چطور نوجوان‌ها کتابخوان می‌شوند؟
در اولین سال تدریسم گزاره «نوجوان‌های امروز کتابخوان نیستند» برایم به‌طور کامل باطل شد. نوجوان‌ها خیلی فراتر از حد تصور کتابخوان بودند. فقط مشکل اینجا بود که کتاب خوب به دست‌شان نمی‌رسید.
مریم رحیمی‌پور – معلم و مروج کتاب نوجوان – در ادامه یادداشت خود در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: در دنیای آنها همه‌چیز از مواد غذایی تا زندگی شخصی اینفلوئنسرها بی‌نهایت دردسترس بود. برای رسیدن به هرکدام فقط باید دستت را دراز می‌کردی. اما درمورد کتاب، این‌طور نبود. هیچ دفترچه راهنمایی برای انتخاب کتاب خوب وجود نداشت. آنها مقابل قفسه‌ها می‌ایستادند و چیزی پیدا نمی‌کردند و ناامیدانه به‌دنبال چیزهایی دست‌یافتنی‌تر می‌رفتند. به‌همین خاطر گزاره «نوجوان‌های امروز کتابخوان نیستند» برایم به گزاره «کتاب‌های خوب به دست نوجوان‌ها نمی‌رسد» تغییر کرد.
چندماه پیش مادری در اینستاگرام پیام داد که دختر نوجوانش علی‌رغم تلاش بی‌نهایت مادر، اهل کتاب خواندن نیست. وضعیت را که شرح داد با خودم گفتم حتما اشتباه تصور می‌کردم که اگر کتاب به‌دست نوجوان‌ها برسد، حتما کتابخوان می‌شوند. تصمیم گرفتم تصوراتم را بازیابی کنم، اما قبل از آن از مادر پرسیدم: «چه کتاب‌هایی برای دخترتان تهیه کردید که مطالعه نکرده؟» و پاسخ گرفتم: «کتاب‌های کلاسیک مثل آثار ژول ورن و داستان‌های کلیله‌ودمنه.» اضافه کرد که دخترش کتاب‌ها را به‌خوبی نمی‌فهمیده و باهم روزی یک صفحه می‌خواندند و مادر معنی کلمات سخت را برایش می‌گفته، اما بازهم علاقه‌مند نشده! نمی‌توانم شرح بدهم که چقدر خوشحال شدم که تصوراتم نیاز به بازیابی نداشتند. با خودم فکر کردم کتاب خواندن با نشستن سرکلاس ادبیات تفاوت دارد. خواندن داستان چیزی از جنس لذت و غرق شدن است. نوجوان نمی‌تواند در اولین قدم خواندن در کتاب‌های دشوار کلاسیک غرق شود، پس برای همیشه کنارش می‌گذارد؛ کاری که واکنش طبیعی هرکسی، حتی آدم بزرگ‌ها است.
به همین خاطر در این یادداشت تلاش کردیم چندراه را برای کمک کردن به مسیر کتابخوانی نوجوان‌ها شرح بدهیم. قطعا آنچه در ادامه می‌آید، تمام آنچه وجود دارد نیست و راه برای کتابخوانی به عدد انفس خلائق موجود است.
۱. کتاب‌های نوجوان در قفسه کدام نشرها پیدا می‌شود؟
بازار نشر دائما درحال تغییر است. دردسترس‌ترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های امروز شاید پنج سال دیگر موجود نباشد. پرکارترین ناشر دیروز شاید امروز شرایط متفاوتی داشته باشد. با همین تعاریف اگر نوجوانی اطراف‌تان دارید، تلاش کنید بازار نشر کتاب‌های نوجوان را بشناسید. چه انتشاراتی کتاب نوجوان چاپ می‌کنند؟ هریک از آنها دست به انتشار چه ژانرهایی می‌زنند؟ و… برای این کار کمی در بخش نوجوان کتابفروشی‌های بزرگ بگردید و صفحات مجازی ناشران نوجوان را دنبال کنید؛ ناشرانی مانند افق، پیدایش، قدیانی، کانون پرورش فکری، هوپا، پرتقال و…
۲. نوجوان شما چه کتاب‌هایی دوست دارد؟
نمی‌توانیم برای کتابخوان کردن نوجوانی که شیفته آثار علمی تخیلی است، کتاب رئال روان‌شناسی معرفی کنیم و انتظار نتیجه مطلوب داشته باشیم. قرار نیست فرزند، شاگرد، خواهرزاده یا دختردایی نوجوان ما به همان کتاب‌هایی علاقه داشته باشد که ما در نوجوانی علاقه داشتیم. طبیعی است که هرکسی برای طی کردن مسیری، ابتدا از نیروی محرکه «دوست‌داشتنی‌ها»یش کمک می‌گیرد. اگر نوجوان شیفته کتاب کارآگاهی است، مسیر کتاب خواندن او از داستان‌های معمایی می‌گذرد. برای این کار کتاب‌های محبوب بچه‌ها را بشناسیم و آثاری مشابه معرفی کنیم.
۳. سبد کتابخوانی نوجوان باید متنوع باشد، اما نه سبدی مشابه کتاب‌های ابوریحان بیرونی!
ما انتظار داریم نوجوان‌ها فقط کتاب‌های اصطلاحا فاخر بخوانند. گاهی پدر و مادرها به نگرانی می‌گویند که بچه‌هایشان دائم در داستان‌های طنز و فانتزی غرق شده‌اند و اصلا کتاب‌های «خوب» نمی‌خوانند. گاهی به عقب برگردیم و از خودمان بپرسیم به‌عنوان آدم‌بزرگ تمام محصولات فرهنگی که مصرف می‌کنیم برچسب «فاخر» بودن دارد؟ ما فقط موسیقی «فاخر» گوش می‌کنیم و سریال‌های «فاخر» می‌بینیم؟ اصلا سوال اینجاست که اثر «فاخر» چه تعریفی دارد؟ به‌جای جست‌وجوی کتاب‌هایی با این برچسب، تلاش کنید سبد نوجوان‌ها از کتاب‌های متنوع تشکیل شود. نوجوانی که فقط کتاب دفاع مقدس می‌خواند یا نوجوانی که فقط دنبال آثار فانتزی می‌رود درک محدودی از دنیای اطراف خود پیدا می‌کند.
۴. از کتابخوانی انتظارات ماوراءالطبیعی نداشته باشیم
خیلی وقت‌ها برایم پیام می‌آید که «لطفا کتابی معرفی کنید که بچه‌ها با ادب شوند» یا «کتابی برای حجاب دخترها معرفی کنید.» تفاوت کتاب با قرص استامینوفن از همین نقطه مشخص می‌شود. کتاب خواندن عادت خوبی است اما قرار نیست معجزه کند. اتفاقا کتاب‌ها برخلاف آثار رسانه‌ای دیگر، تاثیرگذاری آهسته‌ای دارند که شاید آثار آن بعد از سال‌ها مشخص شود. قرار نیست همه مشکلاتی که ما در چندین‌سال ارتباط مستقیم با بچه‌ها موفق به حلش نشده‌ایم را چندصدصفحه کلمات چاپ‌شده بی‌صدا تغییر بدهد اما عادت کتاب خواندن به‌تدریج خیلی مسائل را حل خواهد کرد، گرچه نتیجه‌اش خیلی زود مشخص نخواهد شد.
انتهای پیام