پای حرف‌های یک مداح زن

با اینکه معتقد است اولین روضه و مرثیه‌خوان عالم  یک بانو آن هم حضرت زینب کبری سلام‌الله علیها بوده اما مداحی همه مردان را گوش می‌دهد و از همه آنان الگوبرداری می‌کند: «آقای حدادیان حماسی می‌خواند و آقای سیب‌سرخی بلبل امام حسین (ع) است. آقای هلالی شور می‌خواند، آقای مقدم سینه‌زنی‌های قشنگی دارد و آقای کریمی مولودی‌های زیبایی می‌خواند و من سعی می‌کنم از همه آنان الگوبرداری کنم چون استفاده از یک الگو مردم را خسته می‌کند. مثل این می‌ماند که در یک سفره فقط ماست بگذاریم در حالی که یک سفره‌ی همه‌چیزتمام، ماست، سبزی‌خوردن، ترشی و چیزهای دیگر می‌خواهد. به عقیده من باید برای دستگاه سیدالشهدا (ع) قشنگ‌ترین‌ها را انتخاب کرد.»
«به نظر من زنان خیلی بهتر  از مردان می‌توانند روضه بخوانند اما چون در این زمینه محدودیت‌های شرعی وجود دارد، این کار به آقایان محول شده است. الحمدلله در این زمینه مداحان موفقی هم داریم و خودم به عنوان کسی که در این راه خاک خورده‌ام، گریه کرده‌ام، گریه دیده‌ام، مقتل خوانده‌ام و مقتل دیده‌ام، وقتی می‌بینم یک بچه پنج‌ساله شعری از امام حسین (ع) یاد گرفته و می‌خواند با شنیدن آن شعر اشک‌هایم جاری می شود.»
این صحبت‌های انسیه اشرفی – مداح – است که بیشتر شنوندگان مداحی‌های او جوانان هستند؛ از زنانی که ناخن‌های نامتعارف کاشته‌اند تا دخترانی که پر از تتو هستند: «باید به سبک جدید در جامعه جلو آمد و جوان امروزی را با اصالتی که حفظ می‌کنیم جذب دستگاه سیدالشهدا (ع) کنیم. بسیاری از همین جوانان به من می‌گویند «چون تو می‌خوانی می‌آیم». من با دل و سبک جوانان کنار می‌آیم و در عین حال حرمت پیرغلامان را هم نگه می‌دارم. روضه‌ای که من می‌خوانم سعی می‌کنم در شأن اهل بیت (ع) باشد و زننده نباشد.»
او با ورود ابزار موسیقی به مداحی و روضه‌خوانی مخالفتی ندارد و می‌گوید: «به نظر من در دستگاه اهل بیت (ع) هر چیزی که بتواند مخاطب را جذب کند مانعی ندارد به شرطی که آسیبی به  آن وارد نکند. چه ایرادی دارد از دف یا آلات موسیقی در این زمینه استفاده کنند؟ من کسانی را دیده‌ام که در حال دف‌زدن اشک چشمانشان هم جاری شده است. هر چیزی که دل‌ها را به اهل بیت (ع) نزدیک کند موثر است. به خاطر می‌آورم چند سال پیش آقایان بنیامین و هلالی با همکاری هم قطعه «بوی سیب و حرم حبیب»  را اجرا کردند. همان موقع برخی اعتراض کردند که هر کس باید در صنف خودش فعالیت کند اما دیدیم که همین کار چقدر نظر جوانان را به دستگاه سیدالشهدا (ع) جلب کرد. در دستگاه سیدالشهدا (ع) نوآوری بسیار مهم و خوب است اما باید دقت کرد که شان اهل بیت (ع) زیر سوال نرود.»
نظر اشرفی را درباره شعرهایی که وارد مداحی شده و تقلید برخی مداحان از سبک خواننده‌های ایرانی مقیم خارج هم می‌پرسم: «اغلب اشعاری که این خواننده‌ها استفاده کرده‌اند مربوط به شاعران بزرگ ما مثل حافظ و مولوی بوده و مضمون دارد. چرا نباید از این اشعار استفاده کرد؟ محتوای شعر مهم است. چنین اشعاری بهتر از مطالبی هستند که هیچ مفهومی ندارند اما به زبان می‌آیند. اگر زن‌ها بخواهند ادای مردها را دربیاورند و صدایشان را شبیه آنان کنند زیبا نیست. مداحان باید شعرهایی وارد بازار کنند که محتوا داشته و مرتبط با این کار باشد. در واقع شعری که مداح برای مولودی می‌خواند نباید در مجالسی که مرتبط نیست به کار برود. در حال حاضر بیشترِ زنان از سبک و سیاق مداحان آقا استفاده و الگوبرداری می‌کنند.»
او معتقد است: «روضه‌خوان سیدالشهدا (ع) اول از همه باید شرط ادب داشته باشد. همه باید روضه‌خواندن را زیر خیمه امام حسین (ع) یاد بگیرند اما باید شرط شاگرد و استادی حفظ شود. شخصی مثل حاج غلامرضا سازگار، پیرغلام این کار محسوب می‌شود و هیچ ادعایی هم در این زمینه ندارد. ۶۰ سال پیش که روضه‌خوان بوده، کلاس مداحی وجود نداشته. سلیم موذن‌زاده که تحصیلات آکادمیک نداشته است اما در دستگاه امام حسین (ع) شناخته‌شده بود. شخصی مثل حاج مهدی رسولی سن پایینی دارد اما وقتی امام حسین (ع) بخواهد بزرگ کند، این کار انجام می‌شود. هر کسی در دستگاه امام حسین (ع) رشد می‌کند، ریشه داشته است.»
مداحان مرد بسیاری شناخته‌شده هستند در حالی که کمترکسی نامی از مداحان زن شنیده است و بیشتر این زنان با عنوان «خانم‌جلسه‌ای» یا «روضه‌خوان» شناخته‌ می‌شوند. این مداح زن درباره تفاوت مداحی و روضه‌خوانی هم به ایسنا می‌گوید: «همه می‌توانند روضه بخوانند اما هر کسی نمی‌تواند مداحی کند. برای مثال من سبک مداحی آقای نریمان را مثل خودش اجرا می‌کنم اما شاید خانم دیگری نتواند این کار را انجام دهد. باید یک مداح زن بتواند خود را به سبک مداحی که می‌خواهد برساند. به عقیده من مداحی یک الگوست اما می‌توان سر و ته روضه را یک جوری جمع کرد.  شرط مداح‌بودن داشتن سواد رسانه‌ای و اجتماعی است. من اگر تاریخ اسلام و زندگینامه حضرت مسلم را نخوانم و ندانم، چطور می‌توانم روضه بخوانم؟ از طرفی روضه را همه می‌توانند یاد بگیرند اما درست اداکردن آن مهم است. در دستگاه سیدالشهدا (ع) مدرک ملاک نیست و بازنشستگی وجود ندارد. هر وقت در دستگاه سیدالشهدا (ع) فوق تخصصت را بگیری و هر زمانی که بازنشسته شوی پیرغلام محسوب می‌شوی.»
به گفته اشرفی داوطلبان بسیاری از بانوان برای یادگرفتن مداحی تمایل نشان می‌دهند اما در این زمینه حمایتی وجود ندارد: «اگر می‌خواستم دوره آموزشی برای داوطلبین مداحی برگزار کنم شاید باید بیستمین دوره را با جمعیتی حدود ۱۵۰ نفر در هر دوره تمام می‌کردم اما چون جایی برای تدریس نداشتم و حمایتی در این زمینه وجود ندارد، نتوانستم کلاس آموزشی داشته باشم. شاگرد خصوصی دارم و بسیاری از پامنبری‌هایمان متقاضی آموزش هستند حتی برخی از  آنان بهتر از من می‌خوانند زیرا همیشه از آنان خواستم در مراسم همراهی‌ام کنند و در واقع پای منبر تمرین کرده‌ایم زیرا من دنبال پول، کلاس، دفتر یا مطرح‌شدن نبوده‌ام. حتی چند سال پیش خواستند که مقتل را در دانشگاه تدریس کنم.  در این زمینه مشکلاتی وجود دارد و برخی از دوستان مداح فقط به مردم دستگاه یاد می‌دهند. درست است که این دستگاه‌ها مهمند اما بحث سیدالشهدا (ع) فرق می‌کند و روز به روز شعرهای جدید مطرح می‌شوند. مثلا اگر من بخواهم برای یک جوان امروزی در دستگاه دشتی بخوانم یاد قرض‌هایش می‌افتد و دیگر سراغ مجلس عزاداری نمی‌آید اما اگر در دستگاه شور بخوانم برای همه جذاب است.»
با شیوع ویروس کرونا او و همکارانش مجالس را به فضاهای باز منتقل کرده‌اند و گاهی موارد کارشان را در شبکه‌های اجتماعی به صورت آنلاین پیش برده‌اند: «ما مراسم را به فضای باز و پارک بانوان منتقل کردیم. من معتقدم این روضه‌ها را برای قبرمان ذخیره می‌کنیم و هر دیدی، یک بازدیدی دارد. برای مثال ما به زیارت امام رضا (ع) می‌رویم چون در احادیث آمده است هر کس به زیارت من بیاید من هم سه جا به او سر می‌زنم که یکی از آنجاها شب اول قبر است. ما شرایط بدی را گذراندیم اما باید بدانیم دنبال چه چیزی هستیم. وقتی متوجه شدیم نمی‌توانیم زیر سقف بخوانیم، فضاها را باز کردیم. روضه در هر جایی می‌تواند به اِذن حضرت زهرا (س) برگزار شود در حالی که بسیاری فکر می‌کنند روضه جایی است که ۵۰۰ نفر در آن شرکت کنند. روضه را می‌توان دو نفری هم برگزار کرد. دستگاه سیدالشهدا (ع) عدد و رقم ندارد.»
این مداح درباره دستمزدهای مداحان زن هم می گوید: «شخص خودِ من هیچ وقت برای کارم دستمزد تعیین نکردم. نرخ مشخصی ندارم و از میزبان می‌خواهم هر اندازه عشق به اهل بیت (ع) دارد همان را  برای دستمزد در نظر بگیرد چون معتقدم میزبان به من پول نمی‌دهد بلکه امام حسین (ع) پول روضه‌خوان را می‌دهد. به همین دلیل همیشه دستمزد را به میزبان واگذار می‌کنم. گاهی اوقات یک زن سالخورده فقط صد هزار تومان دارد و همان مبلغ را با عشق به روضه‌خوان امام حسین (ع) پرداخت می‌کند و گاهی اوقات هم یک میزبان متمول به روی خودش نمی‌آورد که بعد از مراسم برای مداح یک ماشین بگیرد. اما برخی همکارانم دستمزد میلیونی تعیین می‌کنند و قیمت منبر خودشان را دارند و دستمزد کمتر از یک میلیون تومان برای دو ساعت ندیدم. اگر تعیین قیمت‌ها برداشته شود روضه‌خوانان، تازه خودشان را نشان می‌دهند. من معتقدم بهتر است دستمزدها به میزبانان واگذار شود.»
اشرفی به رفتار و نحوه پوشش مداحان زن هم اشاره می‌کند: «باید در دستگاه سیدالشهدا (ع) ادب، متانت و شانیت رعایت شود. چه ایرادی دارد مداح لباس برند بپوشد؟ خودِ من برای مراسم مولودی و عزا، هر کدام لباس‌های سبک خودم را دارم. برخی مداحان زن شأن مداح را حفظ نمی‌کنند. مداح زن نباید طوری جلب توجه کند که کارش پشت پوشش پنهان شود. شخصی که به مراسم روضه سیدالشهدا (ع) می‌آید پر از درد و غصه است و برای تسکین پیداکردن دردش می‌آید در غیر این صورت می‌رود در یک شوی لباس می‌نشیند. مداح باید در عین اینکه شیک‌پوش است ساده لباس بپوشد و بوی عطر بدهد. اجتماعی و خوش‌اخلاق و در عین حال جدی باشد و شخصیت امام حسین (ع) را زیر سوال نبرد.»
این مداح زن با وجود مشکلاتی که در صنفشان وجود دارد به آینده مداحی زنان خوش‌بین است به شرط آنکه شأن پیرغلامان حفظ شود: «مداحان زن صنف دارند اما تقریبا هیچ حمایتی حس نمی‌شود. «خانه مداحان» حدود سه سالی می‌شود که راه‌اندازی شده اما هنوز قدرت اجرایی آنچنانی ندارد و متاسفانه کسی که تازه وارد این حوزه شده با کسی که سال‌هاست در این حوزه کار می‌کند هیچ تفاوتی ندارد. اخیرا برای بیمه مداحان زن هم کارهایی در حال انجام است اما هنوز صدرصد اجرایی نشده است.»
منبع: ايسنا