پوست اندازی نظام های اجتماعی و فرهنگی در دوران پساکرونا

دکتر رضا اسماعیلی در گفت وگو با ایسنا، با اشاره به اثرگذاری همه گیری کرونا در همه حوزه های کلان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، اظهار کرد: تمام حوزه های اجتماعی، فرهنگی و حتی تاثیرات غیر مستقیم بخش اقتصادی پس از اوج گیری شیوع ویروس کرونا در جامعه جای تأمل دارد، به ویژه شرایط رکود اقتصادی، افزایش میزان بیکاری، کاهش کسب و کار و رونق و از دست رفتن فرصت های شغلی و مشاغل کوچک، تاثیرات قابل تأملی در حوزه های اجتماعی از جمله درون خانواده ها به جا می گذارد.

وی تغییر شکل روابط و هنجارهای اجتماعی را یکی از مهمترین تاثیرات کرونا در دوران پس از اوج گیری این بیماری دانست و گفت: مهمترین تاثیرات کرونا در حوزه اجتماعی این است که هنجارهای جامعه تغییر شکل یافته و از نظر روابط اجتماعی و هنجارهای اجتماعی، دوران پساکرونایی را شاهد خواهیم بود؛ به این معنا که در جوامعی که رفتارهایشان بر اساس هنجارها تنظیم شده و این هنجارها نقش تعیین کننده ای در روابط دارند و الگوهای عمل را به مردم نشان می دهند، بسیاری از این هنجارها و آنچه به عنوان سبک زندگی یاد می شود، تغییر خواهند یافت.

سوگ و داغ اجتماعی

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اصفهان با اشاره به اجرا نشدن بسیاری از هنجارهای اجتماعی در دوره همه گیری کرونا، ادامه داد: به همین دلیل در جوامع آیین گرا و هنجارگرا مانند ایران، پیامدهای شدیدی را شاهد خواهیم بود. به عنوان مثال، یکی از هنجارهای بسیار قوی و گسترده در جامعه ما، آداب و رسوم رایج برای مرگ آدمی و پس از مرگ است، در حالی که اکنون بیمارانی که بر اثر کرونا فوت می کنند، امکان برگزاری مراسم و آیین عزاداری برای آنها وجود ندارد و ما در وضعیتی به نام داغ و سوگ اجتماعی هستیم، چون جامعه نمی تواند به نیاز سوگواری برای از دست رفتگان پاسخ دهد.

وی پاسخ داده نشدن به نیاز سوگواری برای از دست رفتگان در اثر کرونا را زمینه ساز ایجاد اضطراب و افسردگی در جامعه عنوان کرد و توضیح داد: بر این اساس می توان گفت یکی از پیامدهای روان شناسی و اجتماعی شرایط کنونی، افزایش افسردگی اجتماعی به این دلیل است که نمی توانند آیین های سوگ و مراسم های پس از مرگ برای بازماندگان را برگزار کنند که کارکردهای آرامش بخشی داشتند، اما از بُعد دیگر شاهد افزایش همدردی های اجتماعی هستیم، این درد اجتماعی باعث شد افراد خارج از چارچوب ها و تبعات اقتصادی و اجتماعی که متعلق به آن هستند در این دوره کرونا با یکدیگر همدلی و همدردی اجتماعی کنند.

اسماعیلی یکی دیگر از پیامدهای اجتماعی همه گیری کرونا را افزایش آسیب های اجتماعی مانند تمایل به مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی بیان کرد و افزود: همانگونه که آمارهای رسمی هم نشان می دهد، مصرف مشروبات الکلی در برخی شهرها و استان ها باعث مرگ و میر تعدادی از مردم شده است، بنابراین یکی از پدیده های بسیار مهم که احتمال می رود پس از کرونا با آن روبرو شویم، افزایش مصرف مواد مخدر و مشروبات الکی است که به عنوان یکی از عوارض آسیب ناشی از کرونا در جامعه ایران می توانیم از آن یاد کنیم.

جامعه در آستانه یک نظم و سبک اجتماعی جدید

این جامعه شناس، جامعه ایران را در آستانه یک نظم و سبک جدید اجتماعی دانست و توضیح داد: پیش بینی می شود به واسطه شیوع این ویروس و شوک های فرهنگی که به جامعه وارد می شود شاهد تغییر در گروه های مرجع باشیم و احتمالاً شاهد جایگاه و اعتبار بیشتر گروه های مرجع علمی و بهداشتی حتی بیشتر از گذشته در جامعه خواهیم بود، همچنین جامعه به سمت معنویت گرایی سوق پیدا خواهد کرد.

وی یکی از پیامدهای مهم فرهنگی پساکرونایی را معنویت گرایی بیشتر جامعه بیان کرد و گفت: اما این معنویت و پاسخگویی به نیازهای معنوی بخشی در قالب هنر است و بخشی در حوزه های ورزش، علم و دین بروز خواهد یافت. به عبارت دیگر، انسان شناسی رایج در جوامع امروز دنیا مورد شک و شبهه جدی قرار خواهد گرفت و آن انسان خردمندی که مغرور به برخورداری از دانش علم و تکنولوژی بود تغییر یافته و بشر ارتباط بیشتری با پدیده های ماورایی و معنوی پیدا خواهد کرد.

اسماعیلی با اشاره به سناریوهای زیادی که در رابطه دین و جامعه پس از کرونا قابل بررسی است، ادامه داد: برخی اندیشمندان صحبت از این که جهان به سمت سکولاریسم سریع تر پیش می رود به میان می آورند و گروهی دیگر بر این اعتقاد هستند که اندیشه های ایمانی به مراتب کمرنگ تر می شود، اما من بیشتر بر این سناریو اعتقاد دارم که جهان آینده معنوی و مذهبی تر است، اما لزوما به این معنا نیست که الگوها و شیوه های مذهبی که به طور سنتی در جامعه وجود داشته بتوانند با همان قوت در جامعه نقش تعیین کنندگی خود را داشته باشند، بلکه شاهد پوست اندازی در همه حوزه ها چه حوزه های کلان اقتصادی، سیاسی و حتی اجتماعی و فرهنگی خواهیم بود که باعث می شود انسان ها درجه غرور کمتری داشته باشند و واقع بینانه تر نسبت به ارتباط خود با دیگر انسان ها با جهان طبیعی و طبیعت نگاه کنند.

بازنگری در حوزه نگرش ها و افکار

این استاد جامعه شناسی، همچنین بازنگری و تغییر در حوزه نگرش ها و افکار را یکی از محوری ترین ویژگی های دوران پساکرونا دانست و گفت: در عصری که معنویت جایگاه مهم تری دارد، پاسخگویی به نیازهای معنوی یکی از بندها و چالش های مهم دوره پساکرونایی خواهد بود که در زمان خودش باید به آن پرداخته شود.

وی در پاسخ به این پرسش که برای به حداقل رساندن پیامدهای منفی دوران پس از کرونا چه باید کرد؟ یادآور شد: آنچه اشاره شد، بیشتر از زاویه آسیب شناسی دوران پساکرونا بود، اما بحث های دیگری نیز در این زمینه قابل بررسی است، از جمله این که در حوزه های سیاسی شاهد بازسازی روابط بین دولت ها و ملت ها خواهیم بود، به طوری که دولت ها نقش موثرتری در تامین رفاه بهداشت و سلامت جامعه ایفا خواهند کرد و دولت ها رفاه گراتر و پاسخ گوی نیازهای بهداشتی درمانی و جامعه خواهند بود. همچنین تامین امنیت و برقراری نظم و تدبیر در جامعه، به ویژه در حوزه بهداشت و درمان نیز به مراتب در آینده دولت، نقش موثری را ایفا می کند.

اسماعیلی این روند را برای بیشتر جوامع قابل پیش بینی خواند و گفت: در جامعه ما نیز مطمئنا سهم سلامت در بودجه سالانه دولت به مراتب افزایش خواهد یافت، از سوی دیگر دولت ها و حاکمیت ها برای تداوم حیات هایشان، چاره ای ندارند جز این که به توسعه اجتماعی توجه بیشتری داشته باشند، بخش مهمی از توسعه اجتماعی این است که سلامت محور باشد، سلامت نیز شامل بخش های مختلف جسمی، روانی و سلامت اجتماعی است.

وی با اشاره به نقش بنیادین سلامت جسمی و روحی و روانی افراد در سلامت جامعه، ادامه داد: همانگونه که آمارهای پیشین وزارت بهداشت نشان می داد حدود ۲۵ درصد مردم دچار اختلالات روانی هستند، با توجه به فضای قرنطینه و ماندن در منزل و کاهش ارتباطات اجتماعی درخود فرورفتگی اجتماعی و بخش هایی از جامعه که دچار درماندگی اجتماعی شده اند، به مراتب این میزان اختلالات روانی در جامعه افزایش می یابد و باعث می شود تعادل نسبی موجود در جامعه دستخوش تغییر شود و نظم جدیدی را شاهد باشیم.

این استاد دانشگاه آزاد اصفهان یکی از وظایف و برنامه های اصلی دولت های آینده را پاسخگویی به نیازهای اجتماعی اعلام کرد و گفت: اگر دولت ها به این نیازها در حوزه های اقتصادی، اجتماعی بهداشتی و روانی پاسخ ندهند، جامعه وارد یک مرحله ناکامی می شود و احتمال بروز شورش ها و آشوب های اجتماعی در آینده افزایش خواهد یافت.

افرادی که با قرنطینه همراهی نمی کنند

وی درباره گروهی از افراد جامعه که توجهی به توصیه های بهداشتی ندارند نیز گفت: افرادی که به اصطلاح با برنامه های قرنطینه اجتماعی و سیاست فاصله گذاری اجتماعی همراهی نمی کنند به چند گروه تقسیم می شوند؛ یکی گروهی که از نظر فرهنگی دارای تفکرات تقدیرگرایانه هستند و هیچ مکانیزمی به جز آنچه در سرنوشت شان مقدر شده را در زندگی خود تعیین کننده نمی دانند به عبارتی، نقش انسان ها در زندگی و کنش گری انسانی را باور ندارند و یک تفکر تقدیرگرایانه صرف دارند، بخشی هم در این زمینه به واسطه موقعیت اقتصادی و اجتماعی پایین تری که در جامعه دارند چاره ای جز رفتن به بیرون از خانه برای تامین معیشت روزانه ندارند و چون سیاست تامین اجتماعی در جامعه، سیاست فراگیر با پوشش وسیع نیست، چاره ای ندارند جز این که از خانه خود خارج شوند.

اسماعیلی سومین گروه را افرادی معرفی کرد که در یک دوره زمانی نسبتا طولانی دچار بی اعتمادی نسبت به سیستم های مدیریتی شده اند و گفت: این گروه از سرمایه های اجتماعی کمتری برخوردارند و اعتمادشان به نظام اطلاع رسانی، مدیریت و اجرا پایین تر است و و دارای یک نافرمانی اجتماعی هستند که در جای خود قابل تامل است.

وی ادامه داد: بعضی از شهروندان نیز به دلیل نقش هایی که در زندگی اجتماعی به عهده دارند، مثل کسانی که به صورت شیفت کاری فعالیت می کنند یا خدمات بهداشتی و درمانی خاص ارائه می دهند و کسانی که در دستگاه ها و نهادهای دولتی کار می کنند در این روزها در جامعه رفت و آمد دارند، این درحالی است که برای بعضی افراد نیز برگزاری مراسم و آیین های سنتی بسیار مهم است مانند نوروز و سیزده بدر و به همین خاطر همچنان شاهد حضور آنها در بیرون از منازلشان هستیم.

این جامعه شناس افزایش کنترل و نظارت اجتماعی را در کنار استفاده از ابزارهای تنبیهی بهترین راهکار برای همراهی این دسته افراد با برنامه های جمعی دانست و افزود: افزایش کنترل و نظارت اجتماعی همراه با فرهنگ پذیری و اغناء اجتماعی فرهنگی همراه با یکدیگر می تواند همراهی مردم با سیاست هایی مانند قرنطینه خانگی را افزایش دهد.

منبع:ایسنا