؛ به این معنی که اگر باغبان زکات مال خود را پرداخت کند، باد پاییزی نه‌تنها برگ درختان باغ را زرد نمی‌کند بلکه بر طراوت آن‌ها می‌افزاید.

وی اضافه کرد: علاوه بر این‌ها مولانا در آثار عدم پرداخت زکات می‌فرماید «ابر بر ناید پی منع زکات/وز زنا افتد وبا اندر جهات»؛ این زکات الزاما به معنای فقهی آن بیان نشده است بلکه به معنی رعایت حق مردم به کار رفته است.

منبع:ایسنا