چه شعری برای ارائه در هیئت‌های عزاداری مناسب است؟

محمود حبیبی کسبی در نشست شعر و ترانه عاشورایی که شامگاه گذشته، ۲۷ مرداد ماه، به مناسبت تاسوعای حسینی برگزار شد، در رابطه با شعر مناسب هیأت اظهار کرد: شعر مناسب هیأت صرفا یک نوع شعر نیست بلکه اشعار، گونه‌ها و نگاه‌های مختلفی وجود دارد که تمام آن‌ را می‌توان در مجالس عزاداری خواند؛ یعنی از یک شعر با نگاه مرثیه‌محور مانند شعر محتشم گرفته تا یک شعر عرفان‌محور و معرفت‌محور مانند شعر صفی‌علی شاه در زبده‌الاسرار یا یک شعر حماسی مانند اشعار الهامی کرمانشاهی، همگی اشعار مناسبی برای ارائه در هیئات عزاداری است.

وی افزود: امروز نگاه سیاسی، اجتماعی، ظلم‌ستیزانه و عاطفی به اشعار اضافه شده و همه این اشعار برای این‌که در هیئات مذهبی خاصی بخوانند، مناسب است چراکه مستعمین در شهرهای مختلف از جمله یزد، زنجان، مشهد و تهران انواع مختلف شعر را می‌پسندند. با این حال آنچه که من به عنوان یک شعر آئینی متعالی می‌پسندم، شعری است که هم مخاطب خاص ادیب و شاعر از آن لذت می‌برد و هم مخاطب عام حاضر در هیئات آن را درک می‌کند و از آن لذت می‌برد. اگر بخواهم مثال بزنم در حالت متعالی‌تر می‌توان شعر خاقانی و بیدل را در مقایسه با شعر حافظ مثال زد.

حبیبی کسبی تصریح کرد: شعر خاقانی را وقتی در جمع عمومی بخوانیم شاید کم‌تر کسی حتی یک مصرع از آن را متوجه شود اما از شعر حافظ حتی افرادی که بهره کمی از سواد ادبی دارند، در حد خود بهره و لذت می‌برند و یک شاعر و ادیب به تمام معنا هم اگر آن را بخواند، به اندازه خود لذت خواهد برد. جنس شعر حافظانه، یعنی شعری که به لحاظ برخورد و دخالت دادن مخاطب در میزان نزدیکی معنا یک حالت میانی را انتخاب کند، بهترین نوع شعر برای ارائه در هیئات مذهبی و مجالس اهل‌ بیت(ع) است.

این شاعر آئینی در رابطه با ضعف ادبی برخی از اشعاری که توسط مادحین در هیئات مذهبی ارائه می‌شود، خاطرنشان کرد: نمی‌توان گفت تمام مادحین یک نوع شعر می‌خوانند و اشعار تمام آن‌ها ضعیف و بدون سند است چراکه واقعا اینگونه نیست و چنین تحلیلی از انصاف به دور است. با این حال بسیاری از مادحین اشعاری را به عنوان نوحه می‌خوانند که شاید ضعیف و بدون سند باشد؛ در حالی که بسیاری از مادحین دیگر هم هستند که شعرهای خوبی انتخاب می‌کنند و می‌خوانند و مخاطبان آن‌ها هم به شعر خوب عادت کرده‌اند و به اصطلاح مخاطبان شعرفهمی بار آمده‌اند. در این هیئات اگر شعر بدی خوانده شود، مخاطبان انتقاد می‌کنند.

وی با بیان این‌که در عرصه شعر غیرآئینی نیز وضعیت به همین شکل است، ادامه داد: اشعاری که در فضای مجازی بیشتر توسط مخاطب مورد استقبال قرار می‌گیرد، اشعاری است که چنان جایگاه و پایگاه ادبی ندارد که همین مشکل را باید به شکل آئینی و ولایی نیز بسط داد.

تغییر نگاه در اشعار عاشورایی از شکل حماسی به مرثیه‌سرایی

مرتضی کاردر، شاعر، نیز با اشاره به تغییر ذائقه شاعران آئینی از شعر حماسی به شعر عاطفی و مرثیه اظهار کرد: در دوره‌ای در اشعار عاشورایی افرادی مانند سیدحسن حسینی و علی موسوی گرمارودی نگاه حماسی بر شعر غالب بود اما هرچه به سال‌های اخیر نزدیک می‌شویم، مرثیه غلبه پیدا می‌کند و شاعران برای این‌که خود را با مخاطب تطبیق دهند، میل بیش‌تری به مرثیه پیدا می‌کنند؛ در حالی که انتظار می‌رود که شاعر افق‌های بالاتر و فراتری را مشاهده کند چراکه اگر به مرثیه‌ها نگاه کنیم، شاعرانی از جریان سنتی مذهبی هستند که اغلب نگاهشان به واقعه عاشورا به مرثیه نزدیک است. به عنوان مثال می‌توان به طیف شاعران سنتی مشهد اشاره کرد که برخی از بیت‌های آن‌ها مشهور و ماندگار شده اما انتظار از شاعران حرفه‌ای دیگر انتظار می‌رود که نگاه متفاوتی به این موضوع داشته باشند.

همچنین سید عبدالجواد موسوی، شاعر، نیز در ادامه این نشست در رابطه با وضعیت شعر عاشورایی قبل و بعد از انقلاب اسلامی عنوان کرد: پیش از انقلاب اسلامی شعر آئینی به شکل امروز وجود نداشت؛ به طوری که علی موسوی گرمارودی نقل می‌کرد که وقتی در شب شعرهای معروف شعر عاشورایی خوانده بود، به او طعنه زده شده بود که چرا چنین شعری را خوانده و مورد انتقاد قرار گرفته بود. آن زمان کم‌تر افرادی بودند که سراغ این‌گونه مضامین بروند.

وی افزود: کارکرد شعرها در آن زمان بیشتر به شکل انقلابی و برای تهییج مردم برای مقابله با ظلم، همانندسازی یزید با حکومت وقت و برانگیختن مردم برای اینکه حق خود را بگیرند، بود. آن زمان جمله معروف دکتر شریعتی که می‌گوید «آنان که رفتند کار حسینی کردند و آنان که ماندند باید کار زینبی کنند و گرنه یزیدی‌اند» نیز معیار مبارزه و حسینی بودن در بین افرادی که به فکر انقلاب بودند، شده بود.

این شاعر خاطرنشان کرد: اوایل انقلاب اسلامی نیز شور و حماسه برپا بود اما هرچه پیش رفتیم، به‌ خصوص پس از جنگ، فضای جامعه از آن شرایط فاصله و شعر نیز بیش‌تر از مداحی تاثیر گرفت. در واقع سعی شد که نگاه عاطفی و احساسی در شعر غلبه پیدا کند. این نگاه با اشعار عمان سامانی آغاز شد که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و با اشاره به آن گفته می‌شد که می‌شود به واقعه عاشورا نگاه دیگری هم داشت.

منبع: ايسنا