گردش در دیوار نگاره‌های خانه بروجردی‌های کاشان
گردشگری در آثار تاریخی، خواسته یا ناخواسته، بخشی از زندگی ما شده، اما کمتر کسی است که ورای دیوارهای آجری و نماهای ظاهری، به دیوارنگاره‌ها و نقاشی‌هایی که به سقف این آثار است توجه کند، آثاری که به جادوی قلم و رنگ به یادگار مانده است.
یکی از مکان‌های دیدنی کاشان، خانه بروجردی‌ها است. یادگاری از عشق دوره قاجاری، با درهای چوبی، دالان‌های تنگ و باریک و بادگیرهایی که در همه این سال‌ها، هوای تازه را در گرمای روزهای داغ تابستان کویر به اندرون خانه می‌فرستند. خانه‌ای که هم اندرونی و هم بخش بیرونی دارد و فاقد گودال باغچه است.
خانه بروجردی‌ها در سه طبقه و در چهار طرف حیاط‌های اندرونی و بیرونی بنا شده است. شاخص‌های این اثر معماری شامل دو سرداب، سرپوشیده، شاه نشین، پنج دری، مهتابی، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، ایوان زمستانی است و در شهر کاشان منحصر به فرد و استثنائی است. حیاط اصلی بیش از ۶۲۰ متر مربع و یکی از سه حیاط یا اندرونی آن بیش از ۶۳۰ متر مربع مساحت دارد.
تزئینات ایوان تابستانی بنا در کاشان منحصر به فرد است و نقاشی‌های بی‌نظیری در سرپوشیده به چشم می‌خورد. همه اطلاعاتی که در بروشور راهنمای خانه بروجردی دیده می‌شود، اما حرفی از نقاشی‌های حیرت‌انگیز آن نیست و هیچ نگاهی به آن تصویرها خیره نمی‌شود.
حسین پرنیان – کارشناس مرمت و تزئینات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشان در گفت و گو با ایسنا، گفت: نقاشی‌های خانه بروجردی به طرز استادانه با طراحی غنی به صورت تک رنگ لاجورد و حدود ۳ یا ۴ تنالیته رنگی به شیوه تمپرای آبرنگی اجرا شده‌اند.
وی افزود: نقاشی‌های خانه بروجردی بخشی از بدنه دیوارها را با استفاده از هنر نقاشی و دیوارنگاری، پرکرده و به طرزی ماهرانه با طراحی چشم‌نواز، ترکیب بندی غنی، کنتراستی کم‌نظیر و اجرایی دقیق در یک تصویر به صورت چند پلانی بخشی از ادبیات کهن را به مخاطب عرضه می‌کند.
کارشناس مرمت و تزئینات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان افزود: این نقاشی‌ها، دارای عنصر هم زمانی است. پرسپکتیو در این تصویرها مقامی است و افراد و عناصر به فراخور ارزش و اعتبار خویش کوچک‌تر یا بزرگتر شده‌اند و به طرز استادانه با طراحی غنی به صورت تک رنگ لاجورد و حدود ۳ یا ۴ تنالیته رنگی به شیوه تمپرای آبرنگی اجرا شده‌اند.
پرنیان تصریح کرد: داستان خسرو و شیرین، یکی از تصویرهایی است که بر در خانه بروجردی دیده می‌شود که نقاش علاوه بر تصویر نمودن بخش‌هایی از داستان در تصویری خسرو را با تاج کیانی در حال شکار نشان داده است.
وی تأکید کرد: شکار و شکارگری ازجمله آیین‌های مرسوم درباری از دیرباز در بین پادشاهان ایران به خصوص شاهان قاجار بوده و گویا به همین دلیل است که در تصاویر خانه بروجردی تصاویر نخجیرگاه بسیار به چشم می‌خورد.
کارشناس مرمت و تزئینات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، گفت: نقاش در یکی دیگر از این نقاشی‌ها، خسرو را مقابل قصر شیرین تصویر کرده است که البته شباهت زیادی به تصویر نگاره هما و همایون از دیوان خواجوی کرمانی اثر جنید دارد.
پرنیان در مورد نقاش این آثار افزود: با توجه به تکنیک و مهارت خلق تصویر و صحنه‌های بدیع نقاشی‌های خانه بروجردی، به نظر می‌رسد که نقاش این تصاویر شخصی ناشناس بوده است.
وی تصریح کرد: سند و مدرک معتبری وجود ندارد که این نقاشی‌ها توسط کمال‌الملک (محمد غفاری) و یا عموی او صنیع الملک (ابوالحسن غفاری) ترسیم شده باشد چرا که هیچ‌گونه امضا و رقمی با عنوان غفاری یا شخص دیگری در کل اثر مشاهده نمی‌شود و هرگونه مطلبی در این خصوص فاقد سندی معتبر است.
کارشناس مرمت و تزئینات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، اظهار کرد: بخشی از داستان یوسف و زلیخا در خانه بروجردی کاشان به صورت تک رنگ لاجورد بر اسپری بزرگ روبروی شاه‌نشین به گونه‌ای استادانه و کم‌نظیر تصویرگری شده است .
پرنیان تصریح کرد: نقاشی، لحظه ورود یوسف به میهمانی زلیخا و زنان مصر را نشان می‌دهد، همچنین هنگامی که یوسف وارد مجلس می‌شود و میهمانان با دیدن یوسف شیفته زیبایی او شده و با چاقو انگشتان و دستان خود را بریده‌اند.
وی گفت: این نقاشی که به طرزی استادانه در حالتی مقامی اجرا شده، دارای مؤلفه‌های نقاشی قاجاری و ترکیب‌هایی مدور و مثلث گون است، اما فاقد عمق نمایی چندان دقیق، چشمگیر و بیش از حد است. نقاش در تصویر سعی کرده با پلان بندی اثر عمق نمایی را در کل کار اعمال و به بیننده ارائه کند.
کارشناس مرمت و تزئینات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان، افزود: به نظر می‌رسد این اثر نهایتاً دارای سه پلان بندی است به گونه‌ای که در پلان اول و پایین‌ترین بخش نقاشی، زنان تکیه داده در سمت راست تصویر شده‌اند که دارای تنوع کم‌نظیری در طراحی و حالت فیگورها هستند و نسبت به دیگر عناصر تصویر از ارزش کمتری برخوردارند .
پرنیان اظهار کرد: پلان دوم، تصویر زنی در سمت راست و فیگور خدمتکاری در سمت چپ او در حال ریختن چایی از سماور است و پلان سوم نیز زلیخا و یوسف است که زلیخا نشسته بر تخت و یوسف ایستاده و هاله دور سرش دیده می‌شود که گویا شباهت زیادی به سبک نقاشی‌های بیزانس دارد.
وی گفت: نقاش سعی کرده در هر سه پلان، فیگورها را در دو طرف مقابل یکدیگر قرار دهد. این تقابل فیگورها برای ایجاد تعادل و توازن در تصویر است. همچنین به طرز استادانه پیکره یوسف را نسبت به دیگر پیکره‌ها بزرگتر تصویر کرده و به این طریق تصویر یوسف را از هر نظر ارزش‌گذاری کرده است .
همچنین یک کارشناس معماری به ایسنا، گفت: تزیینات دیواره‌ها و سقف خانه تاریخی بروجردی‌های کاشان، به چند دسته تقسیم می‌شود که هر کدام به تنهایی قابل مطالعه است. طرح‌های معماری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و نقاشی‌هایی که بر آن طرح شده و واجد شاخص‌های هنری است.
الهه یوسف زاده، اظهار کرد: راهنمایان گردشگری باید به گردشگران از هنر نهفته در نقش و نقاشی‌ها بگویند. تزئینات جلوخان ورودی بنا که شامل کاشی‌کاری و گچ‌بری و تزیینات درونی مثل نقاشی، گچ‌بری، رنگ‌آمیزی و نماسازی است که با مهارت بی‌نظیری اجرا شده است.
وی افزود: در ایوان شاه‌نشین بیشتر تصویرهای انسانی دیده می‌شود که چهره‌نگاری شاهزادگان قاجاری است و این تصویرها بیشتر متأثر از فرهنگ ایرانی و پوشش دوره قاجاری و مختصات نقاشی این دوره است.
این کارشناس معماری تصریح کرد: یکی از تصویرها، شاهزاده قاجاری است که به صورت ایستاده و تمام رخ با شمشیری در سمت چپ به کمر بسته است و در گوشواره‌های آن، سربازانی با لباس اروپایی با کلاه بر سر و اسلحه در دست نقاشی شده است.
وی گفت: در شاه‌نشین تابستانی تصویر شاهزاده قاجاری و در هلال اصلی آن تصویر ناصرالدین‌شاه دیده می‌شود و در ستون گوشواره شرقی، سربازان فرانسوی و در گوشواره غربی تصویر مردم عامی در حال کشیدن قلیان رسم شده است.
یوسف زاده گفت: مدل معرفی آثار تاریخی باید به گونه‌ای اصلاح شود تا گردشگران بعد از سفر خود اندوخته‌ای از دانش و آگاهی درباره مقصد را سوغات ببرند و لذت گردشگری را تجربه کنند.
منبع: ايسنا