گنجی بازمانده از شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه‌های آن حفاظت می‌کرد
ایسنا/سمنان آثار و بناهای تاریخی، بی‌شک شاهدان تاریخی آنچه بر این سرزمین ما گذشته، هستند و از همین رو حفاظت از این شاهدان تاریخ همواره از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و هست.
با وجود آنکه همگان به اهمیت تپه‌حصار به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی و باستانی فلات مرکزی ایران واقف‌اند اما شوربختانه بعد از عبور اولین خط ریل راه‌آهن از آن در دهه‌های گذشته، بعدها نیز همچنان بدون توجه به خشت اولی که کج گذارده شد، این دیوار همچنان کج، تداوم یافت تا اینکه خط‌های ریلی دیگری نه تنها از حریم و جوار آن که از وسط آن نیز گذشت.
“خشت اول گر نهد معمار کج،تا ثریا می رود دیوار کج”
اگرچه این ضرب‌المثل کهن ایرانی وصف حال این سال‌ها و روزهای “تپه‌حصار” است اما در همین شرایط مردم و دوستداران میراث فرهنگی و فعالانی از سازمان‌های مردم‌نهاد نیز هستند که حاضرند با هزینه خود این دیوار کج را ویران و از نو بسازند.
آنها حاضرند با هزینه خود، خط ریلی دیگری، کمی آن‌سو تر از این محوطه ارزشمند بسازند تا مسافران به جای آنکه درست از وسط این اثر منحصر به فرد بگذرند کمی آن‌طرف‌تر بگذرند و در حین عبور نظاره‌گر تاریخ هفت‌هزار ساله مردمان این کهن‌دیار باشند.
مصطفی یغمایی معاون میراث سازمان میراث فرهنگی،صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در گفت‌وگو با اشاره به قدمت هفت‌هزار ساله تپه‌حصار دامغان از آن به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی کشور و استان نام برد و اظهار کرد: نخستین بار 87 سال پیش یک گروه باستان‌شناسی از دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی پروفسور اشمیت به کاوش در این محوطه پرداختند.
وی از تپه‌حصار به عنوان یکی از مهمترین تپه‌های تاریخی و باستانی ایران نام برد و با اشاره به عبور چند خط ریل راه‌آهن از آن افزود: عبور خطوط ریلی از محوطه‌ای با این درجه از اهمیت تاریخی و باستانی زیبنده نیست.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان با اشاره به درخواست‌های مکرر دوستداران میراث فرهنگی و تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در این بخش گفت: تاکنون درخواست‌های مردمی متعددی وجود داشته و حتی مردم و تشکل‌های مردم‌نهاد حاضرند که هزینه انتقال خطوط ریلی به مسیری دیگر را تقبل کنند.
وی تصریح کرد: عبور ریل راه‌آهن از وسط یک محوطه ارزشمند همچون تپه‌حصار از دیدگاه فرهنگی درست نیست ولی متاسفانه در گذشته به هر دلیلی این اتفاق افتاده است.
یغمایی با بیان اینکه شاید عبور اولین خط ریلی که به ده‌ها پیش از این برمی‌گردد به دلیل ضرورت‌های زمانی که بحث عمران و حمل و نقل از اهمیت خاصی برخوردار بوده، باشد اضافه کرد: مردم و تشکل‌هایی هستند که حاضرند در حال حاضر به صورت رایگان خط جایگزین را ایجاد و هزینه‌های تغییر خط ریلی را تقبل کنند تا زمینه برای حفاظت بهتر از این مجموعه بسیار ارزشمند بیش از پیش فراهم شود.
وی با بیان اینکه اولین‌بار این تپه مهم باستانی را پروفسور هرتسفلد شناسایی کرده افزود: در حوالی سال 1312 یک گروه باستانی به سرپرستی اشمیت به کار کاوش در مجموعه پرداخته و به اطلاعات و آثار ارزشمندی دست پیدا می‌کنند.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی استان با اشاره به انجام دومین کاوش در این مجموعه در سال 1374 اظهار کرد: در سال 74 که قرار بود دومین خط ریلی از کنار خط قبلی عبور کند قراردادی بین راه‌آهن و میراث فرهنگی منعقد و یک تیم باستان‌شناسی به سرپرستی دکتر یغمایی به کاوش در مسیر عبور خط دوم می‌پردازد که در این کاوش آثار مهمتری به دست می‌آید که گویای اهمیت خاط این محوطه است.
وی از کشف اسکلت یک زن باردار که حین زایمان از دنیا رفته به عنوان یکی از کشفیات کاوش دوم نام برد و گفت: این اسکلت با جنین آن با تمهیداتی که آن موقع اندیشیده شده به همراه خاک‌های جانبی و کلاف‌بندی‌شده به موزه سمنان منتقل و هم‌اکنون در موزه پهنه سمنان موجود و در معرض دید علاقه‌مندان و پژهوشگران است.
این کارشناس میراث فرهنگی از کشف آثار دیگری در کاوش دکتر یغمایی خبر داد و اضافه کرد: در این کاوش همچنین برای اولین‌بار دست‌نوشته‌هایی که مربوط به بشر و هزاره‌ها قبل از این است به دست آمد که نه تنها از ارزش فرهنگی و تاریخی بسیار بالایی برخوردار است بلکه گویای این است که تپه‌حصار حرف‌های ناگفته بسیاری در دل خود دارد.
یغمایی همچنین با اشاره به انجام سومین مرحله کاوش و کار باستان‌شناسی در این مجموعه ارزشمند افزود: در سال 1385 تیمی به سرپرستی مهندس روستایی با انجام گمانه‌ها و تراشه‌هایی به تعیین عرصه و حریم این محوطه باستانی پرداخت.
وی با بیان اینکه در این مرحله محدوده بزرگتری به منظور حفاظت بهتر به عنوان حریم تپه‌حصار در نظر گرفته شده ادامه داد: همچنانکه می‌دانید در حریم آثار تاریخی قوانین و ضوابط خاصی است و انجام برخی فعالیت‌ها با محدودیت روبرو است و از این رو زمینه برای حفاظت بهتر از مجموعه فراهم می‌شود.
معاون میراث سازمان میراث فرهنگی استان از تلاش میراث فرهنگی برای حفاظت بهتر از این محوطه ارزشمند خبر داد و اظهار کرد: خوشبختانه امسال برای اولین‌بار و بعد از سال‌ها، اعتباری دو میلیارد تومانی برای حفاظت و مرمت این اثر درنظر گرفته شد.
وی افزود: در همین راستا امسال برای نخستین بار بخش زیادی کار حفاظتی و مرمت آثار و معماری‌های این محوطه انجام و با اجرای اندود کاه‌گل بزمینه حفاظت بهتر از این مجموعه فراهم شده است. ضمن اینکه یک مسیر بازدید نیز با در نظر گرفتن اولویت‌های کاری تعیین‌شده مهندس روستایی درنظر گرفتیم.
شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه‌های آن محافظت کردند
تپه حصار دامغان، یکی از مهمترین تپه‌ها و مجموعه‌های پیش از تاریخ فلات ایران در شهر تاریخی دامغان است که برگ‌های زیادی از کتاب قطور تاریخ کهن بوم ایران زمین را در دل خود حفظ کرده است.
اولین کاوش‌ها در سال 1312 توسط تیم دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی اریخ اشمیت در “تپه حصار” دامغان انجام و پس از حفاری‌هایی که به منظور کاوش در منطقه انجام شد، مشخص شد این تپه تاریخی حدود ۷ هزار سال قدمت دارد.چندی بعد و در سال ۱۳۵۵ هیاتی از باستان شناسان دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان شناسی ایران به سرپرستی رابرت دایسون و موریتزیو توزی کاوش هایی در تپه حصار انجام دادند، بر اثر این کاوش‌ها مشخص شد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است. بر اثر این کاوش ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ است. از زمان کاوش‌های اشمیت در تپه حصار این محوطه به عنوان یکی از محوطه‌های مبنا برای شناسایی فرهنگ‌های همزمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان شناسان است.
به هر روی دامغان که یکی از مهمترین شهرهای ایران در روزگاران دور و خصوصا در دوره اشکانیان بوده است، آثار تاریخی متعدد و متنوعی را در دل خود جای داده است. این شهر که زمانی به صد دروازه اشتهار داشته از پایتخت‌های اشکانیان بوده، چنان‌که در کتیبه سارگون دوم آشوری از آن به عنوان شهری که ۹۹ نگهبان از دروازه‌ها محافظت کردند.
این شهر بواسطه تعدد آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری، می‌تواند به یکی از مقاصد گردشگری در ایران تبدیل شود، ظرفیتی که تاکنون از آن چندان بهره‌ای گرفته نشده است.
وجود آثار متنوع تاریخی از “تاریخانه”، که از قدیمی‌ترین مساجد ایران است تا برج‌ها و خصوصا باروی دامغان که همچنان بخش‌هایی از آن استوار بر گرداگرد شهر ایستاده است، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می‌تواند جایگاهی رفیع در جذب گردشگر ایرانی و خارجی داشته باشد.
تپه حصار نیز یکی از آثار به جای مانده از روزگاران کهن در این جغرافیای زیباست که بر اساس کاوش‌های انجام گرفته در آن که نخستین آن به سال ۱۳۱۲ و توسط پروفسور اسمیت برمی‌گردد قدمت این اثر کم نظیر تاریخی به حدود ۷۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.
برپایه کاوش‌های صورت گرفته، تپه حصار، شهری است که در اثر وقایعی احتمالا طبیعی بر سر مردمانش آوار شده است. این کاوش‌ها حکایت از آن دارد که 7000 سال پیش از این، در تپه حصار فلز تولید می‌شده است.
به هر روی اگر چه اینجا و در تپه‌حصار هر روز خراش خط قطار، بر چهره تاریخ می‌افتد و سوت ممتد قطار خواب آرام خفتگان هفت هزار ساله تپه‌حصار را می‌شوبد اما همچنان می‌توان امید داشت که راه ناصواب رفته را برگردیم و از نو مسیری بسازیم که نه تنها تاریخ را زخمی و مکدر نمی‌کند بلکه بستر برای عبرت‌آموزی از تاریخ و دیدن مکرر شکوه چند هزار ساله مردم سربلند ایران از معبر عبور از حاشیه آثار و بناهای بلند و رفیع آن فراهم است.
جدای از این‌ها، صنعت جذاب و پردرآمد گردشگری اگرچه این روزها به واسطه همه‌گیری کروناویروس در سکوت و خموشی به سر می‌برد اما می‌توان با توسعه این صنعت، نه تنها به درآمدی سرشار رسید که جهانی را بیش از پیش شیفته تاریخ پرشکوه مردمان این سرزمین کرد.
توسعه این صنعت در کشور و به ویژه در استان سمنان و خصوصا دامغان می‌تواند درهای بسیاری به روی جوانان جویای کار بگشاید، وجود آثار متنوع تاریخی در دامغان از “تاریخانه”، که از قدیمی‌ترین مساجد ایران است تا برج‌ها و خصوصا باروی دامغان که همچنان بخش‌هایی از آن استوار بر گرداگرد بخش قدیمی‌تر شهر می‌گردد در کنار تپه‌حصار و ده‌ها اثر تاریخی و جاذبه طبیعی، همه و همه حکایت از این دارد که این شهر تاریخی می‌تواند به جایگاهی فراتر از آنچه امروز است در صنعت گردشگری برسد.
گزارش از هوشنگ حبیبی بسطامی- ایسنا سمنان
نمونه هایی از گل نوشته های به دست آمده از تپه حصار
منبع:ایسنا