گره گشایی فقه از مسایل روز و مدیریت کلام جامعه
ایسنا/قم رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: یکی از مسائل مهم این است که فقه تا چه اندازه می‌تواند گره‌گشای مسائل امروز باشد و کارکرد آن در مدیریت کلان جامعه چیست؟ یکی از مناقشات بحث توانایی فقه بر فائق آمدن نسبت به پرسش‌ها و مسائل مستحدثه زندگی بشر است و از امتیازات پژوهشکده فقه این است که منحصراً معطوف به مسائل مستحدثه است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین احمد واعظی در نشست علمی «جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه (به همراه رونمایی از دو کتاب از پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)» با اشاره به نکاتی در خصوص کتاب محقق اردبیلی عنوان کرد: مباحث درجه دوم در فقه فواید عظیمی دارد و در مباحث آکادمیک این بحث‌ها در ابتدا در قالب تاریخ اندیشه شروع شد و متفکر به متفکر تاریخ اندیشه‌اش موردبحث قرار می‌گرفت و رفته‌رفته زمینه آماده شد تا به‌صورت فلسفه مضاف مثلاً فلسفه سیاسی شاخه دانشی از سنخ دانش درجه دوم در آن علم شکل گیرد.
وی ادامه داد: این کار در کتاب مکتب فقهی محقق اردبیلی انجام شد و اثرات این‌چنینی دست‌مایه است برای بارور شدن فلسفه فقه تا روش‌شناسی و رویکردهای فقه برای اندیشمندان در حوزه فقه بارور شده و نگاه درجه دوم به فقه صورت گیرد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به تبیین تعریف مکتب فقهی پرداخت و تصریح کرد: نکته دیگر اینکه بنده با تعریفی که نویسندگان این کتاب از مکتب فقهی دارند، موافقم؛ امروزه برخی سعی دارند تعریفی اقلیمی(مثل مکتب فقهی قم، مکتب فقهی نجف، مکتب فقهی سامرا و…) از مکتب‌های فقهی ارائه دهند درحالی‌که این تعاریف مورد مناقشه است، زیرا به‌عنوان نمونه در قم فقهای بزرگ با مشرب‌های مختلف وجود دارد که برخی از آن‌ها جان‌مایه نظرات خود را از نجف گرفته‌اند، بنابراین به روش جغرافیایی نمی‌توان مکتب فقهی را ترسیم کرد.
وی افزود: در فصل سوم کتاب، ویژگی‌های مکتب فقهی محقق اردبیلی بیان شده است که از برجسته ترین فصول این کتاب است و خیلی خوب تبیین شده است و توانسته عناصر برجسته مکتب محقق اردبیلی را نشان دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی اظهار کرد: درزمینهٔ جایگاه ولایت‌فقیه و حدود و اختیارات ولایی ولایت‌فقیه در این مکتب تا حدی کم‌کاری شده است؛ در صفحه ۱۸۳ کتاب، بحث مهم قلمرو نیابت فقیه در عصر غیبت نیم‌صفحه بحث شده است، درحالی‌که از مباحث مهم است و شایسته بود که بیشتر موردبحث قرار گیرد.
وی با اشاره به امتداد مکتب فقهی محقق اردبیلی گفت: آیا عناصری که در فصل سوم برجسته و تبیین شد، بعد از محقق اردبیلی ادامه یافت و در فقیهان بعدی شهود و بروز داشته است یا خیر؟ این بحثی بود که به نظرم باید در این کتاب بابی برای آن باز می‌شد و موردبررسی قرار می‌گرفت.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به کتاب جایگاه قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه پرداخت و تصریح کرد: در زمینه فقه مناقشات نظری فراوانی وجود دارد؛ امروزه اگر کسی به فضای فکری و معرفتی جهان اسلام توجه داشته باشد، با مناقشاتی در زمینه های مختلف و از جهات مختلف نسبت به فقه مواجه می‌شود؛ یکی از مسائل مهم این است که فقه تا چه اندازه می‌تواند گره‌گشای مسائل امروز باشد و کارکرد آن در مدیریت کلان جامعه چیست؟ یکی از مناقشات بحث توانایی فقه بر فائق آمدن نسبت به پرسش‌ها و مسائل مستحدثه زندگی بشر است. از امتیازات پژوهشکده فقه این است که منحصراً معطوف به مسائل مستحدثه است و این ظرفیت را در خود ایجاد کرده است؛ این کتاب خود گویای این امر است.
وی به ارائه تعریفی از قواعد استظهار پرداخت و افزود: در صفحه ۲۷ کتاب تعریفی برای قواعد استظهار ذکر شده است که به نظرم کلمه «با» در تعریف اشکال ایجاد می‌کند در آنجا ذکر شد که قواعد استظهار مجموعه‌ای از قواعد اصولی است که «با» تشخیص ظهور و سپس به حجیت رساندن آن تأسیس می‌شود؛ با این تعریف گویا تشخیص ظهور و… برون‌مرزی و استطرادی از قواعد استظهار به شمار رفته است، در حالی که متن قواعد استظهار همین است؛ به نظر می‌رسد بهتر بود به‌جای کلمه «با» از کلمه «به‌منظور» استفاده می‌کرد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی تأکید کرد: از صفحه ۳۹ به بعد کتاب، نویسنده به‌خوبی فضای بحث را منقح کرد. که مسائل مستحدثه در مواردی است که نه نص خاصی برای آن داریم و نه ادله شامل آن می‌شود و ازاین‌رو باید به طریق خاصی حکم اولی یا ثانوی آن را اصطیاد کنیم. در اینجا به چند طریق اشاره می‌کند که اگر حل نشد سراغ اصول عملیه برویم.
وی به بیان نکاتی پیرامون فصل دوم این کتاب پرداخت و گفت: این فصل جزو مبانی بحث است و جزء متن و بطن اصلی نیست؛ این استطراد بودن منجر شده نویسنده کتاب برخی مباحث را باعجله مطرح کند و حق مطلب بیان نشود؛ مثلاً در صفحه ۱۴۷ تاریخی بودن فهم، بحث تاریخ‌مندی فهم و تاریخ‌مندی متن که تفاوت بین آن‌ها وجود دارد حق مطلب ادانشده است بهتر بود ذیل این دو بحث اصلی‌ترین شبهات را مطرح کند. همچنین در ص ۱۵۵ که گفته دین یک قرائت ندارد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی تصریح کرد: در اینجا ایشان یک پارادایم فقهی را بحث می‌کند، اما علل و اسبابی که می‌آورد در چارچوب فقه فردی است و رویکرد فقه نظام و فقه حکومتی را بیان نمی‌کند. البته با توجه به اینکه در اینجا فضای بحث وجود نداشته، این امر قابل دفاع است.
وی فصل سوم کتاب مذکور را موردتوجه قرارداد و افزود: در این فصل تقسیمات ظهور به‌خوبی بیان و حق مطلب ادا شده است و اقسام به‌طور مستوفی بیان‌شده است. در قسمت پایانی این فصل از صفحه ۲۱۷ تا ۲۲۰ در بیست‌وهفت بند عصاره و جان مطلب به‌خوبی بیان می‌شود که جای تقدیر دارد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین واعظی افزود: در صفحه ۳۹ کتاب بیان می‌کند که مسائل مستحدثه مسائلی است که نه نص خاصی برای آن داریم و نه عموم و اطلاق ادله شامل آن می‌شود، اما در فصل پنجم که کاربردی‌ترین فصل کتاب است و به کارایی قواعد استظهار در حل مسائل مستحدثه می‌پردازد، مشاهده می‌شود که قواعد استظهار همان است که روی نصوص و عمومات پیاده می‌شود؛ مثل قاعده حجیت وضع یا در صفحه ۳۶۰ بیان می‌کند که قاعده، حجیت عموم است و بحث بیع زمانی را با این قاعده حل می‌کند. در اینجا سؤالی مطرح می‌شود که در مورد قواعد استظهار در صفحه ۳۹ گفته‌شده است که مسائل مستحدثه با عنایت به نص خاص و عمومات حل نمی‌شود بلکه به طرق خاصی حل می‌شود ولی قواعدی که بیان می‌شود مبتنی بر همین اصول است و طرق خاصی نیست، لازم است این شبهه احتمالی در اول فصل پنجم بیان و پاسخ داده شود.
وی با اشاره به برگزیده شدن این اثر در کتاب سال حوزه بیان کرد: با توجه به اینکه در جلسه رونمایی محسنات اثر بیان می‌شود، پیشنهاد بنده این است که برای این اثر فاخر در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی جلسه نقد و بررسی کتاب انجام گیرد تا ابعادش برای اهل علم و فضل روشن شود؛ حق این کتاب هم بود که در جشنواره کتاب سال حوزه برگزیده شود، زیرا خواننده بامطالعه دقیق کتاب درمی‌یابد که نویسنده محترم چقدر تتبع کرده تا مطالب کتاب را مستند کند و چقدر ارجاعات فراوان دارد.
منبع:ایسنا