پرده خوانی داستان محمدتقی خان بافقی در یزد
اگر از سمت غرب و از ورودی دروازه قرآن وارد شهر یزد شویم، پس از عبور از بلوار جمهوری و قرارگیری در خيابان ايرانشهر، در بدو ورود به محدوده تاریخی شهر یزد که امروزه بیشتر با عنوان بافت تاریخی شناخت می‌شود، بادگیر بلند زیبایی از پس کوچه‌های پر پیچ و خم شهر قدیمی، خودنمایی می‌کند که آن را بلندترین بادگیر جهان می‌نامند
به گزارش ایسنا-منطقه یزد، باغ دولت‌آباد در عهد زندیه به دستور حاکم وقت یزد، محمدتقی‌خان بافقی در نقطه‌ای بیرون از حصار آن روزهای شهر ساخته شد. درباره علت انتخاب محل احداث باغ، حدس و گمان‌های بسیاری وجود دارد؛ اما مجموعه‌ای از عوامل نظامی، راه‌های ارتباطی، زمین‌های زراعی و… می‌تواند دلیل انتخاب قرارگیری باغ مسکونی و حکومتی خان بزرگ یزد باشد .
محمدتقی‌خان بافقی، ملقب به خان بزرگ، فرزند میرزا محمدباقر و فاطمه‌بیگم خواهر عنایت‌سلطان، سرسلسله خوانین یزد در نیمه دوم سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم هجری قمری بود. وی سلسله خوانین را در سال 1161 ه.ق تأسیس کرد و در سن 84 سالگی وفات یافت .
شهرت خانوادگی آنان به دلیل رادمردی و پایداری عنایت‌سلطان در برابر شورش افغان‌ها بوده است. در فتنه محمود افغان دلاوری‌های عنایت‌سلطان در یزد چشمگیر است. بنابه روایت‌های تاریخ محلی یزد، محمود افغان با ترس آماده جنگ با عنایت‌سلطان می‌شود و پس از آن واقعه که به جنون او منجر شد، به وسیله اشرف افغان به قتل رسید. سپس اشرف افغان در یزد با میرزا عنایت‌سلطان وارد کارزار شد. این جنگ‌ها تا چهار سال پیاپی به شکست اشرف منجر گشت. در دفعه پنجم اشرف، یعقوب‌خان و رحیم‌خان را مأمور و واسطه کرده بسوی عنایت‌سلطان فرستاد و با مکر و فریب بر او دست یافت. سپس آن‌ها را به اصفهان برد و به وضعی فجیع او را با بستگان و دودمانش(جز دو کودک با نام مؤمن‌خان و محمدتقی‌خان) به قتل رسانید .
محمدتقی‌خان در زمانی که حکومت ایران بر عهده شاهرخ‌میرزای نادری بود، به همراه تفنگچیان بافقی به یزد آمد و با غلبه بر حاکم نابه‌کار آن دوره، از سوی شاهرخ به حکومت یزد منصوب شد و تا دوران حکومت فتحعلی‌شاه قاجار بر آن جایگاه باقی ماند .
هرچند که در سال‌های حکومت محمدتقی‌خان، ایران و به‌ویژه ایالت یزد به عنوان یکی از نقاط پراهمیت، سال‌های پرفراز و نشیبی را پشت سر می‌گذاشت، اما وی در آن سال‌ها توانست با روابط حسنه با صاحبان قدرت و همچنین پشتوانه مردمی، بر مشکلات آن پیروز گردد .
وی در مدت 52 سال حکومت بر یزد، بناهای زیادی احداث نمود؛ از جمله بازار قیصریه، باغ دولت‌آباد، مدرسه، میدان و حمام خان. باغ دولت‌آباد را می‌توان اصلی‌ترین عنصر مجموعه‌ای دانست که شامل کاروانسرا، قنات، آب‌انبار، آسیاب، باغ و انبوهی از زمین‌های زراعی بوده است که آکنده از گل‌های محمدی بوده‌اند و از گلاب آن برای عطرآگین کردن اماکن مقدس تشیع از جمله حرم امام علي(ع) استفاده می‌کرده‌اند .
باغ دولت‌آباد با مساحتي نزديک به 4 هکتار، به فراخور عملکردهاي گوناگوني که ميزباني مي‌کرده، طيفي از فضاهاي زيباي مسکوني و ديواني را در خود جاي داده است. اگر از سلسله‌مراتب اصلي که امروزه در سمت بلوار دولت‌آباد قرار دارد، وارد باغ شويم، ابتدا وارد باغ بيروني مي‌شويم که در گذشته اين ورودي متصل به ميدان جلوخان باغ بوده و براي آمد و شد ميهمانان ديواني خان بزرگ و مردماني استفاده مي‌شده که درخواستي به محضر او مي‌آورده‌اند. هرچند که فضاي جلوخان در جريان احداث بلوار دولت‌آباد از بين رفته، اما فضاي حاشيه بلوار در تعطيلات نوروز شاهد رويدادهاي فرهنگي و المان‌هاي رنگارنگ نوروزي است که به گردشگران خوشامد مي‌گويند .
در انتهاي باغ بيروني، عمارت بهشت‌آيين قرار گرفته است که حد واسط دو باغ بيروني و اندروني است. در دو سمت عمارت بهشت‌آيين، دو عمارت ديگر به نام‌هاي طهراني و ديوانخانه قرار دارد که هر يک جلوه‌هاي منحصربه‌فردي از معماري باغ دولت‌آباد را شکل داده‌اند. با گذر از عمارت بهشت‌آيين که در روزهاي نوروز 98، عکاسخانه‌اي با لباس‌هاي سنتي در آن داير است، به باغ اندروني مي‌رسيم؛ باغي بلند و سرسبز که مسير آب، مخاطب را تا اصلي‌ترين عمارت باغ همراهي مي‌کند .
اصلی‌ترین عمارت باغ اندرونی «عمارت هشتی» یا «عمارت هشت» نام دارد که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است. این عمارت کوشک اصلی باغ دولت‌آباد محسوب می‌شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر، با 33 متر و 80 سانتی‌متر ارتفاع بلندترین بادگیر موجود در ایران به شمار مي‌آيد و به همین دلیل این عمارت، «عمارت بادگیر» نیز نامیده می‌شود .
بادگیر عمارت هشتی در طول تاریخ بارها آسیب دیده است. در سال 1320 هجری شمسی به علت نگرانی از ریزش بخش فوقانی، آن را از روزن بادگیر به بالا خراب کردند تا به دست استادکاران چیره‌دست یزد مرمت شود
در وسط این ساختمان، حوض‌خانه‌ای بزرگ با طرح هشت و نیم‌هشت موجود است که از یک طرف به محوطه زیر بادگیر و از طرف دیگر به سه اتاق بزرگ و پشت راهرو محدود است. طرح این هشتی مانند سایر کوشک‌های اصیل ایرانی است با این تفاوت که اشکوب آن منحصرا از تالار، صفه و منظر تشکیل می‌شود
از سال 1348 و در جریان مرمت‌های این عمارت، سازه‌های چوبی زیبای عمارت بادگیر از جمله در ارسی سوراخ‌دار با شیشه‌های رنگی در این دوره توسط استاد عباس مجاور و استاد ابویی بازسازی شده و به زیبایی بنا افزوده است . کاربندی ظریف سقف هشتی، اثر استاد حاج علی‌اکبر خرمی، معروف به حاج علی اکبر آخوند هم به‌گونه‌ای استادانه اجرا شده است
در راستای احداث باغ دولت‌آباد، محمدتقی خان ابتدا قناتی به نام دولت‌آباد ایجاد کرد که ده فرسنگ دنباله آن بود و سپس از آب آن قنات، باغ دولت‌آباد را به وجود آورد و در آن چند دست عمارت(جز اصطبل و خانه خدم و حشم) و حوض‌ها و جدول‌های آب متعدد در فضای باغ ساخت و مجموعه گران‌سنگ دولت‌آباد را بنيان گذاشت تا قطعه‌ای سرسبز در کویر یزد برپا کند؛ در واقع دولت‌آباد حاصل همنشینی آب و آفتاب است .
هرچند که عناصر آن مجموعه پرشکوه در گذر روزگار به فراموشي سپرده شدند و زير تيغ توسعه شهر از بين رفتند، اما باغ دولت‌آباد در سال‌های 1350 به بعد مورد توجه بیشتری قرار گرفت و تا حدودی غبار فراموشی از چهره‌اش زدوده شد. در اين سال‌ها باغ به عنوان مرکزی جهت فعالیت‌های اداری، آموزشی، فرهنگی و گردشگری مورد استفاده قرار گرفت و مرکز رويدادهاي فرهنگي هنري بسياري بود تا آنکه در سال 2011م. ثبت این باغ در ردیف میراث جهانی یونسکو، مهر تأییدی بر جاودانگی و شکوه تاریخی آن می‌شود. باغ دولت‌آباد بار ديگر به عنوان عنصري اثرگذار در سير تاريخي شهر يزد، در قالب پرونده شهر تاريخي يزد نيز به يونسکو معرفي شد و به ثبت جهاني رسيد و امروزه يکي از پربازديدترين بناهاي تاريخي يزد به شمار مي‌آيد .
«مجید علومی» مدير پايگاه باغ جهاني دولت‌آباد در گفت وگو با خبرنگار ايسنا-منطقه يزد در اين باره اظهار کرد: بر اساس گزارش‌ها، باغ جهاني دولت‌آباد در تعطيلات نوروز امسال پربازديدترين بناي تاريخي شهر يزد بوده که طيف گسترده‌اي از گردشگران نوروزي را به اين نقطه از شهر جذب کرده است .
مجيد علومي با اشاره به تفاوت چشمگير برنامه‌هاي فرهنگي هنري باغ دولت‌آباد در مقايسه با سال‌هاي گذشته گفت: برپايي بازارچه نوروزي، برگزاري نمايش‌هاي سنتي همچون سياه‌بازي، نقالي، تئاترهاي هنري و مکتب‌خانه سنتي از اهم برنامه‌هاي فرهنگي باغ دولت‌آباد در نوروزگاه امسال بوده است .
وي ارائه اطلاعات درست و مستند به گردشگران را از مهم‌ترين ضرورت‌هاي صنعت گردشگري دانست و افزود: به اين منظور برپايي بخشي از رويدادهاي فرهنگي و هنري باغ دولت‌آباد با تأکيد بر روايت زندگاني و تاريخچه حکومت محمدتقي‌خان و عنايت‌سلطان در دستور کار قرار گرفته که محتواي آن بر اساس مطالعات تاريخي صورت‌گرفته در پايگاه باغ دولت‌آباد فراهم شده است .
اين مسئول استقرار هفت نفر راهنماي گردشگري در هر شيفت را از ديگر اقدام‌هاي صورت‌گرفته در راستاي اطلاع‌رساني صحيح به گردشگران عنوان کرد و افزود : استقرار دفتر کميته گردشگري الکترونيک در باغ دولت‌آباد جهت راهنمايي گردشگران نيز مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفته که فعاليت اين دفتر پس از تعطيلات نوروز گسترده‌تر خواهد شد .
علومي مرمت بادگير و آب‌انبار باغ، کفسازي قسمت‌هايي از مجموعه و همچنين ترميم جداره‌ها و ناي‌کش‌ها را از اهم اقدامات مرمتي جهت آماده‌سازي باغ براي استقبال از نوروز دانست و تصريح کرد: با توجه به شکايت گردشگران از کمبود سرويس بهداشتي در سال‌هاي گذشته، براي نوروز امسال اين مشکل با افزودن تعداد کافي سرويس بهداشتي مناسب برطرف شد .
وي با اشاره به مشکل کمبود پارکينگ در مجموعه خاطرنشان کرد: در سال جاري با ساماندهي و افزايش ظرفيت پارکينگ مجموعه، سعي شده تا اين مشکل برطرف گردد؛ اما همچنان نياز به بهبود و ساماندهي بيشتر براي بازه‌هاي پيک احساس مي‌شود که نيازمند همکاري و هماهنگي دستگاه‌هاي مربوطه مي‌باشد .
مدير پايگاه ميراث جهاني باغ دولت‌آباد با اشاره به استقبال بي‌نظير گردشگران از اين باغ ميراث جهاني، اضافه کرد: مسئوليت فروش بليط بازديد باغ در نوروز امسال بر عهده متولي موقوفات باغ است که به دليل عدم جمع‌بندي روزانه اطلاعات بازديدکنندگان، آمار دقيق بازديد روزانه هنوز به پايگاه باغ اعلام نشده است؛ اما با توجه به گزارش‌ها مي‌توان چنين نتيجه گرفت که باغ دولت‌آباد در نوروز امسال روزانه ميزبان بالغ بر 10 هزار بازديدکننده بوده است .
علومي بازگشايي ساير فضاها و ساختمان‌هاي باغ دولت‌آباد و تبديل آن به مکان برگزاري رويدادهاي فرهنگي را از جمله برنامه‌هاي مجموعه براي سال پيش رو بيان نمود و خاطرنشان کرد: با همراهي و همکاري متولي موقوفات، پلان مديريت باغ جهاني دولت‌آباد تدوين شده و گام‌های ارزنده‌اي در راستاي بازآفريني پايدار باغ دولت‌آباد در دستور کار است که در صورت تداوم و افزايش همکاري و تأمين اعتبارات مورد نياز، فرصت اجراي آن فراهم خواهد شد .
منبع: ايسنا