پیامدهای غفلت از گردشگری سخت
ایسنا/اصفهان یک دانش آموخته رشته ارزیابی و آمایش سرزمین، با برشمردن تفاوت‌های گردشگری سخت و نرم گفت: مناطق توسعه‌یافته، برای گردشگری نرم و مناطق بکر برای گردشگری سخت مناسب هستند اما اغلب توجه ما به سمت گردشگری نرم است و گردشگری سخت که با اهداف اکوتوریسم درزمینهٔ حفاظت از منابع رابطه نزدیک‌تری دارد، نادیده گرفته می‌شود.
فاطمه خزاعی، پیش از ظهر امروز (سه‌شنبه-۱۲ اسفندماه) در وبینار سومین همایش سالانه «گردشگری، محور توسعه پایدار استان اصفهان» که با محوریت «جاذبه‌های آبی» برگزار شد، گفت: امروزه اهمیت گردشگری به‌عنوان متنوع‌ترین و بزرگ‌ترین صنعت در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر کسی پوشیده نیست و بسیاری از کشورها در تلاش‌اند تا این صنعت را به‌صورت پایدار در کشور خود رونق ببخشند.
وی ادامه داد: طبق آمار سازمان جهانی گردشگری، صنعت گردشگری مهم‌ترین منبع درآمد و ایجاد فرصت شغلی برای بسیاری از کشورهاست اما باوجود درآمدزایی فراوان این صنعت، در اغلب مواقع توجه بیشتر به بعد اقتصادی آن موجب پدید آمدن اثرات زیان‌بار اجتماعی، فرهنگی و محیط‌زیستی شده که این نشان می‌دهد بسیاری از اقدامات و سرمایه‌گذاری‌های صنعت گردشگری بر پایه مطالعات دقیق و جامع انجام‌نشده است.
این دانش‌آموخته رشته ارزیابی و آمایش سرزمین، تصریح کرد: محدودیت منابع، توجه نکردن به ظرفیت تحمل آن‌ها و کاهش جذب گردشگر به دنبال نابودی منابع، موجب شده که با تکیه‌بر حفظ طبیعت و ارزش‌های سنتی مردم محلی در مقاصد گردشگری، روندهای اخیر توسعه گردشگری از شکل انبوه به سمت پایدار تغییر جهت بدهد تا بتوان نیازهای گردشگران و مردم منطقه میزبان را ضمن حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی مدیریت کرد.
خزاعی توضیح داد: اکوتوریسم به‌عنوان شکلی از گردشگری پایدار اغلب با طبیعت‌گردی اشتباه گرفته می‌شود. مهم‌ترین وجه تمایز اکوتوریسم، یادگیری و پایداری حفاظت و منابع و فرهنگ مردم محلی است حال‌آنکه طبیعت‌گردی شامل همه فعالیت‌هایی می‌شود که در منابع طبیعی اتفاق می‌افتد و لزوماً اهداف حفاظتی هم ندارد.
وی، مهم‌ترین ویژگی‌های اکوتوریسم را درک ارزش‌های طبیعت و فرهنگ‌های بومی غالب در مناطق طبیعی، ایجاد درآمد و شغل جایگزین برای مردم محلی، به حداقل رساندن اثرات منفی بر محیط‌زیست طبیعی، اجتماعی و فرهنگی، افزایش آگاهی مردم محلی و بازدیدکنندگان درباره حفاظت از منابع از طریق ایجاد منافع اقتصادی برای مدیران مناطق طبیعی و محور شدن توسعه پایدار در مقاصد گردشگری دانست.
سخنران همایش «گردشگری، محور توسعه پایدار استان اصفهان» دلایل اینکه اکوتوریسم با همه منافع در دستیابی به اهداف خود موفق نبوده، توجه نکردن به نیاز گروه‌های متفاوت گردشگران و درجه طبیعی مقاصد، بی‌توجهی به سطح‌بندی منطقه و منابع و مشارکت مردم محلی، همچنین وضعیت معیشتی آنان و درنهایت، نبود تفکر سیستمی و نگاه یکپارچه در مدیریت مقاصد گردشگری معرفی کرد.
خزاعی با ابراز تأسف گفت: نگاه به اکوتوریسم اغلب بخشی است، درحالی‌که در این سیستم عناصر کلیدی مثل منابع طبیعی، مردم و اکوتوریست ها را داریم و نباید انفرادی به این بخش‌ها نگاه کرد. توسعه پایدار زمانی محقق می‌شود که تمرکز بر روی مزایای هر یک از این بخش‌ها برداشته و در یک قالب کلی به آن پرداخته شود.
این دانش‌آموخته رشته ارزیابی و آمایش سرزمین حفظ منابع طبیعی را مهم‌ترین عنصر کلیدی سیستم اکوتوریسم دانست و تأکید کرد که باید به ظرفیت، حساسیت، آسیب‌پذیری و میزان تحمل منابع مقاصد گردشگری توجه ویژه داشت و بر اساس این موارد برای آن گردشگر جذب کرد.
وی، توضیح داد: برای سطح‌بندی مناطق مختلف بر اساس طیف طبیعی، مطالعات مختلفی انجام‌شده که در یک سر آن منطقۀ توسعه‌یافته و در سر دیگر، منطقۀ بکر قرار دارد به‌طوری‌که هر چه فعالیت انسانی در یک منطقه بیشتر باشد، وزنه به سمت توسعه‌یافتگی سنگین‌تر می‌شود و از بکر بودن منطقه می‌کاهد.
خزاعی که در دوره دکتری، سطح‌بندی شهرستان‌های اصفهان را بر اساس شاخص‌های گردشگری طبیعی موردمطالعه موردی قرار داده خبر داد که فریدون‌شهر در این مطالعه رتبه اول را کسب کرده به این دلیل که ۶۰ درصد از مناطق غربی آن بکر مانده و تنها حدود ۵ درصد از شرق این منطقه به‌صورت کامل توسعه‌یافته است.
وی یادآور شد: اگر برنامه‌ریزی صحیحی برای فریدون‌شهر در نظر گرفته نشود، در آینده این مناطق بکر از دست می‌روند و شاهد توسعه‌یافتگی آن‌ها خواهیم بود.
سخنران همایش «گردشگری، محور توسعه پایدار استان اصفهان» تصریح کرد: مردم محلی یکی از دیگر عناصر کلیدی سیستم اکوتوریسم هستند و برای اینکه بتوان از مردم برای حفاظت از منابع استفاده کرد باید به آن‌ها آموزش داد که درآمد آن‌ها برخاسته از تنوع زیستی منطقه است.
خزاعی با اشاره به اینکه فرایند مشارکت مردم محلی نیازمند طرح‌ریزی دقیق است، گفت: آگاهی بیشتر درباره مسائل زیست‌محیطی تغییر رفتار بازدیدکننده و حمایت از جوامع محلی را در پی خواهد داشت و موجب ایجاد شغل‌هایی مثل راهنمای گردشگری، فروش صنایع‌دستی و محصولات زراعی، اجاره اقامتگاه و… برای مردم آن منطقه خواهد شد.
این دانش‌آموخته رشته ارزیابی و آمایش سرزمین با بیان تفاوت‌های موجود بین گردشگری نرم و گردشگری سخت توضیح داد: در گردشگری سخت با تعهدات محیط‌زیستی قوی، پایداری افزایشی، سفر تخصصی، سفر طولانی، گروه کوچک با فعالیت زیاد و دارای انتظار کم خدماتی با تأکید بر تجربه فیزیکی روبرو هستیم و در گردشگری نرم با تعهدات محیط‌زیستی متوسط، پایداری ثابت، سفر چند هدفی، کوتاه با گروه‌های بزرگی که به‌صورت فیزیکی غیرفعال‌اند، انتظار خدمات بالا دارند و به‌جای تجربه بر تفسیر تأکید دارند.
وی اظهار کرد: مناطق توسعه‌یافته برای گردشگری نرم و مناطق بکر برای گردشگری سخت مناسب هستند اما اغلب توجه ما به سمت گردشگری نرم است و گردشگری سخت که با اهداف اکوتوریسم درزمینهٔ حفاظت رابطه نزدیک‌تری دارد، نادیده گرفته می‌شود.
خزاعی، اکوتوریسم علمی را نمونه‌ای از گردشگری سخت معرفی کرد که با اهداف پژوهشی آموزشی و بدون نیاز به زیرساخت انجام می‌شود و افزود: در این نوع گردشگری مفاهیم محیط‌زیستی به‌صورت عملی به دانشجو منتقل می‌شود، ظرفیت‌های ناشناخته منطقه شناسایی می‌شود و برای ورود حرفه‌ای دانشجویان به کار و پژوهش نیز در این زمینه فرصت ایجاد خواهد شد. در حال حاضر نیز کشورهای اسپانیا، آمریکا و روسیه بر این نوع گردشگری تمرکز کرده‌اند.
این دانش‌آموخته رشته ارزیابی و آمایش سرزمین، روند از دست رفتن جاذبه‌های طبیعی به دلیل توجه نکردن به فرایند برنامه‌ریزی راهبردی را چنین شرح داد: در فاز اول یک مقصد گردشگری بکر توسط گردشگرها کشف می‌شود که انگیزه اولیه آن‌ها دیدن جاذبه طبیعی است. به دنبال آن‌ها گروه دومی وارد منطقه می‌شوند که تعصب کمتری به بکر بودن منطقه دارند و فضا را برای گروه اول شلوغ می‌کنند به‌طوری‌که آن‌ها این مقصد را ترک می‌کنند. در فاز بعدی با افزایش شهرت منطقه، گروه سوم وارد می‌شوند که تعصب خیلی کمتری نسبت به محیط‌زیست دارند و باعث ترک منطقه توسط گروه دوم می‌شوند. پس از آن‌ها گردشگرانی به منطقه ورود پیدا می‌کنند که نه‌تنها هیچ دغدغه محیط‌زیستی ندارند بلکه زیرساخت زیادی هم می‌خواهند. ورود آن‌ها مساوی با ترک منطقه توسط گروه سوم و به‌تبع آن از دست رفتن شکل طبیعی محیط برای ایجاد زیرساخت می‌شود و این فرایند به‌مرور آن منطقه بکر را به یک محیط توسعه‌یافته و شهری بدل می‌کند که دیگر جذابیتی ندارد.
خزاعی یادآور شد: متأسفانه این روند را در اطراف جاذبه‌های طبیعی به‌ویژه جاذبه‌های آبی استان اصفهان شاهدیم که حاصل توسعه ناموزون و ناهماهنگ است و حاصلی جز از بین رفتن ماهیت طبیعی محل ندارد.
سخنران همایش «گردشگری، محور توسعه پایدار استان اصفهان» گفت: طبق پژوهش‌های انجام‌شده با توجه به ظرفیت‌های طبیعی شهرستان‌های اصفهان باید هم برای گردشگری سخت، هم گردشگری نرم و هم بینابینی برنامه‌ریزی داشته باشیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: برای توسعه گردشگری پایدار باید هرگونه بارگذاری و اقدامات بر پایه مطالعات جامع باشد، همچنین در مناطق واجد ارزش کلیدی گردشگری به محور توسعه تبدیل شود، به گردشگری سخت توجه شود، از توسعه زیرساخت‌های غیرضروری با توجه به ماهیت شکننده مناطق بکر پرهیز شود، آموزش مردم محلی برای جذب گردشگر و حفاظت از محیط‌زیست جدی گرفته شود و از آن‌ها برای حفظ منابع طبیعی کمک گرفته شود.
انتهای پیام
منبع:ایسنا