گنبد خشتی امام‌زاده‌ای دو قدم بیرون حرم
مرقد امامزاده سید محمد که به «گنبد خشتی» معروف است می‌تواند یک انتخاب برای زائرین اماکن زیارتی و دوست‌داران معماری تاریخی در مشهد باشد.
به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، «گنبد خشتی » مدفن سلطان غیاث‌الدین محمد از سادات مشهور مشهد است که نسب او با 17 واسطه به امام موسی‌بن‌جعفر(ع) می‌رسد که تاریخ ثبت شده بر روی مزار از وفاتش در سال 832 هجری قمری خبر می‌دهد.
معماری گنبد خشتی بنا بر شواهدی مربوط به دوره تیموری است که در دوران صفوی و قاجار این بنا بازسازی و تزئیین و نقاشی‌های آن انجام شده است، هم‌چنین گنبد خشتی چیزی حدود 600 سال قدمت دارد.
این بقعه از دو بخش مهم پیوسته تشکیل شده است که شامل فضای زیر گنبد به صورت چهار شاه‌نشین و هشت ورودی بوده و به دلیل دارا بودن گنبدی خشتی به این نام شهرت پیدا کرده است.
این بنا شامل چهار ایوان در چهار طرف است که یکی از آن‌ها ورودی اصلی و سه دیوان دیگر بیرون‌شو به فضاهای اطراف بوده است؛ این فضای چهار پهلو با استفاده از چهار پیلگوش تزئینی در بالا تبدیل به فضایی هشت پهلو شده که دارای هشت پنجره در زیر گنبد است.
گنبد این بنا دو پوششه است، گنبد زیرین تزئینات بسیار زیبایی دارد و مقرنس‌کاری‌های گچی نفیس به صورت 16 خوشه آویز هشت ضلعی زیر گنبد زیبایی خاص دیگری به آن داده است.
در زمان احداث بنا 17 آیه اول سوره واقعه با خط خوش ریحان زیر گنبد داخلی و هشت پنجره نوشته‌اند که کتیبه از ضلع جنوبی آغاز می‌شود و در همان جا نیز به پایان می‌رسد، هم‌چنین 20 آیه اول سوره ملک نیز با خط ثلث در لبه‌های ایوان چهارم نوشته شده است.
«گنبد خشتی» و بقعه آن در دوران شاه عباس از خشت ساده، بدون کاشی‌کاری و بدون گلدسته ساخته شده، البته داخل گنبد با گچ‌بری‌های زیبایی تزئین شده است.
بنای گنبد خشتی در زمان قاجاریه نیار به مرمت پیدا می‌کند در نتیجه تمام فضای داخلی بنا رنگ‌آمیزی و مجددا تزئین شده است، در این مرمت روی مقرنس‌ها و کتیبه‌های اصیل دوران تیموری را رنگ کرده و کتیبه‌های تازه‌ای در زیر گنبد رقم زده‌اند.
گنبد خشتی بار دیگر به علت فرسوده شدن به مرمت نیاز پیدا می‌کند و این بار در سال 1378توسط میراث فرهنگی خراسان این کار آغاز می‌شود و در حین کار بخشی از کتیبه‌های اصیل دوران تیموری نمایان می‌شوند؛ این مرمت تا سال 1380 به طول می‌انجامد تا در اختیار بازدیدکنندگان و زائرین قرار گیرد.
این بنا تاریخی در اردیبهشت 1356 در آاثر ملی به ثبت رسیده است. دسترسی به این بنا از طریق خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان، کوچه خشتی امکان پذیر است.
امامزاده سید محمد به «امامزاده نون ماستی» و «آقا نون ماستی» نیز شهرت دارد، چرا که از قدیم چنین مرسوم شده است که زائرین پیش از ادای حاجت خود و هم بعد از آن نان و ماست در محل گنبد خشتی انفاق می‌کرده‌اند که این سنت هنوز هم کم‌وبیش باقی است.
این بنای تاریخی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ به شماره ۶۱۶ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دسترسی به گنبد خشتی، از طریق خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان، کوچه خشتی امکان پذیر است.