هنوز به چیزی که “بهار” می خواست نرسیده ایم

اردیبهشت فصل شاعرانه هاست و با روز سعدی و سالگرد درگذشت “بهار”، “سهراب” و “اقبال” آغاز می شود.

در این میان ” محمدتقی بهار” شاعری بزرگ بود که علاوه بر برخورداری از لقب ملک‌الشعرایی، یکی از سیاستمداران برجسته دوران مشروطیت نیز بود.

مدیر گروه ادبیات دانشگاه اراک به همین مناسبت به سوالات خبرنگار ایسنا، منطقه مرکزی، در خصوص ملک الشعرا پاسخ گفت. شرح این گفتگو را در این مجال می خوانید.

دکتر حسن حیدری، درباره آرا و افکار محمدتقی بهار گفت: بهار با نوگرایی خصوصا در محتوا بسیار موافق بود و این نوگرایی در محتوا را بسیار توصیه کرده است. دیوان بهار به طور کلی مصداق عرضه محتوای نو در شعر بود. البته بهار به قالب های جدید شعری خیلی روی خوش نشان نداد و معتقد بود باید در همان قالب های سنتی کار شود و آنها را متناسب با نیاز روز کرد. او خیلی با قالب شعر نیمایی موافق نبود، ولی با لزوم تجدید نظر کردن در نثر و شعر فارسی و محتوا چرا.

وی با بیان اینکه بهار معتقد بود شاعر باید مسائل عصر خودش را مطرح کند، افزود: می‌بینیم که بهار در شعر خودش آرای انتقادی بسیاری به کار می‌برد و ادبیات را متعهد می‌داند.

حیدری خاطرنشان کرد: البته بهار با ژان پل سارتر که چند سال بعد درباره هنر متعهد بسیار حرف زد و مقاله نوشت تفاوت بسیار داشت. نمی توان بهار را متعلق به مکتب سارتر دانست. زیرا اگزیستانسیالیسم سارتر یک نوع مکتب انسان محور است و جنبه های غیر دینی و حتی جنبه های ضد دینی بسیاری دارد. ولی پدر بهار ملک الشعرای آستان قدس بود و بهار یک مسلمان معتقد به حساب می‌آمد.

وی با بیان اینکه شعر متعهد از سالها قبل در فرهنگ ما متداول بوده است، اظهار کرد: فردوسی را در نظر بگیرید، ناصرخسرو را ببینید. به نظر من اولین شاعری که تعهد را به قوت می رساند ناصرخسرو است. در فرهنگ ما این چیزها مورد توجه بوده است ولی در غرب مسائلی مطرح شد که به کل با این دیدگاه ها فرق داشت. آنها فلسفه انسان محور را مطرح کردند و بر این اساس نمی توان افرادی چون بهار و سارتر را کنار هم نشاند.

عضو هیئت علمی دانشگاه اراک ادامه داد: رابطه شعر و سیاست در شعر بهار بسیار قوی بود. بهار یک سیاستمدار قوی بود که کتاب تاریخ احزاب سیاسی را نوشته است، کسی است که چندین دوره نماینده مجلس شد. درست است که بهار به نوعی آخرین قصیده سرای بزرگ فارسی بود، اما در سیاست جدید، در ملی گرایی و در اداره کشور دغدغه های جدی داشت و از طرفداران نظام پارلمانی بود.

وی افزود: بهار بدنبال آزادی بیان بوده و به آزادی احزاب اهمیت می داده است. مسائل سیاسی به شعر بهار نیز وارد شده است. شعر دوره مشروطه به طور کلی شعر سیاسی است.

دکتر حیدری همچنین درباره رابطه اقبال لاهوری و ملک الشعرای بهار عنوان کرد:   ممکن است وقتی به طور جزئی بررسی می کنید، در آرا و افکار اقبال و بهار شباهت‌هایی ببینید. بهار یک شاعر کلاسیک بود، اقبال هم در ادبیات کلاسیک مهارت داشت، از این جهت بهار به اقبال احترام می گذاشت. به لحاظ سنت گرایی و سنتی سرودن اقبال بود که بهار برای او احترام زیادی قائل بود نه به خاطر نزدیکی افکار. در طرز فکر این دو هم ممکن است شباهت هایی باشد ولی اقبال بیشتر به دنبال وحدت جهان اسلام بود و شرقی را در برابر غربی عنوان می کرد. در حالی که بهار با این مسائل خیلی موافق نبود و غرب ستیزی را نمی‌توان در آثار بهار، مانند آثار اقبال لاهوری، یک مشخصه به حساب آورد.

استاد ادبیات دانشگاه اراک، همچنین پیرامون مخالفت ملک الشعرای بهار با لایحه جمهوری خواهی، پاسخ داد: عقاید یک شخص باید در طول دوران فعالیت او بررسی شود و در لحظه نمی‌توانیم یک نظر خاص را ببینیم و قضاوت قطعی کنیم. بهار خیلی اوقات در عقاید خودش دچار تغییر شد. برای مثال یک موقع رضاشاه را رد می‌کرد و یک موقع مدح رضا شاه را می‌گفت. این موارد نشان می‌دهد که او در طول دوران فعالیت های سیاسی و هنری خود دچار تغییر آرا شده است و حتی ممکن است تناقض در آثار او دیده شود. همان طور که در آثار سعدی هم تناقض هست. باید این نکته را در نظر بگیریم که شعر در رد جمهوریت را در کجا گفته و با توجه به همان موقعیت شعر را تفسیر کنیم. سپس آن را با تمام آثار او بسنجیم و ببینیم که آیا بهار در طول عمر خود همیشه مخالف جمهوری بوده یا اینکه در بعضی موارد طرفدار آن بوده و در برخی موارد مخالف. این است که فکر می‌کنم به طور مقطعی نمی‌توان این مسئله را قضاوت کرد.

حیدری در پاسخ به این سوال که آیا ایران امروز به چیزی که بهار می‌خواست رسیده است یا خیر اینگونه پاسخ داد: ایران به بخشی از آن چیزی که بهار دنبالش بود رسیده است. نظام پارلمانی و حقوق بانوان مسائلی بود که بهار خیلی به آنها اهمیت می‌داد. در بحث حقوق بانوان ما بسیار پیشرفت کرده ایم، ولی در بحث آزادی احزاب و این موارد می‌شود گفت خیلی کار داریم تا به آن چیزی که بهار می‌خواست برسیم. البته برخی از اهداف بهار برآورده شده است، ما پیشرفت سیاسی و پیشرفت مردم گرایی داشته ‌ا یم و یک انقلاب مردمی بسیار عظیم را در این کشور شاهد بودیم، ولی هنوز به چیزی که بهار می‌خواست و برای آن تلاش می‌کرد نرسیده ایم.

منبع: ايسنا