پدر علم کویرشناسی ایران چشم از جهان فروبست

 پرویز کردوانی متولد ۱۳۱۰، جغرافیدان ایرانی و دارنده مدال ملی و نشان عالی دانش در ایران بود. او در پنجمین همایش چهره‌های ماندگار (سال ۱۳۸۴) به عنوان چهره ماندگار در زمینه جغرافیا معرفی شد. پدرش حسینعلی بلوکباشی از ملاک منطقه بود و فریده گلبو همسر اوست و مجسمه یادبود وی به پاس زحمات بی دریغی که در حوزه محیط زیست داشته، در میدان انقلاب شهر گرمسار نصب شده است.

کردوانی تحصیلات ابتدایی را در دبستان داراب ریکان و دوره متوسطه را تا کلاس ۹ در دبیرستان آفتاب گرمسار گذراند و پس از اخذ مدرک دیپلم از دبیرستان رازی تهران (مدرسه فرانسوی‌ها) برای ادامه تحصیل به آلمان می‌رود و مراتب تحصیلی‌اش را تا دکترای رشته عمران کویر طی می‌کند. وی در سال ۱۳۴۵ موفق به اخذ مدرک دکتری می‌شود.

وی پس از بازگشت به ایران به عنوان نخستین عضو هیأت علمی دانشکده تازه تأسیس کشاورزی ارومیه، مشغول به خدمت شد و پس از دو سال تدریس در این دانشکده در سال ۱۳۴۷ شمسی به گروه آموزشی جغرافیای دانشگاه تهران انتقال پیدا کرد و در همین سال‌ها بود که مطالعه میدانی خود روی مناطق کویری ایران را با جدیت فراوان پی گرفت.

کویر (نمک‌زار) بزرگ مرکزی ایران و مناطق همجوار آن، جغرافیای خاک‌ها، حفاظت خاک، اکوسیستم‌های طبیعی، اکوسیستم‌های آبی، آب‌های شور، آب‌های سطحی و زیرزمینی، ژئوهیدرولوژی، مناطق خشک و مناطق خشک: ویژگی‌های اقلیمی، علل خشکی، مسائل آب و غیره، خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران از کتاب‌های وی است که در زمان حیات خود و در حین تحقیقاتش منتشر کرده است.

وی همواره بر روش‌های استفاده شده در کشور برای جلوگیری از ریزگرد را نقد کرده و معتقد بود ریزگردهای داخلی ناشی از زمین‌های کشاورزی است که به دلیل کمبود آب رها شده‌اند. او در زمان حیات خود در این باره گفته بود که زمین کشاورزی تا زمانی که کشت و کار در آن انجام می‌شود، ریزگرد تولید نمی‌کند و در صورتی که خشک شود تا ۶-۵ سال ریزگرد ندارد؛ چرا که ریشه گیاهان مانده در زمینه «هوموس» (یک نوع مواد آلی کربن‌دار تیره‌رنگ خاک) تولید می‌کند و این ماده موجب چسبندگی خاک خواهد شد.

پدر علم کویرشناسی ایران تاکید داشت که زمانی که هوموس از بین می‌رود، ریزگردهایی ایجاد می‌شود که این امر موجب بروز سرطان می‌شود؛ زیرا دو کود مهم «ازته» و «فسفاته» به زمین‌ها داده می‌شود. کود ازت به سرعت جذب زمین خواهد شد، ولی کود فسفات جذب نمی‌شود و سرطان‌زا است.

کردوانی، زمین‌های کشاورزی که به دلیل  کمبود آب رها شده‌اند، احداث چاه‌های نفت و خشک شدن تالاب‌ها و باتلاق‌ها و دریاچه‌هایی چون طشک و بختگان را از عوامل ایجاد ریزگردهای داخلی می‌دانست. احداث چاه‌های نفت و خشک شدن تالاب‌ها و باتلاق‌ها و دریاچه‌هایی چون طشک و بختگان را از دیگر عوامل ایجاد ریزگردهای داخلی ذکر می ‌کند و ادامه می دهد: یکی از روش‌های مقابله با طوفان‌های شن و ماسه و بیابان‌زایی از طریق جنگلکاری عنوان شده است. در سال ۱۳۴۰ با جنگلکاری، شن و ماسه تثبیت می‌شدند.

پیشنهاد پدر علم کویرشناسی ایران برای مقابله با پدیده طوفان‌های ریزگرد پاشش مالچ شنی- ماسه‌ای است. به این ترتیب که در تانکرها مخلوطی از آب (۵۰ درصد)، رس (۳۵ درصد ) و ماسه (۱۵ درصد) ترکیب و بتن شنی ماسه‌ای تولید و در کانون‌های شن و ماسه پاشیده شود.

کردوانی به بیان بهترین روش برای تثبیت ریزگرد پرداخته و یادآور شده بود که براساس اعلام سازمان ملل برای تثبیت ریزگرد باید ماده اولیه آن در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست‌محیطی و یک بار برای همیشه باشد.

وی درمورد بارش‌های سیل آسا و وقوع مصیب سیل در اکثر شهرهای کشور معتقد بود که ایران از لحاظ آب در مضیقه است و به همین دلیل باید از بارش باران خوشحال شویم و خدا را شاکر باشیم. اما از آنجایی که ناکارآمدی مدیریتی در همه حوزه‌ها خودنمایی می‌کند، بارندگی‌های این چند روز (فروردین ۹۸) دردسر ساز شده است. این‌ باران باریدن‌ها دلیلش گرم شدن زمین است که باعث شده بی نظمی به وجود بیاید و در نتیجه، در جاهایی که کمتر بارندگی دارند هم این روزها شاهد باران‌های شدیدی باشیم. کردوانی تاکید داشت که این بارندگی‌ها مقطعی بوده و این طور نیست که بارش‌های این چند روز نشانه‌ای از پایان بحران آب باشد، پس باید آماده باشیم که از این اتفاق بهترین بهره را ببریم.

این محقق جغرافیای ایران موضوع انتقال آب دریای خزر به سمنان را بیشتر یک کشمکش سیاسی می‌دانست و معتقد بود انتقال آب مشکل‌گشا نیست و این اتفاق به نوعی جنبه سیاسی دارد، در واقع نوعی چشم و هم چشمی مابین استان‌ها بر سر انتقال آب دریا بوجود آمده است.

وی در این باره می‌گفت: پروژه‌هایی نظیر انتقال آب خزر به سمنان و همچنین احداث ۹۰۰ کیلومتر کانال آب به گل گهر سیرجان و در ادامه به چادرملوی یزد و پروژه انتقال آب به خراسان جنوبی و رضوی از خلیج فارس و دریای عمان مشکل کم آبی را رفع نخواهد کرد.

این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه همچنین تاکید داشت گسترش کشاورزی در کویر توجیه نداشته و اقتصادی نیست و در مورد استفاده شرب و صنعت هم اگر روش‌های مصرف همان شیر آب و شلنگ باشد، مشکل حل نشده و آب انتقالی به هر اندازه، ناکافی خواهد بود.

دکتر کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران امروز پنجشنبه، ۲۸ مرداد ماه چشم از جهان فرو بست. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) این ضایعه را به جامعه علمی کشور تسلیت می‌گوید.

منبع: ايسنا